The Concept of Justice in Ikhwân al-Safâ’s Philosophy

Yıl 2020, Sayı: 4, 95 - 114, 15.09.2020

Ramazan Turan

https://doi.org/10.5281/zenodo.4022263

Öz

The purpose of this article is to examine Ikhwân al-Safâ’s understands of justice with different points of view. Ikhwan uses the concept of justice in three basic meanings in their epistles. Firstly; justice means being in the mean of the extremes in behavior, finding the middle. Secondly; it is the relationship of order, balance, harmony and proportion between things. As the third; it uses in the sense of divine law and canon. What is aimed with justice is to achieve good, in all three senses. There are four complementary stages in the way of achieving the good: nature, the will to choose, reason and religion. The virtuous ruler and laws ensure order among these four elements in the ideal society. The laws that direct social order are either enacted or rational. The source of the laws which enacted is divine. It constructs basic principles and rules. However, the relation between people is unlimited and varies according to space and time. In particular events, the principles of reason come into play. There are some criteria and rates to which the reason will be subject both in the distribution of interests and in punishment. With these criteria and rates, it is aimed to reach the mean. The concept of mean is so central in the Ikhwân al-Safâ’s system that it is possible to see the effects of this thought in the view of morality, politics, religion and even climate (geography).

Anahtar Kelimeler

Ikhwân al-Safâ, Justice, Social Justice, Law, Climate

İhvân-ı Safâ Felsefesinde Adalet Kavramı

Öz

Bu makalenin amacı İhvân-ı Safâ’nın adalet anlayışını farklı zaviyeleri ile ortaya koymaktır. İhvân risalelerinde adaleti üç temel anlamda kullanır. Birinci olarak; adalet, davranışlarda iki aşırı uç arasında ortayı bulma ortada olma durumudur. İkincisi; varlıklar arasında düzen, denge, uyum ve oran ilişkisidir. Üçüncü olarak; İlahî yasa ve kanun anlamında kullanır. Adaletle amaçlanan şey iyiye ulaşmaktır, iyiye ulaşma yolunda birbirini tamamlayan dört aşama vardır: Tabiat, seçim yapma iradesi, akıl ve din. Bu dört aşama insan ilişkilerinin hedefini belirler. Toplum düzenine yön veren yasalar ya vaz’î ya da aklîdir. Vaz’î yasaların kaynağı ilahîdir. Temel ilke ve kuralları inşa eder. Buna karşın insan ilişkileri sınırsızdır, mekân ve zamana göre değişir. Tikel olaylarda akıl ilkeleri devreye girer. Gerek menfaatlerin dağıtımında gerekse cezalandırmada aklın tabi olacağı bazı ölçüt ve oranlar söz konusudur. Sayısal oran, nicelikle ilgiliyken; geometrik oran niteliği esas alır. İhvân’a göre yaşanılan coğrafyanın da adil yaşam üzerinde önemli etkileri vardır. Adalet kavramı, İhvan’ın kozmoloji, epistemoloji ve değer anlayışının odağında bulunur.

Anahtar Kelimeler

İhvân-ı Safâ, Adalet, Sosyal Adalet, Yasa, İklim

Kaynakça

• Aristoteles. (2005). Nikomakhos’a Etik. (S. Babür, Çev.). Ankara: Kebikeç Yayınları.
• Çetinkaya, B. A. (2003). İhvân-ı Safâ’da “Din” Retoriği. İslam Felsefesinin Sorunları içinde . Ankara: Elis Yayınları.
• Ebü’l-Hasan el-Âmirî. (1991). Es-Saâde ve’l-is’âd fi’s-sîreti’l-insaniyye. Kâhire: Câmiatü’l-Kâhire.
• Fahri, M. (2004). İslam Ahlak Teorileri. (M. İskenderoğlu ve A. Arkan, Çev.). İstanbul: Litera Yayıncılık.
• Fârâbî. (1993). Fusûlü’n Münteza’a. Beyrût: Dâru’l-Meşrik.
• Ferruh, Ö. A. (2014). İhvân-ı Safâ. M. M. Şerif (Ed.), İslam Düşüncesi Tarihi 1 içinde . İstanbul: İnsan Yayınları.
• Fi̇li̇z, Ş. (1999). İhvan-ı Safâ Felsefesinde İnsan Sorunu. Makâlât, (2), 21-68.
• Gazâli. (2008). Yöneticilere Tavsiyeler. (O. Arpaçukuru, Çev.). İstanbul: İlke Yayıncılık.
• Harvey, D. (2006). Sosyal Adalet ve Şehir. (M. Moralı, Çev.). İstanbul: Metis Yayınları.
• Harvey, D. (2015). Umut Mekanları. (Z. Gambetti, Çev.). İstanbul: Metis Yayınları.
• İbn Miskeveyh. (1964). Risale fî mâhiyyeti’l-adl. (M. S. Khan, Ed.). Leiden: E. J. Brill.
• İbn Miskeveyh. (2006). Tehzîbü’l-ahlâk,. Beyrût: Dar Sader.
• İhvân-ı Safâ. (1999a). Resâilu İhvân-ı Safâ ve Hullânu’l Vefâ 1. (F. Sezgin, Ed.) (C. 1). Frankfurt: Mâhedü’t-Tarihi’l- Ulûmi’l-Arabiyyeti’l- İslâmiyye.
• İhvân-ı Safâ. (1999b). Resâilu İhvân-ı Safâ ve Hullânu’l Vefâ 2. (F. Sezgin, Ed.) (C. 2). Frankfurt: Mâhedü’t-Tarihi’l- Ulûmi’l-Arabiyyeti’l- İslâmiyye.
• İhvân-ı Safâ. (1999c). Resâilu İhvân-ı Safâ ve Hullânu’l Vefâ 3. (F. Sezgin, Ed.) (C. 3). Frankfurt: Mâhedü’t-Tarihi’l- Ulûmi’l-Arabiyyeti’l- İslâmiyye.
• İhvân-ı Safâ. (1999d). Resâilu İhvân-ı Safâ ve Hullânu’l Vefâ 4. (F. Sezgin, Ed.) (C. 4). Frankfurt: Mâhedü’t-Tarihi’l- Ulûmi’l-Arabiyyeti’l- İslâmiyye.
• İhvân-ı Safâ. (2012). İhvân-ı Safâ Risaleleri 1. (A. Kahraman ve Komisyon, Ed.) (C. 1). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• İhvân-ı Safâ. (2013). İhvân-ı Safâ Risaleleri 2. (A. Kahraman ve Komisyon, Ed.) (C. 2). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• İhvân-ı Safâ. (2014a). İhvân-ı Safâ Risaleleri 4. (Komisyon, Çev.) (C. 4). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• İhvân-ı Safâ. (2014b). İhvân-ı Safâ Risaleleri 3. (Komisyon, Çev.) (C. 3). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Karakuş, M. (2016). İhvân-I Safâ Risâlelerinde Estetik ve Sanat. Erciyes Üniversitesi. (Yayımlanmamış Doktora Tezi)
• Kınalızâde Ali Çelebi. (2007). Ahlak-ı Alai. (M. Koç, Ed.). İstanbul: Klasik Yayınları.
• Maverdî. (2019). Drerü’s-Sülûk fî Siyâset’il-Mülûk. (Ö. Kavak ve H. M. Köse, Ed.). İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
• Nâsiruddîn Tusî. (2007). Ahlâk-ı Nâsîrî. (Anar Gafarov, Zaur Şükürov, Çev.). İstanbul: Litera Yayıncılık.
• Nizamülmülk. (2017). Siyasetnâme. (N. Bayburtlugil, Çev.). İstanbul: Dergah Yayınları.
• Platon. (1999). Devlet. (S. Eyüboğlu ve M. A. Cimcoz, Çev.). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Râgıp el-İsfehânî. (1973). Ez-Zerîʽa ilâ Mekârîmi’ş-Şerîʽa. Kâhire: Mektebetü’l-Külliâti’l-Ezheriyye.
• Rawls, J. (2017). Bir Adalet Teorisi. (V. A. Coşar, Çev.). Ankara: Phoenix Yayınevi.
• Straughn, I. B. (2006). Medieval Islamic Civilization: An Encyclopedia. (Josef W. Meri, Ed.). New York: Routledge.
• Şeyzerî. (2008). Yöneticinin Nitelikleri. (O. Arpaçukuru, Çev.). İstanbul: İlke Yayıncılık.
• Tüfenkci, S. (2008). İhvan-ı Safa Düşüncesinde Siyaset. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, (18), 151-178.
• Uysal, E. (2000). İhvân-ı Safâ. TDV İslam Ansiklopedisi. Türkiye Diyanet Vakfı.