Yasama, Yürütme Organları ve Bütçe Süreçleri Bağlamında İki Türk Devletinin Başkanlık Sistemlerinin Karşılaştırılması: Türkiye ve Kazakistan

Yıl 2025, Sayı: 123, 210 - 229, 01.04.2025

Çağdaş Zarplı , Elif Gökçe Demez

Öz

Bu çalışma, Türkiye ve Kazakistan’ın Başkanlık Sistemlerini karşılaştırmalı bir perspektifle ele almaktadır. İki sistemin yasama, yürütme ile bütçe kabul ve onay süreçleri arasındaki benzerlikler ve farklılıklar ortaya konmaktadır. Farklı coğrafyalarda, farklı tarihsel altyapılarda ve farklı kültürel gerekliliklerle hükümet sisteminin oluşması incelenmektedir. Türkiye 2017 yılında yapılan anayasa değişikliğiyle başkanlık sistemine geçiş yaparken, Kazakistan 1991 yılında bağımsızlığını kazanmasıyla birlikte bu hükümet sistemini benimsemiştir. Türkiye 2017 yılında Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi’ni kabul ederek tek başlı bir yürütme sistemine geçiş yapmış ve başkanlık sisteminin temeli sayılan katı kuvvetler ayrılığı modelini uygulamaya koymuştur. Bu iki devlet, başkanlık sistemini kendi koşullarına göre şekillendirerek uygulamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Türkiye, Kazakistan, Bütçe, kuvvetler ayrılığı

An Evaluation of the Presidential Systems of Two Turkic States in the Context of Legislative, Executive Branches and Budget Processes: Türkiye and Kazakhstan

Öz

This study examines the Presidential Systems of Turkey and Kazakhstan from a comparative perspective. The similarities and differences between the legislative, executive and budget approval and approval processes of the two systems are revealed. The formation of the government system in different geographies, different historical backgrounds and different cultural requirements is examined. Turkey adopted this government system in 2017 and Kazakhstan in 1991. Turkey transitioned to a single-headed executive system in 2017. It has switched to the strict separation of powers model, which is considered the basis of the presidential system. In Turkey, the President is the head of the state and the executive. These two states implement the presidential system by shaping it according to their own conditions.

Anahtar Kelimeler

Türkiye, Kazakhstan, Budget, separation of power

Kaynakça

• 1982 T.C.Anayasası https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=2709&MevzuatTur=1&MevzuatTertip=5 (24.12.2024).
• 1995 Anayasası https://www.akorda.kz/en/constitution-of-the-republic-of-kazakhstan-50912#(25.12.2024).
• 5018 Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu md. 12.https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuatmetin/1.5.5018.pdf. (25.12.2024)
• Ağır, O., & Sayın, M. (2019). Kazakistan ve Kırgızistan Siyasal Sistemlerinin Karşılaştırılması. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi İktisadi Ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 9 (1), 23-41.
• Al, H. (2020). Başkanlık Sistemi Üzerine: Cumhurbaşkanlığı Sisteminin Zayıf Halkası Parlamento. Bilgi Sosyal Bilimler Dergisi, 22 (1), 14-44.
• Alkan, H. (2011). Orta Asya Türk Cumhuriyetlerinde Siyasal Hayat ve Kurumlar. Ankara: Usak Yayınları.
• Alkan, H. (2012). Türk Cumhuriyetlerinde Siyasal Kurumsallaşma Süreci: Geçen Yirmi Yılın Bir Bilançosu. Bilig Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi, 12 (61), 1-30.
• Altıngöz Zarplı, S. (2021) The Evolution of the Power of the Purse Concept in Turkey, Studies on Interdisciplinary Economics and Business –Volume IV, Peter Lang, Berlin, 227-235.
• Aybarç, S., Özkubat, G., & Selim, S. (2019). Türkiye'de Merkezi Yönetim Bütçe Harcamalarının İllerin Gelişmişlik Düzeyi Açısından Etkinliği. Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 19 (1), 131-155. https://doi.org/10.11616/basbed.vi.532609
• Beazley, I., Downes, R. & Nicol, S. (2019), Budgeting in Kazakhstan A roadmap for continued for continued budgetary governance reform OECD Journal on Budgeting, 18 (3), OECD https://doi.org/10.1787/b08df8ad-en.
• Bozaslan, B. M., & Acar, E. (2020). Rus ve Türk Tipi Başkanlık Sistemi: Karşılaştırmalı Bir Analiz. Kamu Yönetimi Ve Politikaları Dergisi, 1 (1), 49-59.
• Budget Code of Kazakishtan. (2008). 11 22, 2024 tarihinde https://track.unodc.org/uploads/documents/BRI-legal-resources/Kazakhstan/11_-_Budget_Code_EN.pdf adresinden alındı
• Bülbül, M. (2008). Kazakistan Cumhuriyetinde Yasama ve Yürütme Fonksiyonu. Yasama Dergisi (8), 39-75.
• Coşkun, M. İ. (2023). 2017 Anayasa Değişiklikleri Sonrası Yasama-Yürütme İlişkilerinin Hukuki, Siyasi ve Karşılaştırmalı Olarak İncelenmesi. Eklektik Sosyal Bilimler Dergisi, 1 (1), 11-46.10.61150/eklektik.2023010101
• Çelik, A., & Kaya, V. (2015). Küresel Finans Krizi Sürecinde Merkezi Yönetim Bütçe Harcamlarının Görünümü. Atatürk Üniversitesi İktisadi Ve İdari Bilimler Dergisi, 29 (2), 279-290.
• Çetin, H. H. (2022). Kazakistan Siyasi Sisteminin Gelişimi ve Özellikleri (1991-2021) (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Nevşehir: Kapadokya Üniversitesi.
• Çetin, N. (2016). Kazakistan Siyasi Sisteminde Başkanlık Modeli. Ankara: Öztepe Matbaası.
• Çetin, N. (2017). Kazakistan'da Başkanlık Sisteminin Gelişimi: Dünden Bugüne. Uluslararası Sosyal Bilimler Kongresi: Türkistan Forumu III Bildiri Kitabı, (s. 3-1360).
• Demirci, S. (2018). Yasama-Yürütme ve Yargı Ekseninden Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Demirkıran, E. K. (2021). Türkiye Cumhuriyeti ve Azerbaycan Cumhuriyeti Anayasalarının Kabul Ettiği Hükümet Sistemleri Üzerine Karşılaştırmalı Bir İnceleme. Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Araştırmaları Dergisi, 27 (1), 332-361. https://doi.org/10.33433/maruhad.883509
• Dinç, Y. D., & Yılmaz, V. (2022). Türkiye'de Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sisteminin Yasama, Yürütme, Yargı Organları ile Taşra ve Yerel Yönetimlere Etkilerinin Değerlendirilmesi. Ombudsman Akademik, 8 (16), 167-213.
• Duverger, M. (1963). Siyasi Rejimler. (Y. Gürbüz, Çev.) İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Elitok, M. Y., & Değirmenci, F. (2023). Hükümet Sistemleri Üzerinden Mukayeseli Bir Analiz (Parlamenter Sistem–Başkanlık Sistemi). Current Perspectives in Social Sciences, 27 (4), 329-340. https://doi.org/10.5152/JSSI.2023.23472
• Erhan, Z., & Duygulu, V. İ. (2023). Türk Tipi Başkanlık Sisteminde Denge ve Denetim Mekanizmaları. Karatekin Hukuk Dergisi, 1 (1), 41-59.
• Fendoğlu, H. T. (2016). Başkanlık Sistemi. İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 3 (1), 39-60.
• Gidersoy, B. (2017). Başkanlık Hükümet Sistemi ve Türkiye İçin Geçerliliği. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 9 (19), 500-519. https://doi.org/10.20875/makusobed.311295
• Gölcek, A. G. (2014). Bütçe Kavramı ve Bütçe Hakkı: Tarihsel Bir İnceleme. Vergi Raporu, 182, 132-139.
• Gözler, K. (2019). Türk Anayasa Hukuku. Bursa: Ekin Basım Yayın Dağıtım.
• Gül, H., Kamalak, İ., & Gül, S. S. (2017). Amerikan Başkanlık ve Fransız Yarı-Başkanlık Sistemleri Işığında Türkiye’nin Cumhurbaşkanlığı Hükümeti Sistemi. Strategic Public Management Journal, 3 (Özel Sayı), 101-120. https://doi.org/10.25069/spmj.343035
• İba, Ş., & Şirin, S. (2024). Yasama Organlarının ''Bilgilenim (Hearing)'' Yetkisi ve TBMM'nin Güçlendirilmesi İçin Yeni Öneriler. TAAD (59), 91-114. https://doi.org/10.54049/taad.1515025
• Kara, A. (2017). Kazakistan Cumhuriyeti. A. Kara, & F. Solak içinde, Bağımsızlıklarının 25. Yılında Türk Cumhuriyetleri (s. 7-356). İstanbul: TDBB Yayınları.
• Kara, A., & Yeşilot, O. (2011). Avrasya'nın Yükselen Yıldızı Kazakistan. İstanbul: İstanbul Ticaret Odası Yayınları.
• Kaya, Ö. C. (2021). Kazakistan Hükümet Sistemi. Antalya: Akdeniz Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Keser, H. (2021). Başkanlık Sisteminde Yasama ve Yürütme Organları Arasındaki Karşılıklı Etkileşim Araçları Açısından Türkiye-ABD Hükümet Sistemlerinin Karşılaştırması. Akdeniz Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 11 (2), 165-182. https://doi.org/10.54704/akdhfd.1033555
• Khairmukhanmedov, N. (2017). Structural Characteristics and Problems of the Presidential System in the Republic of. International Journal of Social Sciences and Education Research, 3 (5), 1432-1451.
• Md.50. (1995). 1995 Anayasası md. 43. https://www.akorda.kz/en/constitution-of-the-republic-of-kazakhstan-50912# adresinden alınmıştır.
• Nogayeva, A. (2019). Geçmişten Günümüze Kazakistan. Asya Araştırmaları Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, 3 (2), 347-354.
• OECD (2018). OECD Journal on Budgeting. Volume 2018/3 https://www.oecd-ilibrary.org/docserver/08310b83-en.pdf?expires=1732322749&id=id&accname=guest&checksum=C87035A345872BCF30668FCE17D62BD1
• Öztop, S., & Namlı, Z. (2024). Azerbaycan, Kazakistan, Kırgızistan ve Özbekistan’ın Yönetim Yapılarının İncelenmesi. Medeniyet Araştırmaları Dergisi, 9 (1), 62-74. https://doi.org/10.52539/mad.1538038
• Pakdil, N. B. (2024). 2017 Anayasa Değişiklikleri Sonrasında Türkiye’de Kanun Tekliflerinin Hazırlanmasında Yasama ve Yürütmenin Rolü. İstanbul Hukuk Mecmuası, 81 (4), 943-995. https://doi.org/10.26650/mecmua.2023.81.4.0004
• Polatgil, M. (1998, Mayıs). Kazakistan Cumhuriyetinin Anayasal Yapısının İdari Yönden İncelenmesi. Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı Tez Merkezi: https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/ adresinden alınmıştır
• Ranov, Z. (2017). Kazakistan ve Türkiye'de Yerel Yönetimler: Mali Perspektiften Karşılaştırmalı Bir Analiz. Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü ''Yayımlanmamış Doktora Tezi''.
• Siverekli Demircan, E. (2008). The Realizations of 2007 Budget of Central Government and 2008 Budget of Central Government. The Journal of Accounting and Finance (38), 14-27.
• Tagayev, B. (2004). Kazakistan'da Yasama ve Yürütme Erki. Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Tüğen, K. (2007). Devlet Bütçesi, Bassaray Matbaası, İzmir.
• Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı Web Sitesi . (tarih yok). Kasım 20, 2024 tarihinde Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı Web Sitesi: https://www.mfa.gov.tr/kazakistan-siyasi-gorunumu.tr.mfa adresinden alındı
• Worldbank (2009). Republic of Kazakhstan Public Finance Management Assessment Based on the Public Expenditure and Financial. World Bank.
• Yaman Kaplan, A. (2022). Yürütme Organının Kanun Yapım Sürecine Etkisi Bakımından Türk Anayasalarının Karşılaştırılması. Süleyman Demirel Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 12 (1), 117-170. https://doi.org/10.52273/sduhfd..1106242
• Yaman, A., & Ünal, H. (2021). Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sisteminin Yürütme Erki Bağlamında Değerlendirilmesi. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi Ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 26 (2), 225-246.
• Yeniay, L., & Yeniay, G. (2019). Türk Hukukunda Yürütme Organının Düzenleme Yetkisi ve Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi. Anayasa Yargısı, 36 (1), 105-138.
• Yıldız, M. (2018). Başkanlık, Yarı Başkanlık ve Parlamenter Sistem Üzerine Bir Değerlendirme. Türkiye Siyaset Bilimi Dergisi, 1 (2), 89-108.
• Yılmaz, İ. (2021). 1982 Anayasasına Göre Yasama Organı Üye Sayısı ve Yasama Organı Üye Sayısında Meydana Gelen Değişiklikler. Dicle Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 11 (2), 932-960. https://doi.org/10.32957/hacettepehdf.892169
• Yılmaz, H. H., & Biçer, M. (2010). Parlamentonun Bütçe Hakkını Etkin Kullanımının Yeni Bütçe Sistemi Çerçevesinde Değerlendirilmesi. Maliye Dergisi, 158(1), 201-225.
• Yılmazcan, D. (1998). Bütçe Hakkı ve Bütçe Uygulamaları, Anayasal Mali Düzen temalı 13. Türkiye Maliye Sempozyumu (14-16 Mayıs) Bildiriler Kitabı. Marmara Üniversitesi Maliye Araştırma ve Uygulama Merkezi, Yayın No. 12, 163-172.
• Zavalsız, Ş., & Ateş, H. (2022). Bağımsızlık Sonrası Orta Asya’da Kamu Yönetimi: Kazakistan Örneğinde Yapı ve Reformlar. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, 22 (2), 515-547. https://doi.org/10.32449/egetdid.1168403