Okul Öncesi Eğitim Kurumlarının Sürdürülebilirlik Özellikleri Bakımından Çok Yönlü Değerlendirilmesi

Yıl 2025, Cilt: 21 Sayı: 2, 419 - 443, 20.08.2025

Tuğba Yücetürk , Şenay Pedük

https://doi.org/10.17860/mersinefd.1534793

Öz

Bu araştırmada okul öncesi eğitim kurumlarında sürdürülebilirliğin incelenmesi amaçlanmıştır. Bu kapsamda araştırmada okul öncesi eğitim kurumları sürdürülebilirliğin ekonomik, sosyal ve çevresel boyutları bakımından incelenirken; kurumlarda görev yapan okul öncesi öğretmenlerinin sürdürülebilirlik hakkındaki görüşleri değerlendirilmiştir. Araştırmada karma yöntem modeli desenlerinden iç içe desen kullanılmıştır. Araştırmanın çalışma grubunu 2022-2023 eğitim - öğretim yılında Tekirdağ ili Kapaklı ve Çerkezköy ilçelerinde bulunan MEB’e bağlı resmi ve özel 20 okul öncesi eğitim kurumu, bu kurumlarda eğitim veren 68 öğretmen oluşturmaktadır. Araştırmada veri toplama aracı olarak “Okul Gözlem Formu”, “Sürdürülebilir Gelişme için Eğitim (SGE) Uygulamalarına Yönelik Öğretmen Ölçeği” kullanılmıştır. Araştırma verilerinin analizinde Bağımsız Örneklem t-testi, Tek Yönlü Varyans Analizi (ANOVA), yüzdelik ve frekans analizi kullanılmıştır. Araştırma bulguları doğrultusunda MEB özel ve resmi anaokullarında ekonomik ve sosyo-kültürel sürdürülebilirlik açısından anlamlı farklılık bulunmazken çevresel sürdürülebilirlik açısından özel anaokullarının ortalamalarının yüksek olduğu saptanmıştır. Özel anaokulu öğretmenlerinin SGE uygulamalarına yönelik ortalama puanlarının resmi anaokullarında çalışan öğretmenlerden yüksek olduğu, daha çok çevresel sürdürülebilirlik uygulamalarında anlamlı farklılıklar olduğu sonucuna varılmıştır. Öğretmenlerin yaş, cinsiyet, mesleki kıdem değişkenlerinin sürdürülebilirlik hakkındaki görüşleri üzerinde anlamlı bir değişiklik yaratmadığı tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Sürdürülebilirlik , Sürdürülebilir Gelişme , Okul Öncesi Eğitim , Sürdürülebilir Gelişme İçin Eğitim

Versatile Evaluation Of Preschool Education Institutions In Terms Of Sustainability

Öz

This study aims to examine the sustainability of pre-school education institutions. In line with this purpose, the study examined pre-school intitutıons in terms of economic, social and enviromental dimensions of sustainability and evaluated the views of pre-school teachers working in these institutions on sustainability. The study group of the research, which used a mixed method model, nested design, consists of 20 institutions providing publıc and private pre-school education with in the Ministry of National Education in the Kapaklı and Çerkezköy districts of Tekirdağ province in the 2022-2023 academic year and 68 teachers teaching in these institutions. The veri were collected using the “School Observation Form” and the “Teacher Scale for Educational Practices for Sustainable Development (ESD)”. One-Way Analysis of Variance (ANOVA), percentage and frequency analysis, Independent Sample t-test were used to analyze the collected data. In line with the findings of the research, it was found that there was no significant difference in terms of economic and socio-cultural sustainability in Ministry of Education private and public kindergartens, while the averages of private kindergartens were higher in terms of environmental sustainability. It was concluded that the average scores of private kindergarten teachers for ESD practices were higher than those of theachers working in publıc kindergartens, and that there were significant differences mostly in environmental sustainability practices. It was determined that age, gender and Professional seniority veriables of teachers did not create a significant change in their views on sustainability.

Anahtar Kelimeler

Preschool Education , Sustainability , Sustainable Development , Education of Sustainable Development

Kaynakça

• Acaralp, D. (2015). En kvalitativ studie om lärare och lärarstudenters syn på hållbar utveckling i undervisningen. Grundlärarutbildning Med İnriktning F-3. Södertörn Högskola. 21.02.2023 tarihinde, http://sh.diva-portal.org/smash/get/diva2:892981/FULLTEXT02.pdf adresinden erişim sağlanmıştır.
• Aksu, C. (2011). Sürdürülebilir çevre ve kalkınma, Güney Ege Kalkınma Ajansı. 05.03.2023 tarihinde, https://geka.gov.tr/Dosyalar/o_19v5e00u1ru61bbncf2qmlcpv8.pdf adresinden erişim sağlanmıştır.
• Akyol, B. (2014). İlköğretim öğretmen adaylarının çevresel tutum ve çevre bilgi düzeyleri üzerine bir çalışma (Tez No: 354095). [Yüksek Lisans Tezi, Kastamonu Üniversitesi].
• Alınmaz, N. (2023). Okul öncesi öğretmenlerinin çevre okuryazarlığına ilişkin yeterliliklerinin incelenmesi (Tez No: 774963). [Yüksek Lisans Tezi, Kastamonu Üniversitesi].
• Bajaj, M., & Chiu, B. (2009). Education for sustainable development as peace education. Peace and Change, 34(4), 441-455. https://doi.org/10.1111/j.1468-0130.2009.00593.x
• Balcı, A. (2017). Sosyal Medya Temelli Anne Katılım Programı’nın Anne Çocuk İlişkisine ve Anne Öğretmen İş birliği-İletişimine Etkisinin İncelenmesi çalışma (Tez No: 450252) . [Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi].
• Balcı, A., & Tezel Şahin, F. (2018). Öğretmen-aile iletişiminde whatsapp uygulamasının kullanımı. Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi. 38(2), 751-778. https://doi.org/10.17152/gefad.395223
• Biehl, K. (2011).Türkiye’de Okul Öncesi Eğitimde Kalite Standartları Durum Analiz Raporu. MEB, UNICEF, ACEV, ERG. 05.03.2023 tarihinde, https://www.acev.org/wp-content/uploads/2017/11/Ilk6YilBilgiNotu.pdf adresinden erişim sağlanmıştır.
• Bonnett, M. (1999). Sürdürülebilir kalkınma için eğitim: Çevre eğitimi için tutarlı bir felsefe mi?. Cambridge Eğitim Dergisi, 29(3), 313-324. https://doi.org/10.1080/0305764990290302
• Bozkurt, M. (2011). Fen bilgisi öğretmen adaylarının çevre kavramları ile ilgili algılamalarının değerlendirilmesi ve bu algılamaların çevreye yönelik tutumları ile tutarlılığının incelenmesi (Tez No: 300333). [Yüksek Lisans Tezi, Çukurova Üniversitesi].
• Bredekamp, S. (2015). Erken çocukluk eğitiminde etkili uygulamalar. ( H. Z. İnan ve T. İnan, Çev. Ed.). Nobel Yayıncılık.
• Buhan, B. (2006). Okul öncesinde görev yapan öğretmenlerin çevre bilinci ve bu okullardaki çevre eğitiminin araştırılması (Tez No: 191635). [Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi].
• Creswell, J. W., & Plano-Clark, V. L. (2015). Karma yöntem çalışmasına giriş. (M. Peker, & F. Güngör, Çev.) (Y. Dede & S. B. Demir, Eds.). Karma yöntem araştırmaları tasarımı ve yürütülmesi içinde (s.155-183). Anı Yayıncılık.
• Creswell, J.W. (2017). Karma Yöntem Araştırmalarına Giriş. (M. Sözbilir, Çev. 1. baskı). Pegem Akademi.
• Çabuk, B. (2014).” Erken çocukluk dönemde çevre eğitimi: öğretmenler çevrenin farkındalar mı?” [Bildiri]. International Balkan Education and ScienceCongress, Edirne. 15.03.2023 tarihinde, https://eprints.ugd.edu.mk/11960/2/9th International Balkan Education and Science Congress programa.pdf adresinden erişim sağlanmıştır.
• Dardenne, W. L. K. (2010). The internet as a tool to enhance school to home communication, parent involvement, and student achievement [Doctoral dissertation]. 07.05.2023 tarihinde, http://search.proquest.com/docview/884224175/907B3C677BB34F4APQ/1?Acc Ountid=8403 adresinden erişim sağlanmıştır.
• Davis, J. (2010). Young children and the environment: early education for sustainability. Cambridge University Press. http://dx.doi.org/10.1017/CBO9780511845390
• Davis, J., & Elliott, S. (2014b). Research in early childhood education for sustainability: İnternational perspectives and provocations. https://doi.org/10.4324/9781315767499
• Elliott, S., & Davis, J. (2009). Exploring the resistance: An Australian perspective oneducating for sustainability in early childhood. International Journal of Early Childhood, 41(2), 65-76. http://doi.org/10.1007/BF03168879
• Eriksen, K. G. (2013). Why education for sustainable development needs early childhood education: The case of Norway. Journal of Teacher Education for Sustainability, 15(1), 107-120. https://doi.org/10.2478/jtes-2013-0007
• Flogaitis, E., Daskolia, M., & Liarakou, G. (2005). Greek kindergarden teachers’ practice in envorimental education: An exploratory study. Journal of Early Childhood Research. 3(3), 299-320. https://doi.org/10.1177/1476718X05056529
• Genç, M. , & Genç, T. (2013). Sınıf öğretmenliği öğrencilerinin çevreye yönelik tutumlarının belirlenmesi. Asya Öğretim Dergisi, 1(1), 9-19. 24.05.2023 tarihinde, https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/17629 adresinden erişim sağlanmıştır.
• Gelfand, L., & Freed, E.C. (2010). Sustainable school architecture: Design for elemantary and secondary schools, Wiley Academy. 24.05.2023 tarihinde, https://www.wiley.com/en-us/Sustainable+School+Architecture%3A+Design+for+Elementary+and+Secondary+Schools-p-9780470445433 adresinden erişim sağlanmıştır.
• Gutiérrez, K., & Rogoff, B. (2003). Cultural ways of learning. Educational Researcher, 35(5), 19–25. https://doi.org/10.3102/0013189X032005019
• Gülay, H. (2011). Ağaç yaş iken eğilir: Yaşamın ilk yıllarında çevre eğitiminin önemi. TÜBAV Bilim Dergisi, 4(3), 240-245. 11.02.2023 tarihinde, https://dergipark.org.tr/tr/pub/tubav/issue/21524/615007 adresinden erişim sağlanmıştır.
• Güler, T. (2009). Ekoloji temelli bir çevre eğitiminin öğretmenlerin çevre eğitiminekarşı görüşlerine etkileri. Education and Science, 34(151), 30-43. 11.02.2023 tarihinde, https://eğitim ve bilim.ted.org.tr/index.php/EB/article/viewFile/606/85 adresinden erişim sağlanmıştır.
• Güngör, H. (2018). Bir Okul Öncesi Eğitim Kurumunda Ekolojik Ayak İzi Uygulamaları İle Sürdürülebilir Yaşam Fırsatlarının Geliştirilmesi (Tez No: 570909). [Doktora Tezi, Pamukkale Üniversitesi].
• Habibah, L., & Punitha, M. (2012). Amalan pengajaranpendidikan alam sekitardiInstitutPendidikan Guru, Kampus Pulau Pinang. Geografia – MalaysianJournal of Societyand Space, 8(2), 1–6. 03.03.2023 tarihinde, https://journalarticle.ukm.my/3600/ adresinden erişim sağlanmıştır.
• Hanifah, M., Shaharuddin, A., Noraziah, A., & Mohamad Suhaily Yusry, C. N. (2015). Sustainable level of use among teachers in puchong, selangor. Human Sciences, 5(1), 19–26. https://doi.org/10.11113/sh.v5n1.458
• Hes- Quimbita, G., & Pavel, M. (1996). Assessing an environmental attitude development model: factors influencing the environmental attitudes of college students. ERIC. 11.02. 2022 tarihinde, https://eric.ed.gov/?id=ED394438 adresinden erişim sağlanmıştır.
• Hill, M. L. (2009). Beats, rhymes and classroom life: hip-hop pedagogy and the politics of identity. NY: Teachers College Press. 13.03. 2022 tarihinde, https://eric.ed.gov/?id=ED527277 adresinden erişim sağlanmıştır.
• Johansson, E. (2009). The preschool child of today. The World citizen of tomorrow?.International Journal of Early Childhood, 41(2), 79-95. https://doi.org/10.1007/BF03168880
• Karademir, A. H., Uludağ, G., & Cingi, M.A. (2017). Okul öncesi öğretmen adaylarının sürdürülebilir çevreye ilişkin davranış düzeylerinin incelenmesi. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi. 41, 120-136. https://doi.org/10.21764/efd.01513
• Karahan-Aydın, B. (2019). Okul öncesi öğretmenlerinin sürdürülebilir çevre eğitimine yönelik algıları (Tez No: 566933). [Yüksek Lisans Tezi, Kocaeli Üniversitesi].
• Karaismailoğlu, E. S. (2018). Öğretmenlerin çevre bilinci düzeyinin belirlenmesi- Ankara, Etimesgut örneği (Tez No:516219). [Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi].
• Korkmaz, A. (2014). Eko-okul programını uygulayan okul öncesi eğitim kurumlarının sürdürülebilir gelişme için eğitim açısından değerlendirilmesi (Tez No: 363222) . [Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi].
• Korkmaz, A., & Güler Yıldız, T. (2017). Assessing preschools using the eco-schools program in terms of educating for sustainable development in early childhood education. European Early Childhood Education Research Journal, 25(4), 595-611, https://doi.org/10.1080/1350293X.2017.1331074
• Little, A. W., & Green, A. (2009). Successful global isation, education& sustainable development. International Journal of Educational Development, 29(2), 166-174. http://doi.org/10.1016/j.ijedudev.2008.09.011
• Liu, J. (2009). Education for sustainable development in teacher education: issues in the case of york university in Canada. Asian Sosial Science, 5(5), 46-49. http://doi.org/10.5539/ass.v5n5p46
• MEB (2013, 25 Kasım 2023). Okul Öncesi Eğitim Programı. https://tegm.meb.gov.tr/dosya/okuloncesi/ooproram.pdf
• Mills, G. E., & Gay, L. R. (2016). Educational Research: Competencies For Analysis And Applications. (11.Baskı). Pearson Education.
• Oktay, A. (2004). Yaşamın Sihirli Yılları. Epsilon Yayınları.
• Onur, A., Çağlar, A., & Salman, M. (2016). 5 yaş okul öncesi çocuklarda atık kâğıtların değerlendirilmesi ve çevre bilincinin kazandırılması. Kastamonu Eğitim Dergisi, 24(5), 2457-2468. 17.04.2023 tarihinde, https://search.trdizin.gov.tr/tr/yayin/detay/216524 adresinden erişim sağlanmıştır.
• Önder, A., & Özkan, B. (2013). Sürdürülebilir çocuk gelişimi: Okul öncesi etkinliklerle çevre eğitimi. Anı Yayıncılık.
• Öztürk Aynal, Ş. (2013). Haydi çocuklar doğaya ve bahçelere açılıyoruz: Mekân dışı eğitim İsveç’ten örnekler. International Journal of Social Science, 6 (1), 371-384. http://doi.org/10.9761/JASSS_492 Öztürk Demirtaş, Ç. (2015). Öğretmen adaylarının sürdürülebilir kalkınma farkındalık düzeyleri. Marmara Coğrafya Dergisi, 31, 300-316. https://doi.org/10.14781/mcd.09811
• Palmer, M., Bernhardt, E. S., Collins, S. vd. (2004). Ecological Science and sustainability for a crowded planet. Ecological Society of America Raporu, 304, 1251-1252. 12.05.2022 tarihinde https://www.esa.org/ecovisions/ppfiles/EcologicalVisionsReport.pdf adresinden erişim sağlanmıştır.
• Polat, S. (2012). Öğretmen adaylarının (sosyal bilgiler, Fen Bilgisi, İlköğretim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi, Türkçe) çevre sorunlarına yönelik tutumları (Tez No: 323452) . [Yüksek Lisans Tezi, Erciyes Üniversitesi].
• Polat & Kırpık, C. (2013). Öğretmen Adaylarının Çevre Sorunlarına Yönelik Tutumları. Bartın Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 2(1), 205- 227. 25.10.2022 tarihinde, https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/43571 adresinden erişim sağlanmıştır.
• Pramling Samuelsson, I. (2011). Why we should begin early with ESD: The role of early childhood education. International Journal of Early Childhood, 43(2), 103- 118. http://doi.org/10.1007/s13158-011-0034-x
• Pressoir, E. (2008). Preconditions For Young Children ‟Learning And Practice For Sustainable Development. In UNESCO (2008). “The Contribution Of Early Childhood Education To A Sustainable Society” Samuelsson, I.P. & Kaga, Y. (Eds.). Paris: Author. 02.12.2022 tarihinde, https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000159355 adresinden erişim sağlanmıştır.
• Prince, C. (2010). Sowingtheseeds: Education for sustainability with in the early years curriculum. European Early Childhood Education Research Journal, 18(3), 273-284. http://doi.org/10.1080/1350293X.2010.500082
• Sıvacılar, S. (2021).Sürdürülebilirlik İlkesinde Dayalı Okul Öncesi Eğitim Yapısı Tasarlanması Ve Fiziksel Etkenlerin İş Sağlığı Güvenliği Açısından İncelenmesi (Tez No: 683560). [Yüksek Lisans Tezi, Kırklareli Üniversitesi].
• Siraj-Blatchford, J., Smith, K. C., & Pramling-Samuelsson, I. (2010). Education for sustainable development in the early years. 15.06.2022 tarihinde, http://www.omep.org.gu.se/publications/education-for-sustainabledevelopment. adresinden erişim sağlanmıştır.
• Sungur, S. A. (2017). Lisans öğrencilerinin çevreye yönelik etik tutumları. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 5(41), 469-479. http://doi.org/10.16992/ASOS.12003
• Şahin, B.E., & Dostoğlu, N.(2015). Okul Binaları Tasarımında Sürdürülebilirlik. Uludağ Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Dergisi, 20(1). http://doi.org/10.17482/uujfe.54815
• Tabachnick, B., & Fidell, L. S. (2015). Using Multivariate Statistics (6th ed.). Pearson Longman.
• Tarı, A.(2021). Okul Öncesi Öğretmenlerinin Çevresel Sürdürülebilirlik Hakkındaki Görüşlerinin İncelenmesi (Tez No: 686790). [Yüksek Lisans Tezi, On dokuz Mayıs Üniversitesi].
• Tarı, A., & Mercan Uzun, E. (2023). Okul öncesi öğretmenlerinin çevresel sürdürülebilirlik hakkındaki görüşlerinin ve uygulamalarının incelenmesi. Millî Eğitim, 52(240), 3139-3160. http://doi.org/10.37669/milliegitim.1168237
• Temiz, N. (2020). Çevreye yönelik farklı tutum gösteren okul öncesi öğretmenlerinin sınıf içi çevresel sürdürülebilirlik uygulamalarına ilişkin çoklu durum çalışması(Tez No: 643617). [Yüksek Lisans Tezi, Çukurova Üniversitesi].
• Tonguç, B., & Özbayraktar, M.(2017). Sürdürülebilir okul öncesi eğitim yapılarının sosyal ve kültürel sürdürülebilirlik açısında incelenmesi. Mimarlık ve Yaşam Dergisi, 2(1), 27-46. https://doi.org/10.26835/my.299396
• Toran, M. (2016). Sürdürülebilir anaokulları: Okul öncesi eğitim kurumlarının değerlendirilmesi. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 16(3), 1035-1046. 24.04.2022 tarihinde, https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/229560 adresinden erişim sağlanmıştır.
• Türkiye Çevre Vakfı (2015). Çevre Eğitimi. Türkiye Çevre Vakfı Yayını.
• Uğraş, M., & Zengin, E. (2019). Sınıf öğretmeni adaylarının sürdürülebilir kalkınma için eğitim ile ilgili görüşleri. Kuramsal Eğitim Bilim Dergisi, 12(1), 298-315. https://doi.org/10.30831/akukeg.442751
• United Nations (2002). Report of the World Summit on Sustainable Development, 15.06.2022 tarihinde, http://www.un.org/jsummit/html/documents/summit_docs.html adresinden erişim sağlanmıştır.
• United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization (2005). United Nations Decade of Education for Sustainable Development 2005-2014: international implementation scheme draft. 15.06.2022 tarihinde, https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000148654 adresinden erişim sağlanmıştır.
• United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization (2012). Shaping the Education of Tomorrow. 15.06.2022 tarihinde, http://unesdoc.unesco.org/images/0021/002166/216606e.pdf adresinden erişim sağlanmıştır.
• United Nations Children’s Fund (1998). Çocuk Haklarına Dair Sözleşme Uygulama El Kitabı. Ajans Türk Basın ve Basım A.Ş.
• United Nations Children’s Fund (2003, 26.04.2016). The State Of TheWorld’s Chıldren 2003. 15.06.2022 tarihinde, https://www.unicef.org/sowc03/contents/pdf/SOWC03-eng.pdf. adresinden erişim sağlanmıştır.
• Visnjic-Jevtic, A., & Zupanic-Benic, M.(2021). Is there sustaınability in art orartinsustainability? Early childhood education students’ understanding about inter connectedness of the art and sustainability. Contemporart Challenges in Education, 395-403. 12.07.2022 tarihinde, https://www.researchgate.net/publication/371487184_Is_there_Sustainability_in_Art_or_Art_in_Sustainability adresinden erişim sağlanmıştır.
• Woodward, H. (2015). İklim Değişimi. (D., Candaş, Çev.). TÜBİTAK.
• Wyles, K. J., Pahl, S., & Thompson, R. C. (2014). Perceive drisks and benefits of recreational visits to the marine environment: Integrating impacts on the environment and impacts on the visitor. Ocean &Coastal Management, 88(2014), 53-63. https://doi.org/10.1016/j.ocecoaman.2013.10.005
• World Commission on Environment and Development (1987). World Commission on Environment and Development, Our Common Future, Oxford University Press. 12.07.2022 tarihinde, https://digitallibrary.un.org/record/139811?v=pdf adresinden erişim sağlanmıştır.
• Yoo, Y. Y., Kim, E. J., Sin, E. S., & Park, E. H. (2013). Analysis of theKorea educational policy and current curriculum based on education for sustainable development. Korean Association for Learner-centered Curriculum and Instruction, 3(17), 319-341. 15.06.2022 tarihinde, http://ececresourcebank.org/index.php?hCode=RESOURCE_02_01_03&sfl=rb_Subject&stx=PDG adresinden erişim sağlanmıştır.