Fahreddin Râzî’nin Sofistleri Eleştirisi: Kelâm Özelinde Bir İnceleme

Yıl 2020, Cilt: 17 Sayı: 1, 111 - 135, 30.06.2020

Ebubekir Pilatin

https://doi.org/10.17131/milel.722910

Öz

Antik Yunan’ın siyasal ve sosyal şartları sonucunda tarih sahnesine çıkan sofistler, bir kavram olarak çeviri hareketleri ile beraber Aristoteles üzerinden İslam düşüncesi kaynaklarına girmiştir. Kelâmcılar, eserlerinin bilgi bahislerinde sofistlere geniş ölçüde yer vermiş ve sadece görüşlerini veya ortaya attıkları problemleri aktarmakla yetinmemişlerdir. Sofistleri, Lâedriyye, İnâdiyye ve İndiyye şeklinde yeni bir tasnife tabi tutan kelâmcılar, Aristoteles perspektifinden hareketle çeşitli açılımlarda bulunmakla birlikte, çelişmezlik ve üçüncü halin imkânsızlığı gibi ilkeler bağlamında çözüm üretmişlerdir. Kelâm ve felsefe uğrağında önemli bir yerde duran Fahreddin Râzî ise, kendinden önceki mirası devralarak sofistleri farklı bağlamlarda tekrar gündeme getirmiştir. Râzî’nin sofistleri ele aldığı yeni bağlam, İslam düşünce geleneğinde mezhepler arasında çıkan tartışmalar dolayımındadır. Bu çalışma, Râzî ve kelâm ilminin sofistik görüşleri işleyiş tarzlarını ve çözümlerini bağlamsal bir çerçeve kapsamında incelemektedir

Anahtar Kelimeler

Lâedriyye, İnâdiyye, İndiyye, Sûfestaiyye, Râzî'nin Sofistleri

Fakhr ad-Din ar-Razi’s Criticism of the Sophists: An Analyse in the Context of the Kalam

Öz

The sophists on the stage of history as a result of Ancient Greek’s political and social conditions have entered the Islamic thought sources through Aristotle with translation movements as a concept. Kalam scholars, have given place to the sophists at the knowledge of their works and haven’t only contented with putting forward their views or the problems they propounded. Kalam scholars put the sophists through Laedriyye, Inadiyye, and Indiyye through a new classification in addition to several expansions by the perspective of Aristotle that have found a way depending on the principle of noncontradiction and the impossibility of the third state. Also, Fakhr ad-Din ar-Razi stood in a prominent place where kalam and philosophy, made sophists a current issue again in different contexts by taking over the inheritance from the predecessor. The new context that Razi brought up sophists, is among the controversy of sects in the tradition of Islamic thought. This study examines the approaches of Razi and kalam philosophy on handling sophisticated visions and solutions within a contextual framework

Anahtar Kelimeler

Laedriyye, Indiyye, Inadiyye, Sophists, Sophists of Razi

Kaynakça

• Abdülkâhir el-Bağdâdî. Usulü’d-Din. 1. Baskı. İstanbul: Matbatü’d-Devlet, 1928.
• Alâeddin Şenel. Eski Yunan’da Eşitlik ve Eşitsizlik Üstüne. 1.Baskı. Ankara: Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi, 1970.
• Aristoteles. Metafizik. Çeviren Y. Gurur Sev. 4.Baskı. İstanbul: Pinhan Yayınları, 2018.
• ———. Sofistçe Çürütmeler. Çeviren Y. Gurur Sev. İstanbul: Pinhan Yayınları, 2019.
• Aristotle. Topics. Books I and VIII, with Excerpts from Related Texts. Çeviren Robin Smith. Clarendon Aristotle Series. Oxford: Clarendon Press ; Oxford University Press, 1997.
• Arslan, Ahmet. İlkçağ Felsefe Tarihi: Sofistlerden Platon’a. 4. Baskı. C. II. Istanbul: Istanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2014.
• ———. İlkçağ Felsefe Tarihi: Sokrates Öncesi Yunan Felsefesi. 6. Baskı. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2014.
• Bekir Topaloğlu, ve İlyas Çelebi. Kelâm Terimleri Sözlüğü. 5. Baskı. İstanbul: İSAM Yayınları, 2017.
• Ebû Mansûr Matürîdî. Kitâbü’t-Tevhid. Tahk. Bekir Topaloğlu. Beyrut: Dârü’s-Sadr, 2001.
• Ebû Mûin en-Nesefî. “Akâ’idü’n-Nesefî”. Içinde Mecmuu’l-Mütuni’l-Kebir. Kahire: Matbaatü’l-İstikâme, 1958.
• Ebü’l-Yüsr Muhammed el-Pezdevî. Usulü’d-Din. Tahk. Hans Peter Lens. Kahire: el-Mektebetü’l-Ezheriye li’t-Türas, 2005.
• Fahreddin er-Râzî. Kitabu’n-Nefs ve’r-Ruh ve Şerhu Kuvahuma. Tahk. Muhammed Sagir Hasan. Pakistan: Ma’hedu’l-Ebhasi’l-İslamiyye, 1968.
• ———. Muhassalü efkâri’l-mutekaddimîn ve’l-müte’ahhirîn mine’l- ‘ulemâ’ ve’l-hükemâ’. Tahk. Tâhâ Abdürraûf Sa’d. Kahire: Mektebetü’l-külliyâti’l-Ezheriyye, t.y.
• ———, Nihâyetü’l-Ukûl fi Dirâyeti’l-Usûl. Tahk. Said Abdüllatif Fûde. C. I. Beyrut: Darü’z-Zehâir, 2015.
• Fârâbî. el-Elfâzü’l-Müsta’mele fi’l-Mantık. Tahk. Muhsin Mehdî. Beyrut: Dârü’l-Meşrik, 1968.
• ———. “Kitâbü’l-Emkineti’l-Mugalata”. Içinde el-Mantık İnde’l-Fârâbî, Tahk. Refil el-Acem. Beyrut: Darü’l-Maşrik, 1986.
• Fatma Aygün. “Eşyânın Hakikâti Sabittir İlkesini Benimseyen Kelâmcıların Sofestaiyye Eleştirisi”. Kelâm Araştırmaları Dergisi c. XIII, sy II (2015).
• Fehrullah Terkan. “Gazzâlî: Hakikat Arayışı ve Tecdid Arasında Bir Hayat”. İslâm Felsefesi Tarih ve Problemler İçinde, editör M. Cüneyt Kaya, 2.Baskı. İstanbul: İSAM Yayınları, 2014.
• Francis E. Peters. Antik Yunan Felsefesi Terimleri Sözlüğü. Çeviren Hakkı Hünler. İstanbul: Paradigma, 2004.
• Frederick Copleston. Ön- Sokratikler ve Sokrates. Çeviren Aziz Yardımlı. İstanbul: İdea Yayınları, 1990.
• Gutas, Dimitri. Greek Thought, Arabic Culture: the Graeco-Arabic Translation Movement in Baghdad and Early ʻAbbāsid Society (2nd-4th/8th-10th centuries). London ; New York: Routledge, 1998.
• Güvenç Şar. Sofistik Düşüncenin Arka Planı Dissoi Logoi Üzerine Yorumlar. 1.Baskı. İstanbul: Dergâh, 2017.
• Harun Kuşlu. “Çelişmezlik İlkesi Bağlamında Aristoteles’in Sofizme Bakışı”. Felsefe Dünyası Dergisi, sy LV (2012): 274-90.
• İbn Hazm. el-Fasl fi’l-Milel ve’l-Ehvâ’ ve’n-Nihal. Tahk. Muhammed İbrahim Nasr. Beyrut: Dar’ül-Cîl, 1996.
• İbn Miskeveyh. Mutluluk ve Felsefe. Çeviren Hümeyra Özturan. İstanbul: Klasik Yayınları, 2017.
• İbn Rüşd. Telhisü’s-Safsata. Tahk. Muhammed Selim Salim. Kahire: Matbatü Dari’l-Kütub, 1972.
• İbn Sînâ. eş-Şifâ’ el-İlâhiyât. Tahk. Said Zayid. 2. Baskı. C. I. Kahire: Mektebetü Ayetullah el-Uzma, 1960.
• ———. eş-Şifâ’ el-Mantık: es-Safsata. Tahk. Ahmed Fuad el-İhvan. Kum: Mektebetü Ayetullah el-Uzma, 1960.
• İbnü’l-Kıftî. İhbârü’l-Ulemâ bi-Ahbâri’l-Hükema. Tahk. İbrahim Şemsü’d-Din. Beyrut: Dârü’l-Kütûbi’l-İlmiyye, 2005.
• İbnü’n-Nedîm. el-Fihrist. Tahk. Yusuf Ali Tavil. Beyrut: Dârü’l-Kütûbi’l-İlmiyye, 2010.
• İbrahim Agâh Çubukçu. Gazzalî ve Şüphecilik. Ankara: AÜİF Yayınları, 1964.
• İbrahim Emiroğlu. “Sûfestâiyye”. Içinde DİA. C. XXXVII. İstanbul: TDV, 2009.
• Kadî Abdülcebbâr,. el-Muğnî fi Ebvâbbi’t-Tevhîd ve’l-Adl (en-Nazar ve’l-Meârif). Tahk. İbrahim Medkur. Kahire, 1962.
• Macit Gökberk. Felsefe Tarihi. İstanbul: Remzi Kitabevi, 1993.
• Mehmet Ali Ağaoğulları. Kent Devletinden İmparatorluğa. 7.Baskı. Ankara: İmge Kitabevi, 2013.
• Muhammed b. Abdürabbih. el- ‘İkdü’l-Ferid. Tahk. Müfid Muhammed Kamiha. Beyrut: Dârü’l-Kütûbü’l-İlmiyye, tarihsiz.
• Muhammed Hâmid et- Tehânevî. Keşşâfü İstılâhâti’l-Fünûn ve’l- ‘Ulûm. Tahk. Refik el-Ucem. Lübnan: Mektebetü Lübnan, 1996.
• Mutahhar b. Tâhir el-Makdisî. Kitabü’l-Bed’ ve’t-Tarih. C. I. Kahire: Mektebetü’s-Sekafeti’d Diniyye, t.y.
• Nasîrüddin Tûsî. Telhîsü’l-Muhassal. 2.Baskı. Beyrut: Dârü’l-Edvâ’, 1985.
• Nesim Doru. “Fahreddin Razi’de Bilgi Problemi”. Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2001.
• Nûreddin es-Sâbûnî. el-Bidâye fi Usûli’d-Din. Tahk. Bekir Topaloğlu. İstanbul: Elif Ofset, 1995.
• Nurten Kiriş Yılmaz. “Sofistler ‘Sofist’ miydi?” SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi, sy 25 (Mayıs 2012): 164-68.
• Platon. Sofist. Çeviren Ömer Naci Soykan. İstanbul: Pinhan Yayınları, 2015.
• ———. “Theaitetos”. Içinde Diyaloglar, editör Mustafa Bayka, 7.Baskı. İstanbul: Remzi Kitabevi, 2010.
• Rugeym, Semiḥ. Mevsūat’ü Müsṭalaḥât-i el-İmâm Fahrü’d-Din el-Râzî. Al-Ṭabʻah 1. 6. Bayrut: Mektebetü Lübnan Nâşirun, 2000.
• Saduddîn Teftazânî. Şerhu’l-Akâid. 2.Baskı. Pakistan: Mektebetü’l-Medine, 2012.
• Salih Zerkan. Fahreddin er-Râzî Ve Ârâuhü’l-Kelamiyye Ve’l-Felsefiyye. Kahire: Dârü’l-Fikr, 1963.
• Seyyid Şerif el-Cürcânî. Mü’cemü’t-Ta’rîfat. Tahk. Muhammed Sıddık Minşavi. Kahire: Dâr’ül-Fadile, 2003.
• ———. Şerhu’l-Mevâkıf. Tahk. Mahmud Ömer. C. I. Beyrut: Dârü’l-Kütûbi’l-İlmiyye, 1998.
• Wilhelm Capelle. Sokrates’ten Önce Felsefe. Çeviren Oğuz Özügül. 4.Baskı. İstanbul: Pencere Yayınları, 20016.
• W.K.C. Guthrie. A History of Greek Philosophy, Volume 3, Part 1 The Sophist. Cambridge: Cambridge University Press, 1971.
• Zeller, Eduard. Grek Felsefesi Tarihi. Çeviren Ahmet Aydoğan. İstanbul: Say Yayınları, 2008.