Yeni Ateizmdeki İdeolojik Bilim Anlayışının Kelâmî Açıdan Kritiği

Yıl 2024, Sayı: 12, 479 - 504, 15.09.2024

Murat Akın

https://doi.org/10.56720/mevzu.1469644

Öz

Yüzyılımızın başlarında kökü itibariyle eski olmasına rağmen kullandık-ları argüman ve vurgular sebebiyle kendilerinden sıklıkla bahsedilen yeni bir ateist akım ortaya çıkmıştır. Yeni ateizmde klasik ateizmdeki maddenin eze-liliği, insanın evrimsel bir süreçle yaratılması ve kötülük olgusu yeniden formüle edilerek dile getirilmekle yetinilmeyip aynı zamanda bilim de buna payanda yapılarak suiistimal edilmektedir. İdeolojik bilim anlayışıyla yapı-lan faaliyetler ve buna bağlı olarak ileri sürülen argümanlar, birçok alan gibi inanç boyutunu da ilgilendirmektedir. Bu çalışmada son dönemlerde yeni ateizm vasıtasıyla farklı şekillerde kendini açığa çıkaran ideolojik bilimin anlam ve işlevi konu edinilerek kelâmî açıdan kritiği yapılmaya çalışılacak-tır. Özellikle yeni ateizmin, bilimi vasıta edinerek dine yönelik eleştirilerin-den itikadî alanla sınırlı kalınıp bu açıdan yapılan eleştirilerin tutarlı olup olunmadığı tartışılacaktır. Bu düzlemde çalışmada bilim ve akılla beraber dinin de evrensel ve objektif birtakım konularda belirleyici olabileceği üze-rinde durulacaktır. Din ile bilimin aynı ölçütlerle değerlendirilerek farklı ne-ticeler alınmasının, izlenen yöntem ve alanlarının farklılığı açısından doğru olmadığı temellendirilmeye çalışılacaktır. Ayrıca ideolojik bilim anlayışının hem bilime hem de inanca yansıyan olumsuz tesirlerine değinilecektir. So-nuç olarak bilimin, ideolojik yaklaşım olmaksızın ele alındığında dinin karşı-tı değil yeri geldiğinde ona epistemik destek sağlayacağı düşünülmektedir. İşe bu düşüncenin gerçekleşmesinin önündeki en büyük engellerden biri olan yeni ateizmin bilime yüklediği ideolojik yaklaşım, çalışmamızın konu-sunu oluşturmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Kelâm, Yeni Ateizm, İdeoloji, Dinî Düşünce, İnanç

A Theological Critique of the Ideological Understanding of Science in the New Atheism

Öz

In the early part of the present century, a new atheist movement emer-ged which, although old in its origins, is often mentioned because of the ar-guments and emphases it uses. In the new atheism, the eternity of matter in the classical atheism, the creation of human beings through an evolutionary process and the phenomenon of evil are not only expressed in a new format, but science is also abused for this purpose. The activities carried out for the sake of an ideological understanding of science and the arguments put forward accordingly concern the dimension of faith as well as many other fields. In this study, the meaning and function of ideological science, which has manifested itself in different ways in recent times, will be discussed and a theological critique will be tried to be made, especially through the new atheism and its negative reflection on faith. In particular, it will be discussed whether the criticisms of the new atheism against religion by using science as a tool are limited to the theological field and whether the criticisms made in this respect are consistent. At this level, this study will emphasize that religion, along with science and reason, can be determinative in some uni-versal and objective issues. It will be tried to justify that evaluating religion and science with the same criteria and obtaining different results is not cor-rect in terms of the difference in the methods and fields followed. In addi-tion, the negative effects of the ideological understanding of science both in terms of damaging the position of science and in terms of faith will be men-tioned. As a result, when science is handled without an ideological appro-ach, it is thought to provide epistemic support to religion rather than being the opposite of it. One of the biggest obstacles to the realization of this idea is the ideological approach that the new atheism imposes on science which is the subject of this study.

Anahtar Kelimeler

Kalām, New Atheism, Ideology, Religious Thought, Belief

Kaynakça

• Abdurrahman, Taha. Bilgi Ahlaktan Ayrıldığında. çev. Muhammed Ateş. İstanbul: Pınar Yay., 2022.
• Akın, Murat. “‘Bilimsel İlerlemeler Tanrı’yı Yok mu Ediyor?’ Sorusu ve Kelâmî Açıdan Değerlendirilmesi”. Tasavvur: Tekirdağ İlahiyat Dergisi 6/2 (Aralık 2020), 701-730. https://doi.org/10.47424/tasavvur.767760.
• Alper, Hülya. İmam Mâtürîdî’de Akıl-Vahiy İlişkisi. İstanbul: İz yay., 2009.
• Altıntaş, Ramazan. İşlevsel Akıl. İstanbul: Pınar Yayınları, 2003.
• Arslan, Ahmet. Felsefeye Giriş. Ankara: Vadi yayınları, 1996.
• Babanzâde, Ahmed Naim. İslâm Ahlâkının Esasları. İstanbul: Bedir Yay., 1992.
• Başgil, Ali Fuad. Din ve Laiklik. İstanbul: Kubbealtı Nşr., 2003.
• Batak, Kemal. Naturalizm Çıkmazı:Dennett’ten Dawkins’e Yeni Ateizm’in Felsefi Temelleri ve Teistik Eleştirisi. İstanbul: İz Yayıncılık, 2011.
• Bilgili, Alper. “Yeni Ateizm ve Eleştirisi”. Güncel Kelâm Tartışmaları -I-. ed. Mehmet Bulğen -Enis Doko. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2021.
• Bilgili, Alper. Bilim Ne Değildir? Yeni-Ateist Bilim Anlayışının Felsefi ve Sosyolojik Analizi. İstanbul: Doğu Kitabevi, 2018.
• Bulut, Yücel. Oryantalizmin Eleştirel Kısa Tarihi. İstanbul: Yöneliş Yayınları, 2002.
• Canan, Sinan. “Aklı Karışık Müslümanlar İçin Minik Bir Evrim Kılavuzu. Erişim 26 Aralık 2023. https://www.sinancanan.net/akli-karisik-muslumanlar-icin-minik-bir-evrim-kilavuzu/
• Clark, Kelly James. Religion and The Science of Origins Historical and Contemporary Discussions. New York: Palgrave Macmillan, 2014.
• Çetin, Halis. Çağdaş Siyasal Akımlar. Ankara: Orion Yayınları, 2007.
• Çınar, Aliye. Tanrı Yanılgısı Üzerine: İnanmak ya da İnanmamak. İstanbul: Profil Yayıncılık, 2009.
• Dawkins, Richard. Kör Saatçi. trc. Feryal Halatçı. Ankara: Tübitak Popüler Bilim Kitapları, 2004.
• Dawkins, Richard. Tanrı Yanılgısı. çev. Kalisto Tunç Tuncay Bilgin. İstanbul: Kuzey Yayınları, 2008.
• Demir, Osman Nuri. “Mu‘tezile Akılcılığı ve Aydınlanma Aklı: Akıl ve Ahlâk İlişkisi Temelinde Bir Mukayese”. Hitit İlahiyat Dergisi 22/1 (Haziran 2023), 169-198.
• Dennett, Daniel. Breaking The Spell: Religion as a Natural Phenomenon. New York: Penguin Books, 2007.
• Denett, Daniel. Darwin’in Tehlikeli Fikri Evrim ve Hayatın Anlamı. çev. Aybey Eper – Bahar Kılıç. İstanbul: Alfa/Bilim Yay., 2013.
• Doku, Enis. Allah’sız Ahlak Mümkün mü?. İstanbul: İstanbul Yay., 2019.
• Dorman, Emre. “Allah Olmadan Objektif Bir Ahlâk Mümkün mü?”. İslâm Düşüncesinde Ateizm Eleştirisi. ed. Cemalettin Erdemci vd. Ankara: Elis Yayınları, 2019.
• Dökmetaş, Saliha Sanlısoy. Materyalist Bilinç Teorilerinde Tanrı Sorunu: Daniel Dennett Örneği. İstanbul: İstanbul Ünv. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Dursun, Turan. Tabu Can Çekişiyor: Din Bu I. İstanbul: Kaynak Yayınları, 1993.
• Erbay, Adviye. “Bilim ve İdeoloji: Tekniğin İktidarı”. Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 11/2 (2009), 1-11.
• Feyerabend, Paul K. “Toplum, Bilime Karşı Nasıl Korunmalı?”. çev. Ömer Madra. Gergedan Dergisi 2 (1987), 44- 48.
• Garaudy, Roger. Yobazlıklar. çev. Cemal Aydın. İstanbul: Türk Edebiyat Vakfı Yayınları, 2017.
• Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed b. Muhammed el-. el-İktisâd fi’l-i‘tikâd. Beyrut: Dârü’l-Minhâc, 1437/2016.
• Giddens, Anthony. Modernliğin Sonuçları. trc. Ersin Kuşdil. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 1998.
• Habermas, Jürgen. İdeoloji Olarak Teknik ve Bilim. çev. Mustafa Tüzel. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 1993.
• Habertürk, “Namaz Kıldığım İçin Alay Konusu Oldum”. Erişim 16 Haziran 2022. https://www.haberturk.com/polemik/haber/808652-namaz-kildigim-icin-alay-konusu-oldum
• Hanbel, Ahmed bin. Müsned. 6 Cilt. Mısır: Müessesetü Kurtuba, ts.
• Harris, Sam. İnancın Sonu. çev. Tunç Tuncay Bilgin. İstanbul: Kuzey Yayınları, 2014.
• Hürriyet Gazetesi. “İslam Nerede Yanılıyor?”. Erişim 3 Şubat 2019. http://www.hurriyet.com.tr/islam-nerede- yaniliyor-141244
• İnam, Ahmet. “Bilgi ve Hoşgörü”. Journal of Human Science (İnsan Bilimleri Dergisi) 1 (1989), 77-80.
• İzzetbegoviç, Aliya. Doğu Batı Arasında İslâm. çev. Salih Şaban. İstanbul: Yarın Yay., 2013.
• Kazanç, Fethi Kerim. “Düşünce Tarihinde Ateizme Götüren Bir Neden Olarak Kötülük Sorunu”. İslam Düşüncesinde Atezim Eleştirisi. ed. Cemalettin Erdemci vd. Ankara: Elis Yayınları, 2019.
• Kazanç, Fethi Kerim. “Ali Fuad Başgil’in Düşünce Dünyasında İlim-Din Münasebetine Telojik ve Felsefî Bir Yaklaşım”. Ord. Prof. Dr. Ali Fuad Başgil. ed. Cevdet Yılmaz. Samsun: Çarşamba Belediyesi Kültür Yayınları, 2013.
• Korlaelçi, Murtaza. Pozitivizmin Türkiye’ye Girişi. Ankara: Hece Yayınları, 2002.
• Kur’ân Yolu. Erişim 30 Mayıs 2021. https://kuran.diyanet.gov.tr/tefsir
• Mardin, Şerif. Din ve İdeoloji. İstanbul: İletişim Yay., 1992.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed el-. Kitâbü’t-Tevḥîd. thk. Bekir Topaloğlu-Muhammed Aruçi. Beyrut: Dâru Sader, 2010.
• Meriç, Cemil. Kültürden İrfana. İstanbul: İletişim Yayınları, 2020.
• Nesefî, Ebü’l-Muîn en-. Tabṣiratü’l-edille fî usûli’d-dîn. thk. Hüseyin Atay-Şaban Ali Düzgün. 2 Cilt. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yay., 2004.
• Öğük, Emine. Yeni Ateistlerin Yanılgıları. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı, 2022.
• Özkan, Mehmet Şükrü. “Yeni Ateizmde Din Eleştirisi”. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi 7/89 (Mart 2019), 130-149.
• Popper, Karl R. Bilimsel Araştırmanın Mantığı. çev. İlknur Aka-İbrahim Turan. İstanbul: Yapı Kredi Yay., 2015.
• Popper, Karl R. Daha İyi Bir Dünya Arayışı. trc. İlknur Aka. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2001.
• Portakal, Hüseyin. Din ve İnsan Sorunu. İstanbul: Toplumsal Dönüşüm Yayınları, 1997.
• Râzî, Muhammed b. Ömer b. Hüseyin Fahreddîn. Kelam’a Giriş el-Muhassal. çev. Hüseyin Atay. Ankara: Kültür Bakanlığı Yay., 2002.
• Ridley, Brian. Bilimin Sınırları Bilimin Doğası Üzerine Soruşturmalar. çev. Orhan Tuncay. İstanbul: Ketebe Yayınları, 2022.
• Şimşek, İsmail. “Tanrısız Ahlak, Ahlaksız Tanrı Mümkün Müdür?”. II. Uluslararası Din ve İnsan Sempozyumu “Din, Ahlak ve Hukuk”. ed., İshak Tekin - Esma Türkmen. Ankara: Sonçağ Akademi, 2021. 165-173.
• Topaloğlu, Aydın. Ateizm ve Eleştirisi. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yay., 2002.
• Turan, Sümeyra. “Yeni Ateizmin Kur'an Algısı”. Kur'ân'ın Otantikliği. ed. Halil Temiztürk - Halil İbrahim Delen. İstanbul: Ark Kitapları, 2023.
• Uslu, Ferit. “Bilimselliğin Kriteri ve Sınırları Problemi –Bilim, Bilim Olmayan Sahte Bilim-“. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1/19 (2011), 5-35.
• Wired Magazine. “The Church of the Non-Belivers”. Erişim 13 Şubat 2024. https://www.wired.com/2006/11/atheism/
• Vatandaş, Saniye. “İdeolojinin Doğuşu ve Bilim-Din Ekseninde Konumlanması”. ARTS: Artuklu Sanat ve Beşeri Bilimler Dergisi 4 (2020), 76-102. https://doi.org/10.46372/arts.746875.
• Yücedoğru, Tevfik. “Kelam Bilgi Teorisi Ne Olmamalıdır?”. İlahiyat Fakülteleri Kelam Anabilim Dalı Eğitim-Öğretim Meseleleri ve Koordinasyon Toplantısı ve Kelamda Bilgi Problemi Sempozyumu. ed. Orhan Ş. Koloğlu vd. Bursa: Arasta Yay., 2003, 23-26.
• Zanka. “Bayağılığa Katlanmak Zorunda Mıyız?”. Erişim 12 Şubat 2024.
• https://www.zanka.com.tr/6647/bayagiliga-katlanmak-zorunda-miyi