Tasavvufî Bir Bakış Açısıyla Nefis

Yıl 2020, Cilt: 11 Sayı: 1, 165 - 188, 30.06.2020

Hasan Bulut

Öz

Kur’ân-ı Kerîm, anlaşılmak ve uygulanmak amacıyla tüm insanlığa bir hidayet kaynağı olarak gönderilmiştir. Kur’ân’ın üzerinde durduğu konu veya kavramlar genel olarak kolay anlaşılır. Ancak bunlardan bir kısmının anlaşılması zordur. İslâm âlimlerinin üzerinde fikir birliğine varamadıkları kavramların başında kuşkusuz nefis konusu gelir. Bu kavramın mahiyetiyle ilgili bizzat Hz. Peygamber yeterince açıklamalar yapmasına rağmen sonradan ortaya çıkan bazı gruplar, bunu kendi mezhep veya tarikatlarının bakış açısıyla te’vîl etmeye çalışmışlardır. Bu gruplardan biri de mutasavvıflardır. Tasavvuf ehli, nefis kavramının geçtiği âyetleri işârî ve batınî tefsîr metoduyla açıklamaya çalışmışlardır. Onlar genellikle nefis kelimesine olumsuz mana yükleyerek görüş ve düşüncelerini bu anlam çerçevesinde oluşturmuşlardır. İşte bu çalışmada nefsin mahiyeti, çeşitleri, nefsin hevâsı ile mücâhede yöntemi ve bu mücâhede sonunda imtihanı kazanan ve kaybedenlerin nasıl bir akibetle karşılaştıkları tasavvufî bir bakış açısıyla ele alınacaktır.

Anahtar Kelimeler

Kur’ân, Tefsîr, Yorum, Tasavvuf

Kaynakça

• Abdulbâkî, Muhammed Fûâd (v.1388/1968). el-Mu‘cemu’l-Mufehres li Elfâzi’l-Kur’âni’l-Kerîm. Thk. Muhsin Bidârfur. Kum: İntişarât Bidâr, 1412/1991. el-Aclûnî, İsmâil b. Muhammed (v.1162/1749). Keşfü’l-Hafâʾ. (1-2). Nşr. Ahmed el-Kalâş. Beyrut: y.y., 1985. Ay, Mahmut. Kur’ân’ın Tasavvufî Yorumu-İbn Acîbe Örneği-. 2. Baskı. İstanbul: Kayıhan Yayınları, 2016. Bilmen, Ömer Nasuhi (v.1971). Kur’ân-ı Kerîm’in Türkçe Meâli Âlisi ve Tefsiri. (1-8). İstanbul: Bilmen Yay., 1985. Bulut, Hasan. Kur’ân’a Göre İnanç ve Davranışlarda İfrât ve Tefrît. Ankara: Gece Akademi Yayınları, 2019. Bursevî, İsmail Hakkı (v.1137/1725). Tefsîru Ruhul-Beyan. (1-10). İstanbul: el-Mektebetü’l-Mahmudiye, 1933. Dameğânî, Huseyn b. Muhammed. Kâmûsu’l-Kur’ân. Beyrut: Dâru’l-İlm, 1983. ed-Dârimî, Ebû Muhammed (v.255/869). Sünen-i Dârimî. (1-2). İstanbul: Çağrı Yay., 1992. Erzurumî, İbrahim Hakkı. Mârifetnâme. İstanbul: Alem Tic. Yay., 1996. Ferâhidî, Ebû Abdurrahman Halîl b. Ahmed (v.170/786). Kitâbu’l-‘Ayn. (1-4). Thk. Abdulhamîd Handâvî. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 2003. Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed (v.505/1111). İhyâü Ulûmi’d-Dîn. (1-4). Trc. Ahmet Serdaroğlu. İstanbul: Bedir Yay., 1989. el-Hücvîrî, Ebü’l-Hasen Alî b. Osmân b. Ebî Alî el-Cüllâbî (v. 465/1072). Keşfü’l-Mahcûb. Tahran: 1338. İbn Acîbe, Ahmed el-Hasenî. el-Bahru’l-Medîd fî Tefsîri’l-Kur’âni’l-Mecîd. Thk. Ahmed Abdullah el-Kureşî Raslân. (1-6). Kahire: y.y., 1999. İbnü’l-Arabî, Muhyiddin (v.638/1240). el-Fütûhâtü’l-Mekkiyye. Kahire: y.y., 1293. İbn Kesîr, Ebû’l-Fidâ İmaduddîn (v.774/1373). Tefsîru’l-Kur’âni’l-Âzîm. (1-8). Thk. Sâmî b. Muhammed Selâme. B.y.: Daru’t-Tayyibe li’n-Neşr, 1420/1999. İbn Manzûr, Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem (v.711/1311). Lisânu’l-‘Arab. Thk. Yusuf Bikâ‘î, İbrâhîm Şemsuddîn, Nedâl Alî. (1-4). Beyrut: 1426/2005. el-İsfahânî, Rağıb (v.502/1108). Kur’ân Kavramları Sözlüğü Müfredat. Çev. Mustafa Yıldız. İstanbul: Çıra Yayınları, 2017. Kutup, Seyyid (v.1386/1966). Fî Zilâli’l-Kur’ân. Çev. Sâlih Uçan, Vahdettin İnce, Mehmet Yolcu, İbrahim Türklü, İbrahim Tüfekçi. (1-10). İstanbul: Dünya Yay., 1991. Mevdûdî, Ebû’l A‘la (v.1399/1979). Tefhîmu’l-Kur’ân. Trc. Muhammed Han Kayanî, Yusuf Karaca, Nazife Şişman, İsmail Bosnalı, Hamdi Aktaş. (1-7). İstanbul: İnsan Yay., 1986. Mukâtil, Ebû’l-Hasen b. Süleymân (v.150/767). el-Eşbâh ve’n-Nezâir fi’l-Kur’âni’l-Kerîm. Kahire: el-Hey’etu’l-Mısriyyeti’l-Âmme li’l-Kitab, 1994. en-Nesâi, Ahmed b. Şu‘âyb (v.302/915). Sünen-i Nesâi. Trc. Bedrettin Çetiner. (1-8). İstanbul: Çağrı Yay., 1992. Ögke, Ahmet. Kur’ân’da Nefs Kavramı. İstanbul: 1997. Peker, Hidayet. İbn Sînâ’nın Epistemolojisi. Bursa: y.y., 2000. er-Râzî, Fahruddîn (v.606/1210). Mefâtihu’l-Gayb (Tefsiru’l-Kebir). Trc. Sadık Kılıç, Lütfullah Cebeci, Sadık Doğru, Ankara: Akçağ Yayınları, 1988. Sarmış, İbrahim. Tasavvuf ve İslam. Bursa: Ekin Yayınları, 2005. et-Taberî, İbn Cerir (v.310/922). Câmi‘u’l-Beyân ân Te’vîli Âyi’l-Kur’ân. Mısır: y.y., 1968. Türker, Ömer. “Nefis”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 32/529-531. İstanbul: TDV Yayınları, 2006. Uludağ, Süleyman. “Nefis”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 32/526-529. İstanbul: TDV Yayınları, 2006. Ülken, Hilmi Ziya. Aşk Ahlâkı. Ankara: 1971. Yazır, Elmalılı Muhammed Hamdi. Hak Dini Kur’ân Dili (v.1942). Thk. M. Nûr Çetin, Taha Parlar, İdris Şen, Mesut Okumuş, Mevlüt Uyanık, Orhan Atalay, Yusuf Canbolat, Âlim Gür. (1-9). Ankara: Akçağ Yay., 1995.