İslam Hukukunda Vergi

Yıl 2025, Sayı: 123, 270 - 289, 01.04.2025

Yücel Ergün

Öz

İslam'da vergilendirme, bireysel ve toplumsal sorumluluk anlayışıyla şekillenir ve en temel mali yükümlülük olarak zekât öne çıkmaktadır. Zekât, belirli bir gelir düzeyinin üzerindeki Müslümanların mallarının bir kısmını ihtiyaç sahiplerine vermesi gereken mali bir ibadet olup, toplumdaki ekonomik eşitsizlikleri gidermeyi amaçlamaktadır. Bunun yanı sıra, İslam devletlerinde Müslüman olmayan vatandaşlar için cizye ve haraç gibi vergiler uygulanmıştır. Cizye, gayrimüslimlerin can ve mal güvenliğinin sağlanması ve askeri yükümlülüklerden muaf tutulmaları karşılığında alınan bir vergidir. Haraç ise, Müslüman olmayanların sahip oldukları tarımsal araziler üzerinden alınan bir vergi türüdür. Bu vergiler, gayrimüslim halkın dini özgürlüklerini korurken, aynı zamanda devletin mali gücünü artırmasına katkı sağlamıştır. İslam hukukunda vergilendirme sistemi, bireysel mülkiyet haklarını gözeterek, ekonomik dengenin sürdürülebilirliğini sağlamak ve toplum refahını artırmak amacıyla geliştirilmiştir. Adalet ve eşitlik ilkeleri doğrultusunda yapılandırılan bu sistem, tarihsel süreçte farklı İslam devletlerinde uygulanmış ve gelişmiştir. Bu çalışmada İslam dinine göre verginin rolü hakkında bilgiler verilecektir.

Anahtar Kelimeler

Zekât, Vergi, İslam, Mükellefiyet.

Taxation in Islamic Law

Öz

Taxation in Islam is founded on the principles of individual and social responsibility, with zakat as the primary financial obligation. Zakat is a religious duty requiring Muslims who exceed certain wealth threshold to contribute a portion of their assets to those in need, aiming to reduce economic inequalities. Additionally, Islamic states imposed taxes such as jizya and haraj on non-Muslim citizens. Jizya was a tax ensuring the protection of non-Muslims’ life and property while exempting from military service. Haraj, on the other hand, was levied on agricultural lands owned by non-Muslims. These taxes helped preserve religious freedoms while strengthening the state’s financial resources. The taxation system in Islamic law was designed to maintain economic stability, uphold property rights, and promote social welfare. Based on justice and equality, it evolved over time, adapting to different Islamic states throughout history. This study explores the role of taxation in Islamic economics and governance.

Anahtar Kelimeler

Zakat, Tax, Islam, Obligation.

Kaynakça

• Al-Qardawi, Y. (1999). Fiqh az-Zakah: A Comparative Study of Zakah, Regulations and Philosophy in the Light of Qur'an and Sunnah. Jeddah: King Abdulaziz University Press.
• Altuntepe, N. (2019). İslam Ekonomisinde Maliye Politikası -Teorik Bir Yaklaşım. İslam Ekonomisi ve Finansı Dergisi, 5(1), 39-62.
• Avcı, M., Taşdemir, Y. Ve Kılıç, Ö. (2022). İslam Ekonomisinde Vergi Uyumu: Dünya Değerler Araştırmasından Bulgular. İslam Ekonomisi ve Finansı Dergisi, 8(1), 1-32.
• Aydın, M. & Odabaş, H. (2018). Zekâtın Devlet Eliyle Yönetilmesi ve Malezya Zekât Sistemi Örneği, Dini Araştırmalar, 21(54), 145-173.
• Aydınbaş, Y. E. (2016). Sosyal Bir Olgu Olarak İslâm’da Vergi Adaleti Üzerine Bir İnceleme, [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi], Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Bahçe, A. B. (2017). Vergi Tarihinin Kökenleri: Sümer’den Eski Mısır’a Yunan’dan Roma’ya Antik Çağda Vergilendirme Kabiliyeti ve Etkinliği, Gazi Kitabevi, Ankara.
• Babar, M. S. & Kahloon, A. H. (2017). Zekâtın Pakistan’da Kurumsallaşması. Tarihte ve Günümüzde Zekât Uygulamaları, Yayına Hazırlayanlar: İsmail Kurt – Seyit Ali Tüz, İslâmî İlimler Araştırma Vakfı, İstanbul.
• Cleartax, (2024). All About Zakat in Saudi Arabia, Publishing date: 24.04.2024, https://www.cleartax.com/sa/zakat-saudi-arabia, Date of Access: 15.03.2024.
• Corbin, J. & Strauss, A. (2008) Basics of Qualitative Research: Techniques and Procedures for Developing Grounded Theory. 3rd Edition, Sage, Thousand Oaks.
• Çoban, F. S. (2021). İslam Hukukunda Vergiler Zekât ve Vergi Mükellefiyetinde Adaletin Sağlanması, İhtisas Akademi, 1-5, Https://İhtisasakademi.Tugva.Org/Wp-Content/Uploads/2021/04/Islam-Hukukunda-Vergı-Min.Pdf (Erişim Tarihi: 07:05.2024).
• Dalgın, N. (2004). Zekât Hükümleri. On Dokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 16(16), 43-72.
• Diyanet İşleri Başkanlığı, (2002). Güncel Dinî Meseleler İstişare Toplantısı - I (18 Mayıs 2002, İstanbul), http://www.enfal.de/dinlertarihi/dinler%20tarihi/dinler2/Diyanet/1.htm, Erişim Tarihi: 15.03.2025.
• Duman, S. (2018). Hz. Peygamber (S. A.V.) ve Hulefâ-İ Râşidîn Dönemlerinde Zekât. Uluslararası İslam Ekonomisi ve Finansı Araştırmaları Dergisi, 4(1), 56-77.
• Eser, E. & Akar, M., (2020). Zekâtı Anlamak. Diyanet İşleri Başkanlığı (Dib) Yayınları, 4. Baskı, Ankara.
• Eskicioğlu, O. (2017). Çağdaş Vergi Anlayışının İslam Hukuku Açısından Eleştirisi, Http://Www.Enfal.De/Vergi.Pdf#Page=21.99 (Erişim Tarihi: 07:05.2024).
• Falay, N. (2000). Maliye Tarihi, 3. Cilt, Filiz Kitabevi, İstanbul.
• İslam İktisadı. (2022). İslam Ekonomisinde Vergi, Yayın Tarihi: 20.07.2022, Https://İslamiktisadi.Net/2022/07/20/İslam-Ekonomisinde-Vergi/ (Erişim Tarihi: 07:05.2024).
• İslam ve İhsan. (2020). Zekât Vergi İlişkisi, Yayın Tarihi: 03.12.2020, Https://Www.İslamveihsan.Com/Zekat-Vergi-İlliskisi.Html (Erişim Tarihi: 07:05.2024).
• İslami Yöntem, (2024). Maide. https://islamiyontem.net/kitaplar/turkce%20tefsir/tefsirkulliyati/0001ek/Seyyid%20Kutub/5-Maide.HTM Erişim Tarihi: 15.03.2025.
• Maçin, H. (2014). İslam Hukukunda Zekât Matrahları ve Vergi İlişkisi [Yayınlanmamış Doktora Tezi], Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2024.
• Musgrave, R. A., & Musgrave, P. B. (1989). Public Finance in Theory and Practice. New York: McGraw-Hill.
• Nurhapsari, F., Dwijayanti, R., Ramadhani, R. & Azizah, U. S. A. (2021). The Role of Zakat for Poverty Alleviation in Indonesia, 5th International Conference of Zakat Proceedings, 22-23 November 2021, Jakarta, Indonesia.
• Okumuş, N. K. (2024). Zekât-Vergi İlişkisi Devletin Dinle Barışmasının Ekonomik Ayağı Hakkında Diskur, Araştırma Yayınları, Ankara.
• Özkan, M. (2019). Hicri III. Asır Sonlarına Kadar Telif Edilen Harâc ve Emvâl Kitapları Bağlamında İslâm İktisadında Vergiler [Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Samad, A., & Glenn, L. M. (2010). Development Of Zakah and Zakah Coverage In Monotheistic Faiths. International Journal Of Social Economics, 37(4), 302-315.
• Sargın, İ. (2014). Yoksulluk ve Zenginlik Kavramlarına Zekât Bağlamında Farklı Bir Bakış. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 14(1), 151-168.
• Stiglitz, J. E. (2000). Economics of the Public Sector. New York: W. W. Norton & Company.
• Şen, Y. (2014). Riskli Alacakların Zekâtı ve Alacağın Zekâta Mahsup Edilmesi. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, (41), 295-328.
• T.C. Cumhurbaşkanlığı Diyanet İşleri Başkanlığı Erzincan Müftülüğü, (2021). Zekatla İlgili Bilinmesi Gerekenler, https://erzincan.diyanet.gov.tr/sayfalar/contentdetail.aspx?MenuCategory=Kurumsal&ContentId=1802 (Erişim Tarihi: 14.03.2025).
• Topal, Ş., & Kişmir, A. (2019). İslam Hukukunda Öşür ve Delilleri. Kocaeli İlahiyat Dergisi, 3(1), 5-52.
• Tuğ, S. (1967). İslâm’da Vergi Hukukunun Tekevvünü. İslâm Medeniyeti, 1(1), 25-30.
• Türkiye Diyanet Vakfı, (1994). İslam Ansiklopedisi. 9. Cilt. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Türkiye Diyanet Vakfı, (1997). İslam Ansiklopedisi. 16. Cilt. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Türkiye Diyanet Vakfı, (2013). İslam Ansiklopedisi. 44. Cilt. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Türkiye Diyanet Vakfı (2025). İslam Ansiklopedisi Haraç, https://islamansiklopedisi.org.tr/harac, Erişim Tarihi: 15.03.2025.
• Vural, H. (2006). Zekât Fitre Nisabı ve Günümüz Ölçüleriyle Yeniden Tespiti. [Yayınlanmış Yüksek Lisans Tezi]. Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Yeşilyurt, Ş. (2015). İmam Ebu Yusuf’un Kamu Maliyesi Alanına Katkısı. Maliye Dergisi. (169), 97-117.
• Yiğit, Y., Keskin, M. & Karagöz, İ. (2013). Zekât İlmihali. Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• Yurtseven, A. (2019). İslam’ın İlk Döneminde Vergi Uygulamalarının Topluma Yansıması, Trakya Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi E-Dergi, 8(1), 65-96.
• Yurtseven, Y. (2014). Klasik Dönem Osmanlı Devleti’nde Vergi Adaleti. I. Türk Hukuk Tarihi Kongresi Bildirileri. İstanbul, On İki Levha Yayıncılık.