Ibn Hazm as a Historian of Religions: A General View

Yıl 2009, Cilt: 6 Sayı: 3, 41 - 79, 01.09.2009

Süleyman Sayar

Öz

Ibn Hazm, all-round scholar who properly represents his time in terms of Andalusian/Muslim culture, is pioneering figure in the history of religions.  He made a famous name with his book al-Fasl. Ibn Hazm represents the mainstream Muslim thought on the history of religions and stands as the founder of Biblical criticism and comparative study of religions. His most distinctive feature was his biblical criticism, which thereafter was going to constitute a tradition. Having certain principles, he was ages ahead of western biblical critics in focusing this subject-matter from various angles. Using decisive and scriptural proofs, he discussed the credibility and uninterrupted transmission of Jewish and Christian scriptures, and revealed the contradictions and inconsistencies found in them. He was disputative, critical and analytical in the study of religions, so he followed a dialectical-dialogical method. He studied the other religions in terms of their relations to or difference from Islam, which he considered the sole truth, without considering their historical development or geographical locations. He employed all the information he collected or inherited in accordance with the theological aim, so he appeared to use an excessive and outrageous language.

Anahtar Kelimeler

Ibn Hazm, al-Fasl, Comparative Religion, Biblical Criticism, Dialectical-dialogical method, refutation, distortion

Dinler Tarihçisi Olarak İbn Hazm Genel Bir Bakış

Öz

Çok yönlü bir İslâm bilgini olan ve Endülüs İslâm kültürü ekseninde kendi dönemini lâyıkıyla temsil eden İbn Hazm, dinler tarihi alanında da öncü bir şahsiyettir. O, yazdığı “el-Fasl” başlıklı ünlü eseriyle haklı bir şöhrete ulaşmıştır. Karşılaştırmalı Dinler Tarihi’nin kurucusu sayılmakta, bu alanda sağlam bir İslâmî düşünceyi temsil etmektedir. En ayrıcalıklı yönü, gelenek oluşturucu bir nitelik olarak Kitab-ı Mukaddes eleştirisidir. O, Batılı Kitab-ı Mukaddes eleştirmenlerinden yüzyıllarca önce belli prensipler çerçevesinde ve çeşitli açılardan bu konuya yoğunlaşmıştır. Hem aklî hem de naklî delillerle Yahudi ve Hıristiyan kutsal metinlerinin güvenilirliğini, kesintiye uğramaksızın günümüze intikali meselesini tartışmış; kendi içindeki çelişki ve tutarsızlıkları ortaya koymuştur. İbn Hazm, din araştırmalarında tartışmacı, eleştirici ve analizcidir. Dolayısıyla diyalektik-diyalojik bir yöntem uyguladığı söylenebilir. Diğer dinleri/mezhepleri, onların tarihî gelişimlerini ve coğrafî konumlarını dikkate almaksızın tek hakikat kabul ettiği İslâm’la ilişkileri ve farklılıkları açısından incelemiştir. Derlediği yahut tevarüs ettiği bütün bilgileri kelâmî/teolojik bir hedef doğrultusunda değerlendirdiği, bu çerçevede aşırı ve acımasız bir dil kullandığı görülmektedir.

Anahtar Kelimeler

İbn Hazm, el-Fasl, Karşılaştırmalı Dinler Tarihi, Kitab-ı Mukaddes Eleştirisi, Diyalektik-Diyalojik Yöntem, Reddiye, Tahrîf

Kaynakça

• Abdülhalîm Uveys, İbn Hazm el-Endelüsî ve Cuhûdühu fi’l-Bahsi’t-Târihî ve’lHadârî, 2. bs., ez-Zehrâ’ li’l-İ‘lâmi’l-Arabî, Kahire 1409/1988.
• Adam Mez, el-Hadâretü’l-İslâmiyye fi’l-Karni’r-Râbi‘ el-Hicrî (=Asru'n-Nahda fi'l-İslâm), çev. M. Abdulhâdî Ebû Rîde, Beyrut ts., c. 1.
• Ahmed Şelebî, Mukârenetü'l-Edyân 1 (el-Yehûdiyye), 8. bs., Kahire 1988. Arnaldez, ‚Ibn Hazm‛, EI 2 (İng.), E. J. Brill, Leiden 1971, c. 3, s. 798.
• Bernard Lewis, The Arabes in History, 6. bs., Oxford University Press, New York 2002, (Tarihte Araplar, çev. Hakkı Dursun Yıldız, Anka Yayınları, İstanbul 2000).
• Camilla Adang, Muslim Writers on Judaism and the Hebrew Bible: From Ibn Rabban to Ibn Hazm, E. J. Brill, Leiden 1996.
• Cemal Bâli Akal, Modern Düşüncenin Doğuşu: İspanyol Altın Çağı, Dost Kitabevi Yayınları, 2.bs., Ankara 1977.
• Daniel Gimaret, ‚al-Milal wa-l-Nihal‛, EI2 (Fr.), c. 7, s. 54-56.
• Daniel Gimaret, ‚Le livre des religions et des sectes‛, Livre des religions et des sectes, Peeters/Unesco, Paris 1986, c. 1, s. 11-14.
• Ebû Abdullah Muhammed b. Ahmed b. Yusuf el-Hârizmî, Mefâtîhu’lUlûm, thk. Nühâ en-Neccâr, Dâru’l-Fikri’l-Lübnânî, Beyrut 1993.
• Ebû Mansûr Abdülkâhir el-Bağdâdî, el-Fark beyne’l-Fırak ve Beyânu’lFirkati’n-Nâciye minhum, nşr. Muhammed Bedr, Dâru’l-Maârif, Kahire 1328/1910.
• Ebu’l-Feth Muhammed b. Abdülkerîm eş-Şehristânî, el-Milel ve’n-Nihal, thk. Muhammed Seyyid Kîlânî, Dâru Sa’b, Beyrut 1406/1986, c. 2.
• el-Bağdâdî, Mezhepler Arasındaki Farklar (el-Fark beyne’l-Fırak), çev. Ethem Ruhi Fığlalı, Kalem Yayınevi, İstanbul 1979.
• Guy Monnot, Islam et religions, Maisonneuve et Larose, Paris 1986.
• Gül Işık, İspanya: Bir Başka Avrupa, Metis Yayınları, İstanbul 2005, s. 18, 244.
• Günay Tümer, Bîrûnî'ye Göre Dinler ve İslâm Dîni, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara 1975.
• Henry Corbin, Histoire de la philosophie islamique, Gallimard, Paris 1986, (İslâm Felsefesi Tarihi, çev. Hüseyin Hatemî, İletişim Yayınları, İstanbul 1986, s. 221).
• Ignaz Goldziher, Zâhirîler: Sistem ve Tarihleri, çev. Cihad Tunç, AÜİF Yayınları, Ankara 1982, s. XXXX-XXXXI.
• İbn Hazm el-Endelüsî, el-Usûl ve’l-Furû‘, thk. Muhammed Âtıf el-Irâkî ve dğr., Dâru’n-Nahda el-Arabiyye, Kahire 1978.
• İbn Hazm el-Endelüsî, er-Redd alâ İbni’n-Nağrîle el-Yehûdî ve Resâilu Uhrâ, nşr. İhsan Abbas, Dâru’l-Urûbe, Kahire 1960.
• İbn Hazm, el-Fisal fi’l-milel ve’l-Ehvâ’ ve’n-Nihal, thk. Yusuf el-Bikâ’î, Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, Beyrut 1422/2002).
• Lenn E. Goodman, İslam Hümanizmi, çev. Ahmet Arslan, İletişim Yayınları, İstanbul 2006.
• Mahmûd Ali Himâye, İbn Hazm ve Menhecuhu fî Dirâseti’l-Edyân, Dâru’lMa’ârif, Kahire 1983.
• Maria Rosa Menocal, Dünyanın İncisi, çev. İhsan Durdu, Etkileşim Yayınları, İstanbul 2006, s. 18, 34-35.
• Maria Rosa Menocal, The Ornament of the World: How Muslims, Jews and Christians Created a Culture of Tolerance in Medieval Spain, Boston: Little Brown and Company, 2000.
• Mehmet Aydın, Müslümanların Hıristiyanlığa Karşı Yazdığı Reddiyeler ve Tartışma Konuları, SÜİF Yayınları, Konya 1989.
• Mehmet Özdemir, Endülüs Müslümanları-II: Medeniyet Tarihi, TDV Yayını, Ankara 1997 Dâru’l-Hidâye, Kahire 1406/1986.
• Muhammed Abid el-Câbirî, Arap Aklının Oluşumu, çev. İbrahim Akbaba, İz Yayıncılık, İstanbul 1997.
• Muhammed Abid el-Câbirî, Arap-İslâm Kültürünün Akıl Yapısı: Arap-İslâm Kültüründeki Bilgi Sistemlerinin Eleştirel Bir Analizi, çev. Burhan Kö- roğlu ve dğr., Kitabevi, 2. bs., İstanbul 2000.
• Muhammed Ebû Zehre, İbn Hazm: Hayâtuhu ve Asruhu-Ârâuhu ve Fıkhuhu, Kahire 1954.
• Ömer Faruk Harman, ‚Milel ve Nihal‛, DİA, c. 30 (İstanbul 2005).
• Ömer Ferrûh, Târîhu’l-Fikri’l-Arabî ilâ Eyyâmi İbn Haldûn, Dâru’l-İlm li’lMelâyîn, Beyrut 1386/1966, s. 25.
• Robert Hillenbrand, ‚The Ornament of the World: Medieval Cordoba as Cultural Centre‛, The Legacy of Muslim Spain, ed. S.K. Jayyusi, E. J. Brill, Leiden 1994.
• Roger Garaudy, İslâm’ın Va’dettikleri, çev. Salih Akdemir, 4. bs., Pınar Yayınları, İstanbul 1984, s. 12.
• Sâ’ıd el-Endelüsî, Tabakâtü’l-Ümem, thk. Hayât Bû Alvân, Dâru’t-Talî’a li’tTıbâ’a ve’n-Neşr, Beyrut 1985.
• Süheyr Fadlullah Ebû Vâfiye, ‚Takdîm‛, İbn Hazm, el-Usûl ve’l-Furû’, thk. Muhammed Âtıf el-Irâkî ve dğr., Dâru’n-Nahda el-Arabiyye, Kahire 1978.
• Süheyr Fadlullah Ebû Vâfiye, ‚İbn Hazm ‘Alemun min A‘lâmi’l-Fikri’l- İslâmî bi’l-Endelüs‛, ed-Dirâsâtü’l-İslâmiyye, İslâmabad 1991/1412, c. 26/4, s. 325-326
• Tritton, ‚ Ibn Hazm: the Man and the Thinker‛, Islamic Studies, c.3, sy. 4 (Karachi 1964), s. 471-484.
• W. Irwing, Elhamra: Endülüs’ün Yaşayan Efsanesi, çev. Veysel Uysal, İz Yayıncılık, İstanbul 1992.
• W. Montgomery Watt, İslâm’ın Avrupa’ya Tesiri, çev. Hulûsi Yavuz, Boğaziçi Yayınları, İstanbul 1986.
• Zekeriyya İbrahim, ‚İbn Hazm el-Endelüsî: el-Müfekkiru’z-Zâhirî el-Mevsû’î‛ (Kahire 1966).
• Zekeriyya İbrahim, İbn Hazm el-Endelüsî el-Müfekkiru’z-Zâhirî el-Mevsû’î, Kahire 1966.