Menâkıbu Bağdâd ve Müellifinin Kimliği Meselesi

Yıl 2024, Sayı: 12, 411 - 448

Abdulhamit Dündar

https://doi.org/10.56720/mevzu.1486225

Öz

Bu çalışma, Abbâsîlerin son döneminde Bağdat’ın fiziki yapısına dair nadir bilgiler içeren ve hıtat türü muhtasar bir eser olan Menâkıbu Bağdâd’ın müellifinin tespitine odaklanmaktadır. 1924 yılında Muhammed Behcet el-Eserî tarafından ilk kez yayınlanmasının ardından, eserin İbnü’l-Cevzî’ye nispeti hususunda farklı görüşler ortaya atılmıştır. Menâkıbu Bağdâd’ın İbnü’l-Cevzî’den başka oğlu Yusuf’a, torunu Abdurrahman’a ve ismi bilinmeyen bir 7/13. yüzyıl müellifine ait olduğu iddiaları öne sürülmüştür. 2008’de Muhammed Abdullah el-Kadahât tarafından gerçekleştirilen ikinci neşirde ise geçerli herhangi bir tarihi kanıt bulunmamasına rağmen eserin müellifi İbnü’l-Fuvatî gösterilmiştir. Eserle ilgili tartışmanın bir bölümünü de bu metnin İbnü’l-Cevzî’nin Menâkıbu Bağdâd adlı eserinin özeti olduğu iddiası oluşturmaktadır. Çalışmada, Menâkıbu Bağdâd’ın müellifi hakkında ileri sürülen farklı görüşler kapsamlı bir incelemeye tabi tutulmuş; mevcut eserin, İbnü’l-Cevzî’nin yazdığı ve daha kapsamlı bir kitap olduğu düşünülen Menâkıbu Bağdâd adlı eserin özeti olduğu iddiası da detaylı bir şekilde incelenmiştir. Metin analizi ve rivayetlerin karşılaştırılması yöntemleriyle eser çok yönlü bir incelemeye tabi tutularak müellifin kimliği belirlenmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Bağdat, İbnü’l-Cevzî, Menâkıbu Bağdâd, İbnü’l-Fuvatî

Manāqib Baghdād and the Matter of its Author's Identity

Öz

This study focuses on the identification of the author of Manāqib Baghdād, a short work in the genre of khitāt, which contains rare information about the physical structure of Baghdad in the late Abbasid period. After its first publication in 1924 by Muhammad Bahjat al-Atharī, different opinions have been put forward regarding its attribution to Ibn al-Jawzī. In addition to Ibn al-Jawzī, it has been claimed that Manāqib Baghdād belongs to his son Yusuf, his grandson Abdurrahman, and an unknown 7th/13th century author. In the second edition, published in 2008 by Muhammad ‘Abdullah al-Qadahāt, Ibn al-Fuwāṭī was identified as the author of the work despite the absence of any valid historical evidence. Another part of the debate about the work is the claim that this text is a summary of Ibn al-Jawzī’s Manāqib Baghdād. In this study, the different views and evidences put forward about the author of Manāqib Baghdād and the claim that the present work is a summary of Ibn al-Jawzī’s Manāqib Baghdād, which is thought to be a more comprehensive book, are examined in detail. By means of textual analysis and comparison of narrations, the work has been subjected to a multifaceted analysis and the identity of the author has been tried to be determined.

Anahtar Kelimeler

Baghdād, Ibn al-Jawzī, Manāqib Baghdād, Ibn al-Fuwāṭī

Kaynakça

• Âl Fettâh, Şekîb Râşid Beşîr. “Kitâbu Menâkıbu Bağdâd el-mensûb hataen li İbni’l-Cevzî”. Âdâbü’r-Râfideyn 64 (2012).
• Âl Selmân, Ebû Ubeyde Meşhûr b. Hasan. el-Irâk fi’l-ehâdîs ve âsâri’l-fiten. Dubai: Mektebetü’l-Furkân, 2004.
• Altıkulaç, Tayyar. “Zehebî”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 44/180-188, 2013.
• Alûcî, Abdulhamîd. Müellefâtü İbnü’l-Cevzî. Bağdat: Şeriketü Dâri’l-Cumhûriyye li’n-Neşr ve’t-Tâb’, 1. Basım, 1965.
• Balcı, İsrafil. “Müsennâ b. Hârise”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 32/89-90. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Bozkurt, Nahide. “Mansûr”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 28/5-6. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• Durmuş, İsmail. “Muhammed Behcet el-Eserî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 30/510-512. İstanbul: TDV Yayınları, 2005.
• Ganîme, Yusuf. “Müellifü Menâkıbu Bağdâd”. Lüğatü’l-Arab 4/5 (1926), 274.
• Hançabay, Halil İbrahim. “Nâsır-Lidînillâh Dönemi Abbâsî Vezirleri (575-622/1180-1225)”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 29/2 (26 Aralık 2020), 391-429.
• Hatîb el-Bağdâdî, Ebû Bekr Ahmed b. ʿAlî b. Sâbit. Târîhu Bağdâd. 24 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, 1417.
• İbnü’l-Cevzî, Cemâlüddîn Ebü’l-Ferec Abdurrahman b. Ali. Müsîrü’l-ğarâmi’s-sâkin ilâ eşrefi’l-emâkin. Kahire: Dârü’l-Hadîs, 1995.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân b. Alî b. Muhammed Bağdâdî. Menâkıbu Bağdâd. ed. Muhammed Behcet el-Eserî. Bağdat: Matbaatu Dârü’s-Selâm, 1924.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân b. Alî b. Muhammed el-Bağdâdî. Câmiü’l-mesânîd. 5 Cilt. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 2005.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân b. Alî b. Muhammed el-Bağdâdî. el-Muntazam fî târîhi’l- mülûk ve’l ümem. 19 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, 1412/1992.
• İbnü’l-Fuvatî, Kemâlüddîn Abdürrezzâk b. Ahmed b. Muhammed. Menâkıbu Bağdâd. ed. Muhammed Abdullah Kadehât. Amman: Dârü’l-Fârûk, Birinci Baskı., 2008.
• Kandemir, M. Yaşar. “Muâz b. Cebel”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 30/338-339. İstanbul: TDV Yayınları, 2005.
• Kesm, Hüsnî. “Cevâb Alâ Suâl”. Mecelletü’l-Mecmai’l-İlmiyyi’l-Arabî 9/10 (1929), 634.
• Makdisi, George. Hıtatu Bağdâd fi’l-karni’l-hâmisi’l-hicrî. çev. Sâlih Ahmed el-Ali. Bağdat: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2013.
• Makdisi, George. “The Topography of Eleventh Century Baġdād: Materials and Notes (I)”. Arabica 6/2 (1959), 178-197.
• Makdisi, George. “The Topography of Eleventh Century Bagdād: Materials and notes (II)”. Arabica 6/3 (1959), 281-309.
• Mehmed b. Mustafa el-Vânî, Vankulu Mehmed. Vankulu Lügati. ed. Mustafa Koç. 2 Cilt. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 1. Ba-sım, 2014.
• Meymenî, Abdülaziz. “Havle kitâbin (Tetimmetü’l-yetîme)”. Mecelletü’l-Mecmai’l-İlmiyyi’l-Arabî 8/6 (1928), 367- 368.
• Meymenî, Abdülazîz. “Kelime fî kitâbi Menâkıbu Bağdâd”. Mecelletü’l-Mecmai’l-İlmiyyi’l-Arabî 9/2 (1929), 119-120.
• Muhlis, Abdullah. “İbnü’l-Cevzî”. Mecelletü’l-Mecmai’l-İlmiyyi’l-Arabî 9/2 (1929), 118-119.
• Özel, Ahmet. “Sâlih Ahmed el-Alî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. EK-2/459-461. Ankara: TDV Yayınları, 2019.
• Serkis, Yakub Naûm. “İbnü’l-Cevzî ve İbnühû ve Hafîdühû, Müellifü Menâkıbı Bağdâd”. Mecelletü’l-Mecmai’l- İlmiyyi’l-Arabî 8/10 (1928), 629-632.
• Sıbt İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Muzaffer Şemsüddîn Yûsuf b. Kızoğlu et-Türkî el-Avnî el-Bağdâdî. Mir’âtü’z-zâmân fî tevârîhi’l-a’yân. ed. Muhammed Be-rekât - Kâmil Muhammed el-Hâtır. 23 Cilt. Dımaşk: Dârü’r- Risâleti’l-Âlemiyye, 2013.
• Şahin, Haşim. “Menâkıbnâme”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 29/112-114. Ankara: TDV Yayınları, 2004.
• Tabbâh, Muhammed Râgıb. “Kitâbü Menâkıbu Bağdâd”. Mecelletü’l-Mecmai’l-İlmiyyi’l-Arabî 9/7 (1929), 439- 440.
• Taberânî, Süleyman b. Ahmed b. Eyyûb. el-Mu’cemü’l-kebîr. 25 Cilt. Kahire: Mektebetü İbn Teymiyye, 1994.
• Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr b. Yezîd el-Âmülî et-Taberî el-Bağdâdî. Târîhu’t-Taberî. 11 Cilt. Beyrut: Dârü’t-Türâs, 1387.
• Tomar, Cengiz. “İbnü’l-Fuvatî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 21/47-49. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
• Tomar, Cengiz. “Makdisi, George M.” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 27/430-431. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• Yavuz, Yusuf Şevki - Avcı, Casim. “İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 20/543- 549. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
• Yiğit, İsmail. “Hıtat”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 17/401-402. İstanbul: TDV Yayınları, 1998.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân ez-Zehebî et-Türkmânî el-Fârikī ed-Dımaşkī. Târîhu’l-İslâm ve vefeyâtü’l-meşâhîr ve’l-a’lâm. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 1993.