Kelam’da Salah–Aslah Tartışmaları

Yıl 2021, Sayı: 5, 195 - 229, 15.03.2021

Bayram Çınar

https://doi.org/10.5281/zenodo.4604942

Öz

Bu çalışmanın amacı Mu’tezile’nin ‘maslahat’ teorisinin incelenmesidir. Bu teori ‘aslah’ teorisi olarak bilinir. Fakat biz, onların ‘salah’ ve ‘aslah’ kav-ramlarına ayrı ayrı yer vermeleri sebebiyle konuya ilişkin doğru çatı kavra-mın, ‘maslahat’ olduğunu düşünüyoruz. Dolayısıyla Mu’tezile’nin salah ve aslah kavramlarına yaklaşımı bir bütün olarak ‘maslahat’ teorisi şeklinde ele alınmaya daha uygundur. Muhalif ekollerin salah-aslah teorisine yöneltmiş olduğu eleştirilere de çalışmada yer verilmiştir. Araştırmanın konu aralığın-da Mu’tezile’nin bu teoriden bir ekol olarak beklentisinin ne olduğu, bu teo-riyi onların hangi ilkelere dayandırdığı ve teoriye ilişkin açmazlarını ortaya koyacak daha sonra da bu teoriye Müslüman ekolleri içerisinde yapılmış eleştirilere ve sebeplerine yer verilerek tarafların ilişkin değerlendirmeler ile çalışma sonuçlandırılmıştır. Değerlendirme bölümünde, çalışmanın konuya ilişkin görüş bildiren ekollerin soruna yaklaşım biçimlerine daha yakından bakılarak bir analiz sunulmuştur. Bu bağlamda salaha aslah meselesinin Müslüman dindarlığında oluşturduğu açmazlar daha yakından görülebile-cektir. Bundaki amacımız, tarihsel tartışmaları yeniden açmak değil, kela-mın günümüze uyarlanmasında doğacak sorunları daha yakından görmek çabasına ek olarak, ekollerin dînî yönelimlerinde yöntemlerinden doğan po-tansiyel sorunlara ilişkin farkındalığı arttırmaktır.

Anahtar Kelimeler

Kelam,, Mu’tezile,, Aslah-Salah,, Maslahat,, Tanrı fiilleri.

Assessments of “Salah-Aslah” in İslamic Theology

Öz

The purpose of this study is to examine Mu’tezile’s “maslaha” theory. This theory is known as the “salah-aslah” theory. However, we think that the correct concept of the issue is “maslahah” since they give place to the concepts of “salah” and “aslah” separately. Therefore, Mu’tezile’s approach to the concepts of “salah” and “aslah” is more suitable to be handled as a “maslaha” theory as a whole. The criticisms directed by the opposition schools to the theory of “salah-aslah” are also included in the study. First of all, what Mu'tezile's expectation from this theory as a school is, which principles it based this theory on, and handicaps of the theory, and then the criticisms made in this theory within the Islamic schools and its reasons were included and the study was concluded with the evaluations of the parties. In the conclusion section, an analysis is presented by looking more closely at the approaches of the schools that express their opinions on the subject of the study. In this context, the handikaps created by the issue of “salah-aslah” in Muslim piety can be seen more closely. Our aim in this is not to reopen historical debates, but to raise awareness of the potential problems arising from their methods in the religious orientation of the schools, in addition to the effort to see more closely the problems arising in the adaptation of the kalam to the present.

Anahtar Kelimeler

Kalam,, Mu’tazila,, Aslah- Salah,, Maslaha,, Deeds of God.

Kaynakça

• Akın, M. (2016). Mu ‘Tezile’nin Aslah Teorisinde Farklılaşması. Electronic Turkish Studies, 11(7), 31–42.
• Alper, H. (2013). Maturidi’nin Mutezile Eleştirisi: Tanrı En İyiyi Yaratmak Zorunda mıdır? KADER Kelam Araştırmaları Dergisi,11(1), 17-36.
• Aytepe, M. (2019). Mu‘tezile’nin Aslah Teorisi Ve Basra Mu‘tezile’sinin Aslah Anlayışının Tahlili. Yakın Doğu Üniversitesi İslam Tetkikleri Merkezi Dergisi, 5(1), 85-104.
• Bağdâdî, A. (1981). Usûli’d-dîn. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye.
• Bayram, İ. (2020). Muʽtezile’de Çocukların Dinî Konumu. Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, (43), 209-250.
• Brunschving, R. (2002). Mutezile ve Aslah ( H. Arslan, Çev.). Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi, 2(4), 235- 249.
• Cürcânî, S. Ş. (2015). Şerhu’l-Mevâkıf. (Ö. Türker, Çev.). (3 Cilt). İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığ.
• Cuşemî, E. S. M. b. M. (2002). Tahkiku’l-ûkûl Tashihu’l-Usul thk. Abdus’selam Abbas el-Vecih. Sen’a: Daru’l- Kutubu’l- Vataniye.
• Cuveynî, E.M. (1978). el-Burhan fî Usûli’l-Fıkh. (thk. Abdülazim ed-Dib). Devha: Câmiatu Katar.
• Çağlayan, H. (2017). Hüsün ve Kubuh Terimleri Bağlamında Kelâm İlminde Maslahata Bir Bakış. Içinde A. Erol (Ed.), İslâmî İlimlerde Maslahat (ss. 67–104). Ankara: Gece Kitaplığı.
• Çağlayan, H. (2015). Etik Açıdan Mâturîdî’nin Hidayet Anlayışı. Ankara: Grafiker Yayınları.
• Gazzâlî, E. H. (2012). El-İktisad fi'l İtikad. (O. Demir, Çev.) İstanbul: Klasik yayınları.
• Gazzâlî, E. H. (y.y.a). el-Mustasfa min İlmi’l-Usul (thk. Ahmed Zeki Hammad). Riyad: Daru’ Miman-Sidretu’l Munteha.
• Gazzalî, E. H. (y.y.-b). İhyâî ulûmu’d-din 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife.
• Gazzâlî, E. H. (2003). Kitabu’l-Erbain fi Usuli’d-Din nşr. Abdulhâmid el- Urvânî. Dimeşk-Beyrut: Dâru’l- Kalem- Daru’ş-Şâmiye.
• Gazzâlî, E. H. (2016). El-Kıstasu'l - Mustakîm. (İ. Çapak, Çev.). İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
• Hayyat, E.-H. (1993). el-İntisar (thk. Nyberg H.S). Beyrut: Evraku Şarkiya.
• Hayyat, E.-H. (2018). el- İntisar. (M. Yıldız, Çev.) Ankara: Ankara Okulu.
• İbn Fûrek, E. B. (1987). Mücerradü Makâlâti’ş-Şeyh Ebî’l-Hasan el-Eş’arî thk. Daniel Gımaret. Beyrut: Dâru’l- Maşrık.
• İbn Hazm, e. E. (2017). el-Fasl. (H. İ. Bulut, Çev.) (Cilt 3) İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı.
• İzmirli, İ. H. (1981). Yeni İlm-i Kelam. (S. Hizmetli, Dü.) Ankara: Umran Yayınları.
• Kâdî Abdulcebbâr, e. H. (1962). el-Muğnî (thk. Mustafa Hilmî, Ebu’l-Vefâ el-Gânimî) (Cilt 12). Kahire: Mektebetü'n-Nahdâ.
• Kâdî Abdulcebbâr, e. H. (1965). Şerh’ul-Usuli’l-Hamse. (thk. Abdulkerîm Osmân). Kahire: Mektebetü Vahbe.
• Kâdî Abdulcebbâr, e. H. (2013). Şerhu’l-Usûli’l-Hamse (İ. Çelebi, Çev.). (Cilt 2). İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
• Koloğlu, O. Ş. (2011). Cübbâîler’in Kelâm Sistemi. İstanbul: İSAM Yayınları.
• Mâtürîdî, E. M. (2001). Kitâbü’t-Tevhîd (thk. Bekir Topaloğlu, Muhammed Aruçi). Beyrut, İstanbul: Daru Sadr,Mektebetu’l-İrşad.
• Maraz, H. (2018). Mu’tezile Kelâmında Bir Hak Ediş Olarak İvazın İlahî Ve İnsanî Yönü. Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, (47), 101–138.
• Nesefî, E.-M. (2004). Tabsıratü’l-Edille fi Usuli’d-Din (thk.Hüseyin Atay,Şaban Ali Düzgün) (Cilt 2). Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• Popper, K. (2017). Bilimsel Araştırmanın Mantığı. (İ. Turhan, & İ. Aka, Çev.) İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Râzî, F. (1990). Mefâtîhu’l-gayb 16 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye.
• Sönmez, M. (2004). Kelami Düşüncede Allah’ın iradesini sınırlandırma problemi (Mutezili yaklaşımın bir tahlili). EKEV Akademi Dergisi, (20), 141–156.
• Taftazânî, S. (2014). Şerhu’l -Akaîd thk. Ali Kemal. Beyrut: Dâru ihyai’t- turasi’l- Arabiyye.
• Yazıcıoğlu, M. S. (1988). Mâturidî ve Nesefi’ye göre İnsan Hürriyeti Kavramı. Ankara: Akid Yayıncılık.