Selçuklu’da Halk-İktidar İlişkisi Üzerine Bir Değerlendirme

Yıl 2024, Cilt: 8 Sayı: 2, 206 - 218

Züriye Oruç

Öz

Selçuklu’da halk-iktidar ilişkisi, bağlı bulunduğu dinî ve sosyo-kültürel yapının bir sonucu olarak
şekillenmiştir. İktidarın sınırlarını ve halkın iktidar nazarındaki kıymetini bu yapı belirlemiştir. Türk
devletlerine bakıldığında hâkimiyetin temel dayanağının ilahî olduğu görülür. Bununla birlikte
hâkimiyetin meşruiyetinde ve sürdürülmesinde; ayrıca güçlü bir halk-iktidar bağının oluşmasında; inanç
ve töreye riâyet edilmesi, güç ve iradenin ortaya konulması ve toplumsal rızanın sağlanması gibi birden
fazla etkenin rolü vardır. Araştırmanın amacı halkın Selçuklu hükümdarları ile olan ilişkisine dönem
kaynakları ve siyasetnâmeler yoluyla ışık tutmaktır. Çalışma sonucunda, Selçuklu hükümdarlarının halka
yaklaşımda ve adalet dağıtımında ayrım yapmadıkları; halkı doyurmak, korumak ve sıkıntılarını gidermek
konusunda hassas ve aceleci davrandıkları görülmüştür. Hükümdarlar kendilerini Allah’ın taht ve taç
sahibi yaptığına ve bazı sorumluluklar yüklediğine tam olarak inandıklarından halkın rızasını
önemsemişlerdir. Dolayısıyla halkın rızasının kendilerini Allah’ın rızasına kavuşturacağı düşüncesi ile
hareket etmişler; zâlim ve baskıcı olmamışlardır. Aksine adalet ve halkın memnuniyeti Selçuklu
hükümdarlarının en önem verdikleri meseleler olmuştur. Halk ise hükümdarları ile herhangi bir engelle
karşılaşmadan görüşebilmiş ve sıkıntılarını rahatça anlatabilmiştir. Taht mücadelelerinde zaman zaman
taraflardan birini desteklemiş, tahta çıkan hükümdarlarına biat ettikleri zaman ise yeminlerine sadık
kalmaya gayret göstermiştir.

Anahtar Kelimeler

Selçuklu, Halk, İktidar.

Kaynakça

• Abû’l-Farac (1999). Abû’l-Farac tarihi (Cilt: 1), (Ö. R. Doğrul, Çev.), Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Ahmed B. Mahmûd (1977). Selçuk-nâme (Cilt: 1-2), (E. Merçil, Haz.), İstanbul: Tercüman 1001 Temel Eser Serisi.
• Ahmetbeyoğlu, A. (2020). Eski Türklerde kut ve töre bağlamında hükümranlığın hududları, Tarih Dergisi. (Sayı: 71/1), 29-50.
• Akkuş, M.-Zeki İ. (2020). Tuğrul Bey’in mutasavvıflarla ilişkileri, Medeniyet ve Toplum Dergisi (Metder). (Sayı: 1, Cilt: 4), 29-42.
• Akman, A. (2023). Selçuklularda adli yapı ve emir-i dad’ın konumu, Selçuklu Medeniyeti Araştırmaları Dergisi (SEMA). (Sayı: 8, Yıl: 8), 40-57.
• Altıntaş, A. (2002). Selçuklu Türkiyesi’nde para, Türkler (Cilt: 7), Ankara: Yeni Türkiye, 386-392.
• Arık, F. Ş. (1988, Haziran). Selçuklular zamanında Türkiye’de çıkartılan kollektif af’lar (1075-1243), Selçuk Üniversitesi Selçuklu Araştırmaları Dergisi (USAD). (I. Alâeddin Keykubat özel sayısı), (Sayı: 3), 19- 30.
• Atalay, C. (2014). Asya Hun Devletinde Mao-Tun (Mete Han) dönemi, Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi. (Sayı: 16), 107-109.
• Cûzcânî (2015). Tabakât-ı Nâsırî. Gazneliler, Selçuklular, Atabeglikler ve Hârezmşâhlar, (tercüme ve notlar: Erkan Göksu), Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Çelik, Z. (2013, Şubat). Türkiye Selçuklu hanedan üyelerinin iktidar mücadelelerinde şehir halklarının rolü, Türk-İslâm Medeniyeti Akademik Araştırmalar Dergisi. (Yıl: 8, Sayı: 16), 233-244.
• Donuk, A. (1988). Eski Türk devletlerinde idarî-askerî ünvan ve terimler. İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı.
• Gazzâlî (1969). Devlet başkanlarına Nasihat-ül-Mülûk. (O. Şekerci, tercüme ve notlar), İstanbul: Sinan Yayınevi.
• Han hanedanlığı tarihi. hsiung-nu (hun) monografisi (2004). (A. Onat, S. Ersoy, K. Ercilasun, Haz.), Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• İbn Bîbî (1996). El evamirü’l-ala’iye fi’l-umuri’l-ala’iye (Selçuk Name) (Cilt: 1), (M. Öztürk, Çev.), Ankara: Kültür Bakanlığı.
• İbn Hassûl (2003). İbn Hassûl’ün Tafdîl el-Etrak Ala Sair el-Ecnad adlı risalesinin tercümesi, (çev. Ramazan Şeşen), Tarih Dergisi. (Sayı: 38), 119-142.
• İbnü’l-Esîr (1987). İslâm Tarihi. El-Kâmil Fi’t-Târîh tercümesi (Cilt: 10), (A. Özaydın, Çev.), İstanbul: Bahar Yayınları.
• ____________ (1987). İslâm Tarihi. El-Kâmil Fi’t-Tarih (Cilt: 12), (A. Ağırakça-A. K. Özaydın, Çev.), İstanbul: Bahar.
• Kaçın, B. (2017). Büyük Selçuklular’da evlilik merasimleri, Selçuklu Medeniyeti Araştırmaları Dergisi. (Sayı: 2), 97-119.
• Kaşıkçı, O. (2002). Eski Türklerde devlet başkanlığı-hakanlık, Türkler (Cilt: 2), Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 888-893.
• Koçak, K. (2011). İslamiyet’ten önceki Türk devlet geleneklerine göre tahta çıkma töreni ve yöntemleri, Gümüşhane Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. (Sayı: 4, Haziran), 101-117.