İlk Üç Asırda Kırâatlerde Tercih Olgusu: Râvi ve İmam olarak Halef Örneği

Yıl 2024, Sayı: 12, 505 - 536, 15.09.2024

Cafer Yıldız

https://doi.org/10.56720/mevzu.1476443

Öz

Kur’ân tilavetinde farklı vecihlere kaynaklık eden yedi harf hadisleri, barındırdığı “kolayınıza geleni okuyun” ifadesi gereğince tercih olgusunun da ortaya çıkışına zemin hazırlamıştır. “Tercih” olarak isimlendirilen bu seçme eylemi, kırâat ilminin oluşmasında esas teşkil etmiştir. Tercih süreci-nin bidayeti sahâbe devrine dayanır. Anlamsal muhtevası farklı olmakla birlikte bu süreç tâbiîn ve tebe-i tâbiîn devrinde de devam etmiş, İbn Mücâhid dönemine gelinceye kadar yaygınlık kazanmıştır. Kırâat imamları tabiîn ve tebe-i tabiîn dönemine tekabül eder. Bu dönemde birbirinden ma-hir on kırâat imamı birçok hocadan elde ettikleri rivayetlerden kendileriyle şöhret bulan kırâat vecihleriyle kıraatte ön plana çıkmıştır. Önemli ilim mer-kezlerinden Medine’de Nâfi ve Ebû Ca`fer, Mekke’de İbn Kesîr, Şam’da İbn Âmir, Basra’da Ebû Amr b. Alâ ve Kûfe’de Âsım, Hamza, Kisâî, Ya`kûb ve Halef gibi mümtaz imamlar kırâat ilminin öncüleri olmuştur. Bunlardan Halef, Kûfe’de hem Hamza kırâatini okutarak o kırâatin devamını sağlamış bir râvi hem de diğer hocalarından da okudukları arasından tercihte bulu-narak kendi kırâatini oluşturmuş imamdır. Çalışmamızda Halef’in râvi ola-rak rivayetleri ile imam olarak tercihleri arasındaki benzer ve farklı yönlerini ortaya koyup; kırâatlerin ciddiyetle ve sorumluluk duygusuyla nesilden ne-sile aktarılarak korunduğu fikrine katkı sunmak istiyoruz.

Anahtar Kelimeler

Kırâat, Tercih, Halef, Rivayet, İmam

The Phenomenon of Preference in Recitations in The First Three Centuries: The Example of Halaf râvi and imam

Öz

The hadiths of seven letters, which are the source of different aspects in the recitation of the Quran, have also paved the way for the emergence of the phenomenon of choice, in accordance with the expression "read what is convenient for you". This act of choosing, called "preference", formed the basis for the formation of the science of recitation. The beginning of the se-lection process dates back to the period of the Companions. Although its semantic content was different, this process continued in the reign of Tabi'in and Tebe-i Tabi'in and became widespread until the period of Ibn Mujahid. The recitation imams correspond to the tabiin and tebe-i tabiin periods. Du-ring this period, ten skilled recitation imams came to the fore in recitation with their recitation aspects that found fame through the narrations they obtained from many hodjas.Nafi and Ebû Ca'fer in Medina, İbn Kesîr in Mecca, İbn Âmir in Damascus, Ebû Amr b. Distinguished imams such as Asim, Hamza, Kisai, Ya'kûb and Khalaf in Ala and Kufa became the pione-ers of the science of recitation.. Halaf kufe too a râvi. Hamza is an imam who continued to recite her recitation and created her own recitation by choosing among what she read from other teachers. In our study, we reveal the similarities and differences between the narrations of Halaf as ravi and her preferences as imam. We want to contribute to the idea that recitations are preserved by being passed down from generation to generation with a sense of seriousness and responsibility.

Anahtar Kelimeler

Recitation, Preference, Halaf, Rumor, Imam

Kaynakça

• Akaslan, Yaşar. “Kırâat İlmi Sistematiğinde Usûl Kavramları”. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 43 (2017), 217-251.
• Akaslan, Yaşar. “Kırâat-i Aşere’de Ferş Yönünden Farklılıklar”. İslam Bilimleri Araştırmaları Dergisi 4 (2017), 6- 31.
• Akpınar, Musa. “Kıraatlerde Tercih ve Tenkitlerin Kıraatlerin Sahihliği Açısından Değerlendirilmesi”. Turkish Research Journal of Academic Social Science 5/2 (2022), 92-100.
• Altıkulaç, Tayyar. “İdrîs b. Abdülkerim”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 21/484. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
• Altıkulaç, Tayyar. “Verrâk (İshâk b. İbrâhîm)”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 43/61. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
• Altundağ, Mustafa. “Sahih Kıraatlerin Arap Lehçeleriyle İlişkisi Üzerine”. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 20 (2001), 23-48.
• Âl-u İsmâîl, Nebîl b. Muhammed İbrâhîm. İlmü’l-kırâât neş’etühû etvâruhû eseruhû fi’l-ulûmi’ş-şer’iyye. Riyad: Mektebetü’t-Tevbe, 1421/2000.
• Bâlvâlî, Muhammed. el-İhtiyâr fi’l-kırââti ve’r-resmi ve’d-dabt. Mağrib, 1997.
• Bayraktutan, Osman. “Kırâatlerin Sınırlandırılması Meselesi”. Iğdır Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 11 (Nisan 2018), 121-144.
• Bosat, Sait. “Kırâat İmamlarında İhtiyar Olgusu”. Hikmet Yurdu 13/25 (2020), 1-17.
• Buhâri, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm. el-Câmiu’s-sahîh, thk. İzzeddîn Dallî vd. 2 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1433/2016.
• Cankurt, Fatih. “Sahih ve Şâz Kırâat Farklılıkları Bağlamında Mufassal Sûreler”. Yakın Doğu Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 10/1 (Haziran 2024), 84-113.
• Cevherî, İsmail b. Hammâd. es-Sıhâh tâcü’l-lugati ve sıhâhu’l-Arabiyye. thk. Abdulğafur Attar. Beyrut: Dâru’l- İlmi Li’l-Melâyîn, 2. Basım, 1979.
• Cezâirî, Tâhir. et-Tibyân liba`zi’l-mebâhisi’l-müteallikati bi’l-Kur’ân alâ tarîki’l-ityân. thk. Abdulfettâh Ebû Gudde. Haleb: Mektebetü’l-Metbûâti’l-İslâmiyye, 1991.
• Dağ, Mehmet. Geleneksel Kıraat Algısına Eleştirel Bir Yaklaşım. İstanbul: İSAM Yayınları, 2011.
• Dâni, Ebû Amr Osman b. Saîd. Câmiu’l-beyân fî’l-kırââti’s-seb’i’l-meşhûre. thk. Muhammed Sadûk el-Cezâirî. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 2005.
• Dânî, Ebû Amr Osmân b. Saîd. Kitâbü’l-İdğâmi’l-kebîr. thk. Abdurrahmân Hasan el-Ârif. Kâhire: Âlemü’l-Kütüb, 1424/2003.
• Dânî, Ebû Amr Osmân b. Saîd. Kitâbü’t-Teysîr fi’l-kırââti’s-seb’i. Beyrut: Dâtu’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1996.
• Dimyâtî, Ahmed b. Muhammed el-Bennâ. İthâfu fudalâi beşer bi’l-kırââti’l-erbeate `aşer. thk. Enes Mihre. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 3. Basım, 2006.
• Dûserî, İbrahim b. Saîd. Muhtasaru’l-ibârât li mu`cemi mustalehâti’l-kırâât. Riyâd: Dâru’l-Haddâra, 1429/2008.
• Ebû Ali el-Fârisî, el-Hüseyin b. Ahmed b. Süleymân b. Ebân. Kitâbü’t-Tekmile. thk. Kâzım Bahru’l-Mercân. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 2. Basım, 1999.
• Ebû Şâme, Abdurrahman b. İsmail b. İbrahim. İbrâzu’l-meânî min hırzi’l-emânî fi’l-kırââti’s-seb’i. thk. İbrâhim Adve Avez. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, ts.
• Ebû Tâhir, Abdulkayyûm b. Abdulgafûr. Safahât fî ulûmi’l-kırâât. Mekke: Mektebetü’l-Emdâdiyye, 1415/1994.
• Efendizâde, Abdullah. Umdetü’l-Hallân fî îzâh-i zübdeti’l-`irfân. İstanbul: Asitane Yayıncılık, ts.
• Fellâte, Emîn b. İdrîs b. Abdirrahmân. el-İhtiyâr inde’l-kurrâ mefhûmuhû, merâhiluhû ve eseruhû fi’l-kırâât. Suudi Arabistan: Câmi`atü Ummi’l-Kurâ, Yüksek Lisans Tezi, 1421/2000.
• Feyrûzâbâdî, Mecduddin Muhammed b. Ya’kûb. el-Kâmûsü’l-muhît. thk. Muhammed Na’îm el-’Arkemûsî. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 8. Basım, 2005.
• Hâdî, Abdulhalîm b. Muhammed. el-Kırââtü’l-Kur’âniyye târîhuhâ, subûtuhâ, hücciyyetuhâ ve ahkâmuhâ. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1999.
• Hüzelî, Ebu’l-Kâsım Yusuf b. Ali b. Cibâre İbn Ukeyl. el-Kâmil fi’l-kırââti’l-aşri ve’l-erbeîne’z-zâideti aleyhâ. thk. Cemal b. es-Seyyid er-Rufâî. Cidde: Müessesetü Semâ, 2007.
• İbn Galbûn, Ebü’l-Hasan Tâhir b. Abdülmün`im. et-Tezkira fi’l-kırâât. thk. Saîd Salih Zaîme. Beyrut: Dâru’l- Kütübi’l-`ilmiyye, 2001.
• İbn Manzûr, Cemalüddin Muhammed b. Mükrem. Lisânü’l-Arab. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1994.
• İbn Mihrân, Ebû Bekir Ahmed b. Hüseyin b. Mihrân en-Nîsâbûrî. el-Gâye fi’l-kırââti’l-`aşr. Riyad: Dâru’ş-Şevâf, 2. Basım, 1990.
• İbn Mücâhid, Ebû Bekir Ahmed b. Mûsa b. el-Abbâs. Kitâbü’s-Seb’a fi’l-kırâât. thk. Şevki Dayf. Mısır: Dâru’l- Maârif, ts.
• İbnü’l-Bâziş, Ebû Ca’fer Ahmed b. Ali b. Ahmed b. Halef el-Ensârî. el-İknâ’ fi’l-kırââti’s-seb’i. thk. Abdlmecid Katâmış. Dımeşk: Dâru’l-Fikr, 1982.
• İbnü’l-Cezerî, Ebu’l-Hayr Muhammed b. Muhammed. en-Neşr fi’l-kırââti’l-`aşr. thk. Ali Muhammed Debbâğ. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, ts.
• İbnü’l-Cezerî, Şemsüddîn Muhammed b. Muhammed b Ali b Yûsuf. Gâyetu’n-nihâye fî tabakâti’l-kurrâ. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 2006.
• Kastellânî, Ebu’l-Abbâs Ahmed b. Muhammed b. Ebî Bekr, Letâifu’l-işârât li fünûni’l-kırâât. thk. Merkezü’d- Dirâsati’l-Kur’âniyye. Suudi Arabistan: Mecmeu’l-Melik Fahd, 1434.
• Kudat, Aydın. Kırâatları Hüccetlendirmede Dilbilim Olgusu. Ankara: Sonçağ Yayınları, 2016.
• Kudat, Aydın. Kıraat ve Lugat İlimleri Bağlamında Hamza B. Habib ez-Zeyyât. Ankara: Sonçağ Akademi, 2020.
• Kudat, Aydın. “Kur’an Kırâatı ile Arap Dilbilimi Münasebeti Üzerine”. 2020. Turkish Studies - Religion 15 (1), 63- 75. https://dx.doi.org/10.29228/TurkishStudies.41596.
• Kurtubî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed Ebû Bekr. el-Câmi’ li ahkâmi’l-Kur’ân. Beyrût: Müessesetü’r- Risâle, 2006.
• Küçük, Cemil. “Mütevâtir Kıraat İmâmlarının Kıraatleri Tercîh Yöntemi”. Van İlahiyat Dergisi 10/17 (Aralık 2022), 48-68.
• Mahzûmî, Mehdî. Medresetü’l-Kûfe ve menhecühâ fî dirâseti’l-lüğa ve’n-nahv. Kahire: Mektebetü ve Matbaatü Mustafa el-Bâbâ el-Halebî ve Evlâdühû, 1958.
• Maşalı, Mehmet Emin. Tarihi ve Temel Meseleleriyle Kıraat İlmi. Ankara: Otto, 2022.
• Mekkî, Ebû Muhammed Mekkî b. Ebî Tâlip el-Kaysî. el-İbâne an meâni’l-kırâât. thk. Abdulfettâh İsmâil Şelebî. Mısır: Dâru’n-Nehda, ts.
• Mekkî, Ebû Muhammed Mekkî b. Ebî Tâlip el-Kaysî. el-Keşf an vücûhi’l-kırââti’s-seb’i ve ilelihâ ve hicecihâ. thk. Muhyiddîn Ramadân. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 3. Basım, 1984.
• Mes’ûl, Abdu’l-Âlî b. Abdurrahman. Mu’cemu mustalehâti’l-kırââti’l-Kur’âniyye ve mâ yetealleku bih. Kahire: Dâru’s-Selâm, 2007.
• Nefes, Hayrunnisa. Tecvid İlmi Açısından Cevâhiru’l-ikyân fî şerhi umdeti’l-irfân. Ankara: Sonçağ Yayınları, 2021.
• Saîd, Nasr. el-İhtiyâr fi’l-kırââti’l-Kur’âniyye. Tanta: Dâru’s-Sahâbe li’t-Türâs, 2006.
• Sehâvî, Ebü’l-Hasen Alemüddin Ali b. Muhammed. Cemâlü’l-kurrâ ve kemâlü’l-ikrâ. thk. Ali Hüseyin el-Bevâb. Mekke: Mektebetü’t-Türâs, 1987.
• Suyûtî, Celâleddin Abdurrahman b. Ebî Bekir. el-İtkân fî ulûmi’l-Kur’ân. thk. Fevvâz Ahmed Zümerli. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabi, 2010.
• Suyûtî, Celâleddin Abdurrahman b. Ebî Bekir. Tedrîbü’r-râvî fî şerhi takri’n-nevâvî. thk. Ebû Kuteybe Nazar Muhammed el-Fâreyâbî. Riyad: Mektebetü’l-Kevser, 1994.
• Temel, Enes. Kırâat İlminde Usûle Dâir Üç Mesele: İsti`âze, Besmele ve İdgâm. Yüksek Lisans, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2014.
• Temel, Nihat. Kırâat ve Tecvîd Istılahları. İstanbul: İFAV Yayınları, 1997.
• Uzun, Yakup. “Sahih Kırâatlerin Tespit Kriterlerinde Gelişme ve Genişleme”. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 54 (Haziran 2023), 261-282.
• Ünal, Mehmet. “Bir Kırâat Terimi Olarak ‘Hüccet’in Kavrmsal Alanı ve Tarihsel Gelişimi”. İslami Araştırmalar Dergisi 17/1 (2004), 69-83.
• Yerlikaya, Cafer. “Halef Kırâati Özelinde Kırâatlerle İlgili Bazı Tahlil ve Tespitler”. KSÜ İlahiyat Fakültesi Dergisi 36 (2020), 307-344.
• Yıldız, Cafer. On Kırâat Bağlamında İdğâm Olgusu. İstanbul: Nida Akademi, 2023.
• Zehebî, Şemsüddin Ebî Abdillah Muhammed b. Ahmed b. Osman. Ma’rifetü’l-kurrâi’l-kibâr àle’t-tabakâti ve’l- a’sâr. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2. Basım, 1988.