Öğretmenlerin Yaşadıkları Etik İkilem Durumlarının ve Bu Durumlara İlişkin Çözüm Yollarının Değerlendirilmesi

Yıl 2023, Cilt: 52 Sayı: 237, 409 - 436, 10.02.2023

Derya Yücel Hülya Kasapoğlu Tankutay

https://doi.org/10.37669/milliegitim.1076119

Öz

Okullar varoluşları itibarı ile etik ikilem durumlarının sıklıkla ortaya çıktığı ortamlardır. Etik ikilem durumları sonucu ortaya çıkan karmaşalar okul ortamında her yöndeki iletişime zarar verebileceğinden, okullarda enerji kaybına, verim düşüşüne yol açabileceğinden bu ortamlarda yaşanan etik ikilem durumlarının incelenmesi önem taşımaktadır. Bu doğrultuda araştırmada farklı okul türlerinde görev yapan öğretmenlerin yaşadıkları etik ikilem durumlarını ve bu etik ikilem durumlarına ilişkin seçtikleri çözüm yollarını ortaya koymak amaçlanmıştır. Nitel araştırma yönteminin kullanıldığı olgubilim desenindeki araştırmada amaçsal örnekleme yoluyla belirlenen çalışma grubunu resmi okullarda görev yapan 7 ilkokul, 7 ortaokul, 7 lise öğretmeni olmak üzere toplam 21 öğretmen oluşturmaktadır. Yarı yapılandırılmış görüşme formu ile öğretmenlerin yaşadıkları etik ikilemler ve çözümleri ile ilgili verilere ulaşılmış, toplanan veriler içerik analizi ile çözümlenmiştir. Açık uçlu sorulardan elde edilen ikilemlere ait veriler 4 kategori, çözümlere ait veriler ise 7 kategori altında analiz edilerek yorumlanmıştır. Öğretmenlerin görüşleri incelendiğinde ilkokul, ortaokul ve lise olmak üzere bütün okul türlerinde öğretmenlerin en çok etik ikilem yaşadıkları kategorinin öğrencilerle ilgili etik ikilemler olduğu; bu etik ikilemleri çözerken de daha çok adalet, öğrencinin faydasını gözetme ve eşitlik ilkelerini dikkate aldıkları belirlenmiştir. Ayrıca aynı kategoride ilkokul ve lise öğretmenlerinin ortaokul öğretmenlerine göre daha fazla ikilem yaşadıkları tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Etik ikilem, öğretmen, öğretmen görüşleri, nitel araştırma

Kaynakça

• Arslan, M. (2018). Meslek etiği ve öğretmenlik meslek etiğine ilişkin öğretmen görüşlerinin belirlenmesi. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Akdeniz Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Antalya.
• Aydın, İ. (2006). Eğitim ve öğretimde etik. Ankara: Pegem A Yayıncılık.
• Baltacı, A. (2018). Nitel araştırmalarda örnekleme yöntemleri ve örnek hacmi sorunsalı üzerine kavramsal bir inceleme. Bitlis Eren Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 7 (1), 231-174.
• Çelik, G. (2019). Sınıf öğretmenlerinin yaşadıkları etik ikilemler. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Necmettin Erbakan Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Konya.
• Çelik, G. ve Saban, A. (2020). Sınıf öğretmenlerinin yaşadığı etik ikilemler. Milli Eğitim Dergisi, 49 (228) , 39-70. DOI: 10.37669/milliegitim.621752.
• Coşkun, B. ve Çelikten, M. (2020). Öğretmenlik meslek etiği üzerine bir inceleme. Uluslararası Toplum Araştırmaları Dergisi, 15 (21), 686-710. DOI: 10.26466/opus.666967.
• Demir, S. ve Karakuş, M. (2015). Etik iklim ile öğretmen ve öğrencilerin güven ve motivasyon düzeyleri arasındaki ilişki. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, 21(2), 183-212.
• Duran, K. (2014). Okul öncesi öğretmenlerinin mesleki etik davranışları algılama düzeylerinin ve etik ikilemleri çözümlemelerinin incelenmesi. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Hacettepe Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Erdoğan, O. (2019). Okul yöneticilerinin ve öğretmenlerin yaşadıkları etik ikilemler: Demografik değişkenler açısından bir inceleme. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, Cilt 25, Sayı 3, ss: 569-620. doi: 10.14527/ kuey.2019.014
• Erdoğan, O. ve Sezgin, F. (2020). Okul yöneticilerinin ve öğretmenlerin yaşadıkları etik ikilemler: Nedenler ve baş etme stratejileri. Pegem Eğitim ve Öğretim Dergisi, 10(2), 593-634. http://dx.doi.org/10.14527/pegegog.2020.020
• Karataş, A. (2013). İlköğretim öğretmen adayları için meslek etiğinin önemi. Marmara Coğrafya Dergisi, 28, 304-318. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/3357
• Karayaman, S. (2021). Okul yöneticilerini etik ikileme iten baskı ve güç kaynaklarının okul kademelerine göre incelenmesi. İnsan & İnsan, 8 (27), 235-253. DOI: https://doi.org/10.29224/insanveinsan.797652
• Kayıkçı, K. ve Uygur, Ö. (2012). İlköğretim okullarının denetiminde mesleki etik (Bir durum çalışması). Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, 18 (1), 65-94. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/108183
• Kıranlı, S. ve İlğan, A. (2020). Eğitim örgütlerinde karar verme sürecinde etik. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 8 (14), 150-162. https://www.researchgate.net/publication/344363982_Egitim_Orgutlerinde_Karar_Verme_Surecinde_Etik
• Mercan Uzun, E. ve Elma, C. (2012). Okul öncesi öğretmenlerinin mesleki etik ikilemleri çözümleme biçimleri. Eğitim ve Öğretim Araştırmaları Dergisi, 1(3), 279-287. http://www.jret.org/FileUpload/ks281142/File/29z.uzun.pdf
• Miles, M. B., ve Huberman, A.M. (1994). Qualitative data analysis: An expanded sourcebook (2nd ed.). California: SAGE.
• Milli Eğitim Bakanlığı (MEB). (2009). Eğitim-öğretim hizmeti verenler için mesleki etik ilkeler. Ankara: İnsan Kaynakları Genel Müdürlüğü.
• Özen, F. (2017). Sınıf öğretmenlerinin ve sınıf öğretmeni adayı öğrencilerin zamanla öğretmenlik mesleği etiği algılarındaki değişme. Uluslararası Toplum Araştırmaları Dergisi, 7 (13), 379-397. DOI: 10.26466/opus.331158
• Özer Keskin, M., Keskin Samancı, N. ve Kurt, İ. (2013). Öğretmen adaylarının güncel etik konular hakkındaki görüşlerinin bazı değişkenler açısından incelenmesi. Yükseköğretim ve Bilim Dergisi, 3 (2), 142-152. https://dergipark.org.tr/tr/pub/higheredusci/issue/61507/918463
• Özivgen, H. ve Karaçam, A. (2020). Beden eğitimi ve spor öğretmenlerinin yaşadıkları etik ikilemlerin mesleki hazları ile ilişkisinin incelenmesi; Küçükçekmece örneği. Spor ve Rekreasyon Araştırmaları Dergisi, 2 (2), 14-25. https://dergipak.org.tr/tr/pub/srad/issue/58161/815437
• Özmen, F. ve Güngör, A. (2008). Eğitim denetiminde etik. İnönü Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 9 (15),137–155. https://dergipark.org.tr/tr/pub/inuefd/issue/8708/108720
• Şallı, D. ve Levent, A. F. (2019). Öğretmenlerin karar verme süreçlerinde yaşadıkları etik ikilem durumlarına ilişkin bir örnek olay çalışması. M. Üce ve F. Levent (Ed.), 2. Uluslararası Eğitimde Yeni Arayışlar Kongresi Tam Metin Bildiri Kitabı içinde ( 365-380). İstanbul: Marmara Üniveristesi.
• Tezcan, G. ve Güvenç, H. (2020). Ortaokul öğretmenlerinin mesleki etik ikilemleri. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 49, 439-460. https://doi.org/10.9779/pauefd.588753
• Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2011). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık.