The Effect of Personality Traits of Accounting Professionals on Tax Morality Perception

Yıl 2025, Sayı: 124, 168 - 190, 01.10.2025

Erdoğan Ceylan

Öz

This research examines how the personality traits of accounting professionals influence their perception of tax morale. The study focuses on accounting professionals in Bilecik province, with 112 participants completing a survey. The quantitative analysis revealed that agreeableness was the most prominent personality trait among participants, while neuroticism was the least definitive. No significant differences were found in the personality traits or tax morale perceptions based on demographic variables. However, the study observed that strong extraversion, openness to experience, and conscientiousness were associated with high tax morale, whereas strong agreeableness and neuroticism were linked to low tax morale.

Anahtar Kelimeler

Five Factor Personality , Tax Ethics , Accounting Professionals.

Muhasebe Meslek Mensuplarının Kişilik Özelliklerinin Vergi Ahlakı Algısı Üzerine Etkisi

Öz

Bu araştırmada amaç, muhasebe meslek mensuplarının kişilik özelliklerinin vergi ahlakı algısı üzerine etkisini araştırmaktır. Araştırma kapsamı, Bilecik ilindeki muhasebe meslek mensupları olup bu kapsamda 112 katılımcıya anket uygulaması gerçekleştirilmiştir. Nicel araştırma yöntemi özelliği taşıyan çalışmada yapılan analizler sonucunda; katılımcıların en belirgin kişilik özelliğinin uyumluluk, en az belirgin kişilik özelliğinin ise nevrotiklik olduğu tespit edilmiştir. Katılımcıların demografik değişkenlerine göre, kişilik özelliklerinde ve vergi ahlakı algılarında bir farklılık gözlenmezken, güçlü dışadönüklük, deneyime açıklık ve sorumluluk kişilik boyutlarının yüksek vergi ahlakına, güçlü uyumluluk ve nevrotiklik kişilik boyutlarının ise düşük vergi ahlakına etkisi gözlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Beş Faktör Kişilik , Vergi Ahlakı , Muhasebe Meslek Mensupları.

Kaynakça

• Alalehto, T. (2003). Economic crime: Does personality matter? International Journal of Offender Therapy and Comparative Criminology, 47(3), 335–355. https://doi.org/10.1177/0306624X03047003007
• Ay, B. E. (2023). Hexaco ve karanlık üçlü kişilik özelliklerinin etiksel karar verme davranışına etkisi: Varyans tabanlı yapısal eşitlik modellemesi ile muhasebe meslek mensupları üzerine bir araştırma (Yayın No. 816648) [Yüksek lisans tezi, Burdur Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.
• Aymankuy, Y., & Sarıoğlan, M. (2005). Muhasebe meslek mensuplarının meslek etiğine yaklaşımları ve Balıkesir il merkezinde bir uygulama. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 8(14), 23–45. https://dergipark.org.tr/tr/pub/baunsobed/issue/50338/651834
• Baral, G. (2024). Delving into the happiness of professional accountants: Examining the interplay between personality traits, and job and life satisfaction. İktisadi İdari ve Siyasal Araştırmalar Dergisi, 9(25), 727–739. https://doi.org/10.25204/iktisad.1485201
• Bitlisli, F., & Dinç, M. (2015). Makyavelist kişilik eğilimleri ve etiksel karar verme davranışı ilişkisi: Muhasebe meslek mensupları üzerine bir araştırma. Muhasebe Bilim Dünyası Dergisi, 17(4), 921–942. https://dergipark.org.tr/tr/pub/mbdd/issue/55249/758227
• Borrego, A. C. C. (2014). Tax compliance and tax complexity in Portugal: essays on the perception of tax professionals [Doctoral thesis, Universidade Do Minh, Braga, Portugal]. https://www.academia.edu/81557664/Tax_compliance_and_tax_complexity_in_Portugal_essays_on_the_perception_of_tax_professionals
• Boyar, E., & Güngörmüş, A. H. (2016). Muhasebe meslek mensuplarının proaktif kişilik özelliklerinin, kariyer memnuniyeti ile UFRS’ye bakış açıları ve bilgi düzeyleri üzerine etkisi. Muhasebe ve Finansman Dergisi, 70, 55–66. https://doi.org/10.25095/mufad.396678
• Buecker, S., Maes, M., Denissen, J., & Luhmann, M. (2020). Loneliness and the Big Five personality traits: A meta-analysis. European Journal of Personality, 34, 8–28. https://doi.org/10.1002/per.2229
• Ceylan, E., & Ünal, A. (2024). Muhasebe meslek mensuplarının demografik ve davranışsal değişkenlerinin vergileme sürecindeki tutumları üzerine etkisi. Vergi Sorunları Dergisi, 47(425), 80–96. https://www.vergisorunlari.com.tr/makale/muhasebe-meslek-mensuplarinin-demografik-ve-davranissal-degiskenlerinin-vergileme-surecindeki-tutumlari-uzerine-etkisi/12674
• Costa, P. T., Jr., & McCrae, R. R. (1992). Four ways five factors are basic. Personality and Individual Differences, 13(6), 653–665. https://doi.org/10.1016/0191-8869(92)90236-I
• Costa, P. T., & McCrae, R. R. (1999). A five-factor theory of personality. L. A. Pervin & O. P. John (Eds.), In Handbook of personality: Theory and research (2nd ed., pp. 139–153). Guilford Press. https://psycnet.apa.org/record/1999-04371-005
• Coşkun, R., Altunışık, R., Bayraktaroğlu, S., & Yıldırım, E. (2015). Sosyal bilimlerde araştırma yöntemleri. Sakarya Kitabevi.
• Çelik, G. (2010). Avrupa Birliği'nde kurumların vergilendirilmesi ve üyelik sürecinde Türkiye'nin uyum çalışmaları (Yayın No. 261502) [Yüksek lisans tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.
• Çelik, S. (2023). Muhasebe meslek mensuplarının kişilik özellikleri ile muhasebe politikası tercihleri arasındaki farklılıkların incelenmesi. Ida Academia Muhasebe ve Maliye Dergisi, 6(2), 105–123. https://doi.org/10.52059/idaacmmd.1283559
• De Fruyt, F., McCrae, R. R., Szirmak, Z., & Nagy, J. (2004). The five-factor personality inventory as a measure of the five factor model: Belgian, American and Hungarian comparisons with the neo personality inventory–revised. Assessment, 11(3), 207–215. http://dx.doi.org/10.1177/1073191104265800
• Dellaportas, S. (2013). Conversations with inmate accountants: Motivation, opportunity and the fraud triangle. Accounting Forum, 37, 29–39. https://doi.org/10.1016/j.accfor.2012.09.003
• Demir, İ. C. (2008). Vergi ahlakı ve belirleyenleri: Ege Bölgesi örneği (Yayın No. 231366) [Doktora tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.
• Doğan, T. (2013). Beş faktör kişilik özellikleri ve öznel iyi oluş. Doğuş Üniversitesi Dergisi, 14(1), 56–64. https://dergipark.org.tr/tr/pub/doujournal/issue/66668/1043081
• Dursun, S., Kaya, U., & İştar, E. (2015). Kişilik-iş uyumunun duygusal tükenmişlik ile iş ve yaşam doyumu üzerindeki etkisi: Muhasebe meslek mensupları üzerinde bir uygulama. Karadeniz Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyal Bilimler Dergisi, 5(9), 55–69. https://dergipark.org.tr/tr/pub/sbed/issue/20718/221404
• Ehigie, B. O., Olajube, O. A., Osuma, R. O., Olayinka, A., Opara, C. K., & Ndom, B. A. (2018). Personality attributes and tax morale as predictors of willingness to pay tax: A study of taxpayers in Ogun State, Nigeria. African Journal for the Psychological Studies of Social Issues, 21(2), 10–30. http://ajpssi.org/ajpssi/article/view/302
• Eynon, G., Hill, N. T., & Stevens, K. T. (1997). Factors that influence the moral reasoning abilities of accountants: Implications for universities and the profession. Journal of Business Ethics, 16, 1297–1309. https://doi.org/10.1023/A:1005754201952
• Field, A. (2009). Discovering statistics using SPSS (3rd ed.). Sage Publications.
• Frey, B. S., & Torgler, B. (2007). Tax morale and conditional cooperation. Journal of Comparative Economics, 35(1), 136–159. https://doi.org/10.1016/j.jce.2006.10.006
• Gosling, S. D., Rentfrow, P. J., & Swann, W. B., Jr. (2003). A very brief measure of the big-five personality domains. Journal of Research in Personality, 37(6), 504–528. https://doi.org/10.1016/S0092-6566(03)00046-1
• Hananto, H., Subiantoro, G., & Hastuti, M. E. (2023). Pengaruh tax morale terhadap tax evasion intention di Surabaya dengan kepribadian conscientiousness & agreeableness sebagai moderasi. Wahana Riset Akuntansi, 11(1), 21–33. https://doi.org/10.24036/wra.v11i1.122368
• Holman, D., & Hughes, D. (2021). Transactions between big-5 personality traits and job characteristics across 20 years. Journal of Occupational and Organizational Psychology, 94(3), 762–788. https://doi.org/10.1111/joop.12332
• İslamoğlu, A. H., & Altunışık, R. (2013). Tüketici davranışları. Beta Yayınları.
• John, O. P., & Srivastava, S. (1999). The big five trait taxonomy: History, measurement, and theoretical perspectives. L. A. Pervin & O. P. John (Eds.), In Handbook of personality: Theory and research (2nd ed., pp. 102–138). Guilford Press.
• Johnson, J. A., & Ostendorf, F. (1993). Clarification of the five-factor model with the abridged big five dimensional circumplex. Journal of Personality and Social Psychology, 65(3), 563–576. https://doi.org/10.1037/0022-3514.65.3.563
• Karakaş, A., Saban, M., & Aslan, A. (2017). Muhasebe meslek mensuplarının kişilik özelliklerinin iş tatmini ve mesleki bağlılıklarına etkisi. Mali Çözüm Dergisi, 27(144), 41–62. https://archive.ismmmo.org.tr/YAYINLAR/MALI_COZUM/MALICOZUM144.pdf
• Kayış, A. (2018). Güvenilirlik analizi. Ş. Kalaycı (Ed.), Spss uygulamalı çok değişkenli istatistik teknikleri içinde (s. 401–419). Dinamik Akademi.
• Klepper, S., & Nagin, D. (1989). The role of tax preparers in tax compliance. Policy Sciences, 22(2), 167–194. https://www.jstor.org/stable/4532166
• Kurnaz, G. (2022). Beş faktör kişilik özelliklerinin kültürel zekâ üzerindeki etkisinde örgütsel uyumun aracılık rolü: uluslararası üniversite öğrencileri üzerinde bir araştırma (Yayın No. 764774) [Doktora tezi, Selçuk Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.
• Luthans, F. (1995). Organizational behavior (7th ed.). McGraw-Hill.
• McCrae, R. R., & Costa, P. T. (1987). Validation of the five-factor model of personality across instruments and observers. Journal of Personality and Social Psychology, 52(1), 81–90. https://doi.org/10.1037/0022-3514.52.1.81
• McCrae, R. R., & Costa, P. T. (1989). Reinterpreting the Myers-Briggs Type Indicator from the perspective of the five-factor model of personality. Journal of Personality, 57, 17–40. https://doi.org/10.1111/j.1467-6494.1989.tb00759.x
• Mehmood, M., Ahmad, N., Azeem, M., & Shahzad, H. K. (2024). Personality traits and tax evasion attitude: The moderating role of religiosity. Journal of Education and Social Studies, 5(3), 35–51. https://doi.org/10.52223/jess.2024.5305
• Nadaroğlu, H. (1998). Kamu maliyesi teorisi (10. baskı). Beta Yayıncılık.
• Norman, W. T. (1963). Toward an adequate taxonomy of personality attributes: Replicated factor structure in peer nomination personality ratings. Journal of Abnormal and Social Psychology, 66(6), 574–583. https://doi.org/10.1037/h0040291
• Owusu, G. M. Y., Bart-Plange, M. A., Koomson, T. A. A., & Arthur, M. (2022). The effect of personality traits and tax morale on tax evasion intention. Journal of Financial Crime, 29(1), 272–292. https://doi.org/10.1108/JFC-02-2021-0026
• Ömercioğlu, A. (2018). Vergi etiği yaklaşımı. Türkiye Adalet Akademisi Dergisi, 36, 35–51. https://dergipark.org.tr/tr/pub/taad/issue/52646/693597
• Ömürbek, V., & Durgunböcü, Ö. (2018). Muhasebe meslek mensuplarının muhasebe hata ve hileleri ile ilgili algılarının incelenmesi. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 23(4), 1251–1265. https://dergipark.org.tr/tr/pub/sduiibfd/issue/53002/704883
• Özkan, A., & Hacıhasanoğlu, T. (2012). Muhasebe meslek mensuplarının kişilik özellikleri ve etik karar verme davranışları arasındaki ilişkiler. Ömer Halisdemir Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 5(2), 37–52. http://dergipark.org.tr/tr/pub/niguiibfd/issue/19751/211394
• Plecnik, J. M. (2015). Three essays on: ethics and responsibility in taxation [Doctoral thesis, The University of Memphis, Tennessee]. https://digitalcommons.memphis.edu/etd/1201?utm_source=digitalcommons.memphis.edu%2Fetd%2F1201&utm_medium=PDF&utm_campaign=PDFCoverPages
• Ramirez-Correa, P. (2017). Relationship between cyber plagiarism and big five personality traits: An empirical study in a Chilean university. HOLOS, 5, 125–135. https://doi.org/10.15628/holos.2017.5191
• Saadullah, S. M., & Bailey, C. D. (2014). The big five personality traits and accountants ethical intention formation. In Research on professional responsibility and ethics in accounting (Vol. 18, pp. 167–191). Emerald Group Publishing.
• Schmölders, G. (1976). Genel vergi teorisi (S. Turhan, Çev.). İstanbul Üniversitesi Yayınları.
• Simha, A., & Parboteeah, K. (2020). The big five personality traits and willingness to justify unethical behavior: A cross-national examination. Journal of Business Ethics, 167, 451–471. https://doi.org/10.1007/s10551-019-04142-7
• Song, Y., & Yarbrough, T. E. (1978). Tax ethics and taxpayer attitudes: a survey. Public Administration Review, 38(5), 442–452. https://doi.org/10.2307/975503
• Tanç, A. K. (2016). Muhasebe meslek mensuplarının iş tatmini üzerinde kontrol odağı etkisini tespit etmeye yönelik bir araştırma. Muhasebe ve Finansman Dergisi, 69, 83–98. https://doi.org/10.25095/mufad.396661
• Türkiye Serbest Muhasebeci Mali Müşavirler ve Yeminli Mali Müşavirler Odaları Birliği (2025, 31 Aralık). İstatistikler. https://www.turmob.org.tr/istatistikler
• Vazquez, M. J., & Torgler, B. (2007). The evolution of tax morale in modern Spain. Journal of Economic Issues, 43(1), 1–28. http://doi.org/10.2753/JEI0021-3624430101
• Zeytin, M. (2007). Bağımsız muhasebe meslek mensuplarını hata ve etik dışı davranışlara yönlendiren faktörler (Yayın No. 211973) [Yüksek lisans tezi, Kütahya Dumlupınar Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.