The relationship between treatment adherence, health literacy, and family support in individuals with type 2 diabetes mellitus

Yıl 2025, Cilt: 18 Sayı: 3, 317 - 330, 22.12.2025

Dilara Korkmaz Aksoy , Münire Temel

Öz

Aim: This study aimed to determine the relationship between treatment adherence, health literacy, and family support in individuals with Type 2 Diabetes Mellitus (DM). Method: This descriptive and correlational study was conducted with 205 patients diagnosed with DM at a state hospital in Istanbul between December 2022 and July 2023. Data were collected using the Type 2 DM Patient Identification Form, the Type 2 DM Treatment Adherence Scale, the Health Literacy Scale, and the Hensarling Diabetes Family Support Scale. Results: It was found that participants had a moderate level of treatment adherence (mean score 91.36±7.14 out of 150 points), a moderate level of health literacy (mean score 78.76±9.11 out of 125 points), and a good level of family support (mean score 69.97±8.02 out of 96). In the study, a weak correlation was found between treatment adherence, health literacy and family support. Significant differences in scale scores were observed according to marital status, income level, cohabitation, type of DM treatment, hospitalization due to DM within the past year, the person assisting with disease management, fasting blood glucose, and HbA1c levels. Conclusion: The results indicated that individuals with Type 2 DM had low levels of treatment adherence and health literacy. It is noteworthy that patients with lower health literacy have poor treatment indicators, and those with lower treatment adherence had an increased need for hospitalization. Therefore, it is recommended to investigate the factors that hinder treatment adherence, refer individuals to appropriate counseling and educational programs to improve their knowledge and skills related to DM management, and support the involvement of family members in the treatment process.

Anahtar Kelimeler

Diabetes mellitus , treatment adherence , family support , health literacy , nursing care

Tip 2 diabetes mellitus tanılı bireylerde tedaviye uyumun, sağlık okuryazarlığı ve aile desteği ile ilişkisi

Öz

Amaç: Bu çalışmada, Tip 2 Diabetes Mellitus (DM)’lu bireylerin tedaviye uyumunun sağlık okuryazarlığı ve aile desteği ile ilişkisini belirlemek amaçlandı. Yöntem: Çalışma tanımlayıcı ve ilişki arayıcı niteliktedir. Çalışma Aralık 2022- Temmuz 2023 tarihleri arasında İstanbul’da bir devlet hastanesinde 205 DM tanılı hasta ile yürütüldü. Veriler Tip 2 DM Hasta Tanılama Formu, Tip 2 DM Tedavisine Hasta Uyum Ölçeği, Sağlık Okuryazarlığı Ölçeği ve Hensarling Diyabet Aile Destek Ölçeği ile toplandı. Bulgular: Araştırmaya katılan bireylerin Tip 2 DM tedavisine uyum düzeyinin orta olduğu (150 puan üzerinden 91.36±7.14), sağlık okuryazarlığı düzeyinin orta olduğu (125 puan üzerinden 78.76±9.11), aile destek düzeyinin iyi olduğu (96 puan üzerinden 69.97±8.02) bulundu. Araştırmada, tedaviye uyum, sağlık okuryazarlığı ve aile desteği arasında zayıf düzeyde ilişki saptandı. Medeni durum, gelir düzeyi, birlikte yaşama, DM tedavi şekli, son bir yılda DM nedeniyle hastaneye yatış, hastalığı yönetmede yardımcı olan kişi, açlık kan glukozu ve HbA1c düzeyleri açısından ölçek puanlarında değişim bulundu. Sonuç: Araştırma bulguları Tip 2 DM’li bireylerin tedaviye uyum ve sağlık okuryazarlığı düzeylerinin düşük olduğunu gösterdi. Sağlık okuryazarlığı düşük olan hastaların tedavi göstergelerinin kötü olduğu ve tedavi uyumu düşük olan hastaların yatarak tedavi ihtiyacının arttığı dikkati çeken önemli bulgulardır. Bu nedenle tedavi uyumunu zorlaştıran nedenlerin araştırılması, bireylerin DM ile ilgili bilgi ve becerilerini attırmaya yönelik uygun danışma ve eğitim programlarına yönlendirilmesi ve aile bireylerinin tedaviye katılımının desteklenmesi önerilir.

Anahtar Kelimeler

tedaviye uyum , aile desteği , sağlık okuryazarlığı , Diabetes mellitus , hemşirelik bakımı

Kaynakça

• Türkiye Diyabet Vakfı. Diyabet Tanı ve Tedavi Rehberi 2024. https://www.turkdiab.org/admin/PICS/webfiles/2024_diyabet_tani_ve_tedavi_rehberi_13283.pdf. 2024’de yayınlandı. 19 Şubat 2025’de erişildi.
• International Diabetes Federation. Diabetes now affects one in 10 adults worldwide. https://www.idf.org/news/240:diabetes-now-affects-one-in-10-adults-worldwide.html. Kasım 2021’de yayınlandı. 18 Şubat 2025’de erişildi.
• T.C. Sağlık Bakanlığı, Türkiye Diyabet Programı 2023-2027. https://hsgm.saglik.gov.tr/depo/birimler/saglikli-beslenme-ve-hareketli-hayat-db/Dokumanlar/Programlar/Turkiye-Diyabet-Programi.pdf. 2023’de yayınlandı. 19 Şubat 2025’de erişildi.
• Türkiye Endokrinoloji ve Metabolizma Derneği. Diabetes Mellitus ve Komplikasyonlarının Tanı, Tedavi ve İzlem Kılavuzu 2024. https://temd.org.tr/yayinlar/kilavuzlar. 2024’de yayınlandı. 19 Şubat 2025’de erişildi.
• Özonuk E, Yılmaz M. Tip 2 Diabetes Mellitus tanılı hastaların sağlık okuryazarlığı ve tedavi uyumu arasındaki ilişki. Hemşirelikte Eğitim ve Araştırma Dergisi. 2019;16(2):96-103. doi:10.5222/HEAD.2019.096
• Çorak B, Uysal N. Tip 2 Diabetes Mellituslu bireylerde sağlık algısı ve aile desteğinin tedaviye uyum düzeyine etkisi. Ankara Eğt Arş Hast Derg. 2022; 55(2):125-129. doi: 10.20492/aeahtd.1098831
• Pourhabibi N, Mohebbi B, Sadeghi R, et al. Factors associated with treatment adherence to treatment among in patients with type diabetes in Iran: A cross sectional study. Front Public Health. 2022;10.976888. doi:10.3389/fpuh.2022.976888
• Şahinöz T, Şahinöz S, Kıvanç A. Üniversite son sınıf öğrencilerinin sağlık okuryazarlığı düzeyleri üzerine karşılaştırmalı bir araştırma. GÜSBD. 2018;7(3):71-79.
• Çopurlar Kendir C, Kartal M. Sağlık okuryazarlığı nedir? Nasıl değerlendirilir? Neden önemli? TJFM&PC. 2016; 10(1):42-47. doi:10.5455/tjfmpc.193796
• Souza J, Apolinario D, Miksian Magaldi R, et al. Functional health literacy and glycaemic control in older adults with type 2 diabetes: A cross-sectional study. BMJ Open. 2014; 4(2):e004180. doi: 10.1136/bmjopen-2013-004180
• Çiftçi S, Kutlutürkan S. Tip 2 diyabetli hastalara bakım verenlerin diyabetle ilgili bilgi ve farkındalık düzeyleri. Turkiye Diyabet ve Obezite Dergisi. 2021;5(3):256-265.
• Köse S, Köse S. Yaşlı bireylerde salgın hastalık korkusu ve aile desteği ilişkisinde psikolojik sağlamlığın rolü. Sakarya Üniversitesi İşletme Enstitüsü Dergisi. 2023; 5(2):41-446. doi: 10.47542/sauied.1362009
• Uddin M, Bhuiyan A. Development of the family support scale (FSS) for elderly people. MOJ Gerontology & Geriatrics. 2019;4(1):17-20. doi:10.15406/mojgg.2019.04.00170
• Zhong Y, Wang J, Nicholas S. Social support and depressive symptoms among family caregivers of older people with disabilities in four provinces of urban China: The mediating role of caregiver burden. BMC Geriatrics. 2020; 20(1):3. doi: 10.1186/s12877-019-1403-9
• Çam HH, Güleç HY, Karasu F, Çopur Öztürk E. Sağlık okuryazarlığı ve diabetes mellitus. Turk J Diab Obes. 2021; 5(1):68-74.doi: 10.25048/tudod.794597
• Baykal A, Kapucu S. Tip 2 diabetes mellituslu hastaların tedavilerine uyumlarının değerlendirilmesi. Hacettepe Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Dergisi. 2015;2(2):44-58.
• Baykal D, Orak E. Tip 2 diyabetik hastaların glisemi kontrollerinde aile desteğinin araştırılması. İstanbul Gelişim Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi. 2018;(4):361-382.
• Çalışkan SG, Hacıağaoğlu N, Tüzün S, et al. Diyabet merkezinden takipli Tip 2 Diabetes Mellitus hastalarında hipoglisemi sıklığı ve hipoglisemi. Turkish Journal of Family Medicine and Primary Care. 2022;16(4):681-689. doi:10.21763/tjfmpc.1023039
• Demirtaş A, Akbayrak N. Development of an assessment scale for treatment compliance in type 2 Diabetes Mellitus patients. Int J Nurs Sci. 2017;4(3):244-251. doi: 10.1016/j.ijnss.2017.06.002
• Toçi E, Burazeri G, Sorensen K, et al. Health literacy and socioeconomic characteristics among older people in transitional Kosovo. Br J Med Med Res. 2013; 3(4):1646-1658.
• Aras Z, Bayık Temel A. Sağlık Okuryazarlığı Ölçeği'nin Türkçe formunun geçerlilik ve güvenirliğinin değerlendirilmesi. F.N. Hem. Dergisi. 2017; 25(2):85-94.
• Hensarling J. Development and psychometric testing of Hensarling’s Diabetes Family Support Scale [PhD tezi]. Texas: Texas Woman's University; 2009.
• Akin S. Diyabetli hastalarda uyumun ve aile destek düzeylerinin belirlenmesi [Yüksek Lisans Tezi]. Türkiye: İstanbul Bilim Üniversitesi; 2011.
• Tabachnick BG, Fidell LS. Using Multivariate Statistics. 6th ed. Boston, MA: Pearson; 2013.
• Özkaptan B, Kapucu S, Demirci İ. Relationship between adherence to treatment and acceptance of illness in patients with type 2 diabetes. Cukurova Med J. 2019; 44(Suppl 1):447-454. doi: 10.17826/cumj.554402
• Karaaslan Eşer A, Doğan EN, Kav S, Bulut Y. Tip 2 diabetes mellitus tedavisinde hasta uyumunun değerlendirilmesi. Ege Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Dergisi. 2018;34(2):64-76.
• Bistara DN, Rusdianingseh, Susanti W, et al. Acceptance and commitment therapy (ACT) on increasing the compliance of management diabetes mellitus type 2. Int J Psychosoc Rehabil. 2020;24(09):942-946.
• Çalışkan Şengöz T, Esen H. Evaluation of treatment compliance and quality of life status of type 2 diabetes mellitus patients. Med Sci Int Med J. 2022;11(4):1395-1397. doi: 10.5455/medscience.2022.07.161
• Deepali BS, Subramanian M, Soumya G, et al. Knowledge of diabetes, its complications, and treatment adherence among diabetic patients. Int J Community Med Public Health. 2017;4(7):2428-2434. doi:10.18203/2394-6040.ijcmph20172836
• Kara AM, Kara T. Tip 2 diyabet tanılı hastalarda uygulanan tedavi yöntemi ile hastalardaki tedaviye uyum, yaşam kalitesi ve depresyon arasındaki ilişki. Med Bull Haseki. 2019;57(4):377-385. doi:10.4274/haseki.galenos.2019.4874.
• Kav S, Doğan E, Karaaslan E, Bulut Y. Tip 2 diabetes mellitus tedavisinde hasta uyumunun değerlendirilmesi. Ege Univ Hemşirelik Fak Derg. 2018;34(2):64-76.
• Arifulla M, John LJ, Sreedharan J, Muttappallymyalil J, Basha SA. Patients’ adherence to anti-diabetic medications in a hospital at Ajman, UAE. Malays J Med Sci. 2014;21(1):44-49.
• Cramer JA, Benedict Á, Muszbek N, Keskçinaslan A, Khan ZM. The significance of compliance and persistence in the treatment of diabetes, hypertension and dyslipidaemia: A review. Int J Clin Pract. 2008;62(1):76-87. doi: 10.1111/j.1742-1241.2007.01630.x
• Krass I, Schiebach P, Dhippayom T. Adherence to diabetes medication: A systematic review. Diabet Med. 2015;32(6):725-737. doi: 10.1111/dme.12651
• Neşe A, Bakır E, Bağlama SS, Karasu F. Tip 2 diyabet hastalarında sağlık okuryazarlığı düzeyinin diyabet öz bakımı üzerine etkisi: Klinik tabanlı bir çalışma. Turkiye Klinikleri J Health Sci. 2021;6(1):112-119. doi: 10.5336/healthsci.2020-74281
• Fadaiyan Arani E, Amin Shokravi F, Tavakoli Ghouchani H. The relationship between health literacy and knowledge in rural patients with type 2 diabetes mellitus in 2016. Health Educ Health Promot. 2017;5(2):19-32.
• Lovrić B, Placento H, Farčić N, Lipič Baligač M, Mikšić Š, Mamić M, et al. Association between health literacy and prevalence of obesity, arterial hypertension, and diabetes mellitus. Int J Environ Res Public Health. 2022;19(15):9002. doi: 10.3390/ijerph19159002
• Parlak AG, Şahin Akgün Z. Diyabet hastalarında sağlık okuryazarlığının değerlendirilmesi. Dünya Sağlık ve Tabiat Bilimleri Dergisi. 2021; 4(2):113-125.
• Osborn CY, Bains SS, Egede LE. Health literacy, diabetes self-care, and glycemic control in adults with type 2 diabetes. Diabetes Technol Ther. 2010;12(11):913-919. doi: 10.1089/dia.2010.0058
• Özcan G, Özkaraman A. Tip 2 diabetes mellitus hastalarında sağlık okuryazarlığı düzeyi ve etkileyen faktörler. Dokuz Eylül Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Elektronik Dergisi. 2021; 14(1):3-16. doi: 10.46483/deuhfed.691680
• Chahardah-Cherik S, Gheibizadeh M, Jahani S, Cheraghian B. The relationship between health literacy and health-promoting behaviors in patients with type 2 diabetes. Int J Community Based Nurs Midwifery. 2018;6(1):65-75.
• Salimi M, Sarchahi S, Zolfaghari P, et al. Health literacy among patients with diabetes mellitus type 2 in northeast area of Iran. IJHS. 2017;3(1):14-18. doi:10.22100/ijhs.v3i1.183
• Kim MT, Kim KB, Ko J, et al. Health literacy and outcomes of a community-based self-help intervention: A case of Korean Americans with type 2 diabetes. Nurs Res. 2020;69(3):210-218. doi: 10.1097/NNR.0000000000000409
• Hsu Y, Su D, Kuo S. Health literacy and depression in women with type 2 diabetes mellitus. Clinics (Sao Paulo). 2020;75:e1436. doi: 10.6061/clinics/2020/e1436
• İlhan N, Telli S, Temel B, Aştı T. Health literacy and diabetes self-care in individuals with type 2 diabetes in Turkey. Prim Care Diabetes. 2021 Feb;15(1):74-79. doi: 10.1016/j.pcd.2020.06.009
• Singh S, Acharya SD, Kamath A, Ullal SD, Urval RP. Health literacy status and understanding of the prescription instructions in diabetic patients. J Diabetes Res. 2018; 4517243. doi: 10.1155/2018/451724
• McCleary-Jones V. Health literacy and its association with diabetes knowledge, self-efficacy and disease self-management among African Americans with diabetes mellitus. ABNF J. 2011;22(2):25-32.
• Yıldız Aslan G, Tekir Ö, Yıldız H. Relationship between family support and quality of life in individuals with diabetes. Cukurova Med J. 2021;46(1):299-309. doi: 10.17826/cumj.795338
• Damanik J, Mayza A, Rachman A, et al. Association between serum homocysteine level and cognitive function in middle-aged type 2 diabetes mellitus patients. PLoS One. 2019;14(11):e0224611. doi: 10.1371/journal.pone.0224611
• Zeren FG, Canbolat O. The relationship between family support and the level of self-care in type 2 diabetes patients. Prim Care Diabetes. 2023;17(4):341-347. doi: 10.1016/j.pcd.2023.04.008
• Munawaroh L, Herawatı T. The relationship between family support and the quality of post primary PCI patients’ life. UI Proceedings on Health and Medicine.2020;4: 110-115.
• Kristianingrum ND, Wiarsih W, Nursasi AY. Perceived family support among older persons in diabetes mellitus self-management. BMC Geriatr. 2018; 18(Suppl 1):304. doi: 10.1186/s12877-018-0981-2
• Fatusin AJ, Agboola SM, Shabi OM, et al. Relationship between family support and quality of life of type-2 diabetes mellitus patients attending family medicine clinic, federal medical centre, Ido–Ekiti. Nigerian Journal of Family Practice. 2016; 7(2):3-11.
• Amelia R, Lelo A, Lindarto D, Mutiara E. Quality of life and glycemic profile of type 2 diabetes mellitus patients of Indonesian: A descriptive study. In IOP Conference Series: Earth and Environmental Science IOP Publishing. 2018;125:012171. doi :10.1088/1755-1315/125/1/012171
• Bahtiar H, Ariyanti M. Relationship of family social support with emotional stress in people with diabetes mellitus. J Mutiara Ners. 2022;5(1):57-63. doi: 10.51544/jmn.v5i1.2194
• Ari N, Özdelikara A. Dahiliye kliniklerine başvuran Tip 2 diyabet hastalarında aile desteğinin hastalığı kabullenme ve tedavi uyumuna etkisi: Ordu ili örneği. Turk J Diab Obes. 2022; 6(1): 39-48. doi: 10.25048/tudod.1018441
• Akyol Güner T, Kuzu A, Bayraktaroğlu T. Diyabetli bireylerde sağlık okuryazarlığı ve akılcı ilaç kullanımı arasındaki ilişki. Turk J Diab Obes. 2020; 4(3):214-223. doi: 10.25048/tudod.775075
• Ağralı H, Akyar I. Diyabetli erişki.n hastalarda sağlık okuryazarlığı: Ölçek geçerlik ve güvenirlik çalışması. ACU Sağlık Bil Derg 2018; 9(3):314-321. doi:10.31067/0.2018.31