İbn Ebu’l-Hadîd’e Göre Hz. Ali’nin Siyasî Kişiliği

Yıl 2021, Cilt: 12 Sayı: 1, 163 - 190, 30.06.2021

Ahmet Sonay

https://doi.org/10.51605/mesned.909547

Öz

Bağdat Mutezilesi’nin Hz. Ali’yi (ö. 40/661) diğer sahabîlerden üstün gördüğü bilinmekte-dir. Özellikle ekolün önde gelen isimlerinden Ebû Cafer el-İskâfî (ö. 240/854) ve Ebü’l-Kâsım el-Kabî’nin (ö. 319/931) bu konuyu eserlerinde ilmî bir üslupla ele aldıkları ve uzun-ca tartıştıkları anlaşılmaktadır. Ekolün son temsilcilerinden olup “Mutezile’nin Allâmesi” unvanıyla tanınan İbn Ebü’l-Hadîd (ö. 656/1258) de onların izinden gitmiş, Hz. Ali’ye nis-pet edilen çeşitli hutbe, mektup ve veciz sözleri içeren Nehcu’l-belâga adlı antolojiye yazdığı şerhte Hz. Ali’nin üstünlüğünü savunmuştur. İbn Ebü’l-Hadîd, şerhinin bir bölümünde ko-nuyla ilişkili olarak Hz. Ali’nin siyasî kişiliği hakkındaki görüşlerini de serdetmiştir. Bu gö-rüşler Mutezile’nin son dönemindeki Hz. Ali tasavvurunu yansıtmakta, ayrıca İmâmiyye-Mutezile ilişkisinin 7./13. asırdaki vaziyetine ilişkin önemli ipuçları vermektedir. Bu maka-lede İbn Ebü’l-Hadîd’in söz konusu görüşleri aktarılmış, ayrıca konuya ilişkin diğer âlim-lerden yaptığı nakillere de yer verilmiştir. Böylelikle ehemmiyet arz eden bu görüşlere ve na-killere dikkat çekmek amaçlanmıştır. Makalede genel anlamda deskriptif metoda bağlı ka-lınmış, bazen de şahısların görüşleri objektif bakış açısıyla yorumlanmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

İslam Mezhepleri Tarihi, Mutezile, İmâmiyye, Ali b. EbÛ Tâlib, İbn Ebu'l-Hadîd, Şerhu Nehci'l-Belâga

Kaynakça

• Abduh, Muhammed. Şerhu Nehci’l-Belâga. 4 Cilt. Beyrut: Müessesetü’l-A̒lamî, 2003.
• el-Âmilî, Muhsin Emîn. Harbü’l-Cemel ve Harbü Sıffîn. Beyrut: Dârü’l-Fikir, 1969.
• Aydınlı, Osman. Mutezile’de İmamet ve Siyaset. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2017.
• el-Câhız, Amr b. Bahr. el-Osmâniyye. thk. Abdusselâm Harun. Beyrut: Dârü’l-Cîl, 1991.
• Dayf, Şevkî. Târîhu’l-edebi’l-̒Arabî. 9 Cilt. Kahire: Dârü’l-Ma̒ârif, ts.
• ed-Dîneverî, Ahmed b. Davud. el-Ahbâru’t-tıvâl. thk. Abdulmunim Âmir. Kahire: y.y., 1960.
• Ebû Mihnef, Lut b. Yahya el-Ezdî. Ahbâru’l-Cemel. thk. Kays Behcet el-Attâr. Kerbela: Mecma̒u’l-İmâmi’l-Hüseyn, 1439/2017.
• Ferruh, Ömer. Târîhu’l-edebi’l-̒Arabî. 6 Cilt. Beyrut: Dârü’l-̒İlm li’l-Melâyîn, 1965-1983.
• Fığlalı, Ethem Ruhi. “Cemel Vakası”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 7/321-322. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
• Fığlalı, Ethem Ruhi. “Hâricîler”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 16/175-178. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
• Gölcük, Şerafettin. “Hayyât, Ebu’l-Hüseyin”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 17/103-105. İstanbul: TDV Yayınları, 1998.
• Hânsârî, Muhammed Bâkır. Ravdâtü’l-cennât. thk. Esedullah İsmâiliyân. 8 Cilt. Kum: Mektebetü İsmailiyân, 1390-1392/1970-1972.
• İbn A̒sem el-Kûfî, Ebu Muhammed Ahmed. el-Fütûh. thk. Ali Şîrî. 8 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Advâ’, 1411/1991.
• İbn Ebu’l-Hadîd, Abdulhamîd b. Hibetullâh el-Medâinî. “el-Felekü’d-dâir ̒ala’l-Meseli’s-Sâir”. el-Meselü’s-sâir. mlf. Dıyâuddîn İbnü’l-Esîr. thk. Ahmed el-Hûfî – Bedevî
• Tabâne. 4/15-310. Kahire: Dârü Nahdati Mısır, 1404/1984.
• İbn Ebu’l-Hadîd, Abdulhamîd b. Hibetullâh el-Medâinî. Şerhu Nehci’l-Belâga. 5 Cilt. Beyrut: Müessesetü’l-A̒lamî, 1995.
• İbn Hallikân, Ebu’l-Abbâs Ahmed b. Muhammed. Vefeyâtü’l-a̒yân. thk. İhsan Abbas. 8 Cilt. Beyrut: Dârü Sâdır, 1398/1978.
• İbn Hilâl es-Sekafî, Ebû İshak İbrahim. el-Gârât (el-İstinfâr ve’l-gârât). thk. Abduzzehrâ el-Hüseynî el-Hatîb. Beyrut: Dârü’l-Advâ’, 1987.
• İbnü’l-Esîr, Ali b. Muhammed eş-Şeybânî. el-Kâmil fi’t-târîh. nşr. Seyfüddîn el-Kâtib. 10 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kitâbi’l-̒Arabî, 3. Basım, 1400/1980.
• Kallek, Cengiz. “Medâinî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 28/291-292. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• el-Kencî eş-Şâfiî, Muhammed b. Yusuf. Kifâyetu’t-tâlib fî menâkıbı Ali İbn Ebî Tâlib. thk. Muhammed Hâdî el-Emînî. Necef: el-Matba̒atu’l-Haydariyye, 2. Basım, 1390/1970.
• Kur’ân-ı Kerîm Meâli. çev. Halil Altuntaş – Muzaffer Şahin. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 3. Basım, 2009.
• el-Mesûdî, Ebu’l-Hasan Ali b. Hüseyn el-Bağdâdî. Mürûcü’z-zeheb ve me̒âdinu’l-cevher. 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-̒İlmiyye, 1985.
• el-Minkarî, Nasr b. Muzâhim. Vak̒atu Sıffîn. thk. Abdusselam Harun. Kahire: Dârü’l-Cîl, 1981.
• Müderrisî Tebrîzî, Muhammed Ali. Reyhânetü’l-edeb. 5 Cilt. Tahran: İntişârât Hayyâm, 1328-1333/1910-1915.
• en-Nesâî, Ahmed b. Şuayb. Hasâisu Emîri’l-Mü’minîn Ali İbn Ebî Tâlib. thk. Ahmed el-Bellûşî. Küveyt: Mektebetü’l-Mu̒allâ, 1986.
• en-Nevbahtî, Hasan b. Musa, Fıraku’ş-Şî̒a. Necef: el-Mektebetü’l-Murtadaviyye, 1936.
• Öğüt, Salim. “Ebû Yûsuf”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 10/260-265. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
• Özaydın, Abdülkerim. “Eşter”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 11/486-487. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
• Özbalıkçı, Mehmet Reşit. “İbn Ebu’l-Hadîd”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 19/463-466. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
• Rosenthal, Franz. ̒İlmü’t-târîh ̒inde’l-Müslimîn. çev. Sâlih Ahmed el-Alî. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1403/1983.
• Şemsüddîn, Muhammed Mehdî. ̒Ahdu’l-Eşter. Beyrut: Müessesetü’l-Vefâ’, 1404/1984.
• Şeyh Müfîd, Muhammed b. Muhammed b. Nu̒mân el-Ukberî. el-Cemel. Necef: y.y., 1983.
• Şeyh Müfîd, Muhammed b. Muhammed b. Nu̒mân el-Ukberî. “Îmânu Ebî Tâlib”. en-Nüketü’l-i̒tikâdiyye. Kum: Dârü’l-Müfîd, 1431/2009.
• et-Taberî, Muhammed b. Cerîr. Târîhu’l-ümem ve’l-mülûk. thk. Muhammed Ebu’l-Fadl İbrahim. 10 Cilt. Kahire: Dârü’l-Ma̒ârif, 1968-1970.
• el-Vâkıdî, Muhammed b. Ömer. el-Megâzî. thk. Marsden Jones. 3 Cilt. Beyrut: Müessesetü’l-A̒lamî, 1409/1989.
• el-Yakubî, Ahmed b. Ebû Yakub b. Cafer. Târîhu’l-Ya̒kûbî. thk. Abdulemîr Mühennâ. 2 Cilt. Beyrut: Şeriketü’l-A̒lamî li’l-Matbû̒ât, 1431/2010.
• Yiğit, İsmail. “Sıffın Savaşı”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 37/108-109. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.