Tarihsel/Toplumsal Apriori ve Ahd-i Zihnî/Hâricî Kavramları Üzerine Bir İnceleme

Yıl 2020, Cilt: 3 Sayı: 1, 51 - 64, 30.06.2020

Mehmet Ulukütük

Öz

Bu makalede anlamın salt kişinin kendi deneyiminde olduğuna yönelik solipsizmin iddialarına karşı olarak çağdaş Fransız felsefesinde Michél Foucault’un tarihsel/toplumsal apriori kavramıyla klasik Arap gramerinde edatlar bağlamında geçen ahd-i zihnî/hâricî kavramları arasında bir bağlantı kurmayı denedik. Söz konusu bağlantı kurmaktan maksadımız hem birbiri ile alakalı olduğunu düşündüğümüz ama hiçbir çalışmada aralarında bağlantı kurulduğunu göremediğimiz iki kavram arasında anlamlı bir bağlantının imkânını soruşturmak hem de anlamın tarihsel ve toplumsal olduğuna yönelik iddiaları söz konusu iki kavramla desteklemektir. Bunun yanında metinde solipsizme karşı olarak konumlandırdığımız ahd-i zihnî ile Ludwig Wittgenstein’ın dil oyunları, aile benzerlikleri ve yaşam formları arasında bir ilişki kurmaya çalıştık. Zira makalede göstereceğimiz üzere kelimelerin, dil oyunlarının dışında evrensel ve tarih üstü bir anlamı olmadığı, dil oyunlarının dil hakkında bir ahd-i zihnînin yani uzlaşmanın sağlanması olduğunu ortaya koymayı denedik. Buradaki uzlaşma ise salt düşünsel bir uzlaşma değil, yaşam biçimlerinin uzlaşmasıdır.

Anahtar Kelimeler

tarihsel apriori, toplumsal apriori, solipsizm, ahd-i zihnî, ahd-i hâricî

An Analysis on the Concepts of Historical/Social A priori and Ahd Zihnî/Hâricî

Öz

In this article, as opposed to the solipsistic claim that meaning is only in one’s own experience, we attempt to establish a connection between the concepts of historical/social a priori in contemporary French philosophy and the concepts of ahd zihnî/hâricî in the classical Arabic grammar in the context of prepositions. The purpose we have in establishing such a connection is to investigate the possibility of a meaningful connection between the two concepts that we consider to be related to each other. Besides, we have not seen any attempt of establishing such connection between the said couple of concepts in any study. We also aim to support, by means of these two concepts in question, the claim that meaning has essentially a historical and social character. We also attempt to establish a relationship between the ahd zihnî (a type of mental consensus) we consider to be against solipsism and the language games, family resemblances and life forms of Ludwig Wittgenstein. In accordance with that, as we will show in the article, we argue that words do not have a universal and historical significance other than language games, and that language games provide an ahd zihnî (a mental consensus) about language. The reconciliation here is not a mere intellectual reconciliation, but an agreement about lifestyles.

Anahtar Kelimeler

historical a priori, social a priori, solipsism, ahd zihnî, ahd hâricî

Kaynakça

• Agamben, G. (2012). Şeylerin İşareti: Yöntem Üstüne. Çev. Betül Parlak. İstanbul: Monokl Yayınları.
• Bilen, O. (2001). “Mantık ile Gramer İlişkisi Üzerine İki Görüş.” Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 14. Alındığı URL: http://hdl.handle.net/20.500.12397/4458
• Boyalık, T. (2017). Abdulkâhir Cürcânî’nin Sözdizim Teorisi ve Tefsir Geleneğine Etkisi. Yayımlanmış Doktora Tezi. Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Cürcânî, A. (2017). Belâgatın Sırları (Esrâru’l-Belâgat). Çev. Zekeriya Çelik. İstanbul: Litera Yayınları.
• Çam, Ç. (2008). Abdulbaki Arif Efendi, Hayatı, Eserleri, ‘Marife ve Nekre’ Risalesi’nin Tenkitli Metni. Yayımlanmış Yüksek Lisans Tezi. Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Dilthey, W. (2011). Hermeneutik ve Tin Bilimleri. Çev. Doğan Özlem. İstanbul: Notus Yayınları.
• Doru, N. (2004). “Yahya Adî’ye Göre Mantık-Gramer (Dilin Mantığı ve Mantığın Dili Üzerine Bir Tartışma).” Dicle Üniversitesi, İlahiyat Fakültesi Dergisi, 6(1).
• Ensârî, İ. H. (1992). Muğni’l-Lebib I-II. Beyrut: Mektebetu’l-asriyye Tab’ ve Neşr.
• Fay, B. (2001). Çağdaş Sosyal Bilimler Felsefesi. Çev. İsmail Türkmen, İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Foucault, M. (1999). Bilginin Arkeolojisi. Çev. Veli Urhan, İstanbul: Birleşik Yayınları.
• Foucault, M. (2001). Kelimeler ve Şeyler: İnsan Bilimlerinin Bir Arkeolojisi. Çev. Mehmet Ali Kılıçbay. İstanbul: İmge Yayınları.
• Gürkan, N. (2004). “Arapça’da ‘El’ Takısı ve Fonksiyonları.” EKEV Akademi Dergisi, 2018(Kış): 357-374.
• Hasîrîzâde Elif Efendi, (2019). Muhtâru’l-Enbâ’ Edatlar Kitabı. Haz. A. Benli, A. İşleme, T. Azar, İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
• Johnstone, A. A. (1991). Rationalized Epistemology Taking Solipsism Seriously. Albany: State University of New York Press.
• Kaçar, H. İ. (2005). “Arapçada Nekre (Belirsiz İsim) Kullanımlarının Semantik Boyutu (Tenkîr Üslûbu).” Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 29: 165-184.
• Kızılkaya, E. İ. (2018). “Zeitgeist ve Michel Foucault’nun Tarihsel A Priori Kavramı.” FLSF (Felsefe ve Sosyal Bilimler Dergisi), 25: 109-130.
• Koç, S. ve Deliçay, T. (2002). “Arap Dilinde Harf-i Ta’rif.” Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 12(2): 191-210.
• Körpe, İ. (2019). “Tractatus Logico-Philosophicus’ta Mantıksal Biçimin Koordinatları ve Solipsizm Eleştirisi.” MetaZihin, 2(2): 267-279.
• Nutku, U. (2016). Yeniçağ Felsefesinde Apriori Problemi. Ankara: Doğu Batı Yayınları.
• Sekkâkî. (2017). Miftâhu’l-Ulum. Çev. Zekeriya Çelik. İstanbul: Litera Yayınları.
• Soykan, Ö. N. (1995). Felsefe ve Dil Wittgenstein Üzerine Bir Araştırma. İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• Türker, S. (2007). “Erken Klasik Arap Dilbilgisel Düşüncesinde (EKADD) Kıyâs ve Temelleri.” Kutadgubilig Felsefe-Bilim Araştırmaları Dergisi, 11: 137- 197.
• Urhan, V. (2000). Michel Foucault ve Arkeolojik Çözümleme. İstanbul: Paradigma Yayınları.
• Utku, A. (2014). Wittgenstein: Erken Döneminde Dilin Sınırları ve Felsefe. İstanbul: Doğu- Batı Yayınları.
• Wittgenstein, L. (2004). Philosophical Grammer. Çev. Anthony Kenny. Oxford: Blackwell Publishing.
• Wittgenstein, L. (2007). Mavi Kitap Kahverengi Kitap. Çev. D. Şahiner. İstanbul: İşbankası Yayınları.
• Wittgenstein, L. (2016). Felsefî Soruşturmlar. Çev. H. Barışcan. İstanbul: Metis Yayınları.
• Wittgenstein, L. (2016). Tractatus Logico-Philosophicus. Çev. O. Aruoba. İstanbul: Metis Yayınları.
• Yalçın, Ş. (2018). Modern Felsefede Benlik. İstanbul: Bilsam Yayınları.