The Tradition of Offering a Sheep’s Head in the Culture History of Kazakh Turks

Yıl 2023, , 119 - 129, 14.12.2023

Mirzahan Egamberdiyev , Amina Akhantayeva

https://doi.org/10.58242/millifolklor.1076588

Öz

In the history of Kazakh culture, the tradition of offering the meat and head of small and large cattle to guests is rooted in ancient times, and according to the custom, it is offered to honored guests. When guests come to a Kazakh house, a sheep is slaughtered and the head of the animal is offered to them as a share and fortune. The tradition of offering the head of the sheep, which is considered a part of Kazakh hospitality, has not been thoroughly studied until today. Therefore, in this article, the importance and characteristics of the tradition of serving sheep's head to guests in Kazakh cultural history are tried to be revealed. The tradition of slaughtering a sheep and serving its meat and head to guests has a significant history from the past to the present. There are regional differences in the belief that the head and other parts of the sheep are carefully boiled and then presented to honored guests. By practicing this tradition, Kazakh families pass on their culture to young people, as well as teach national manners to future generations. In the history of Kazakh culture, the head of a sheep and the head of a large (yearling, cattle) animal are cut into two parts and served to guests. This tradition is practiced on major holidays, weddings and days of mourning. While the head of the cattle is skinned, the sheep's head is also specially cleaned. Therefore, care is taken to clean and wash it. The washed sheep head is separated from its jaws, its teeth are removed and the inside of the ear is cleaned. During these procedures, the integrity of the sheep's head and skin is emphasized. At this point, the sheep's eyes are cleaned from the white and the inside is carefully cleaned. This is because the meat around the eyes hardens when boiled and it is considered a shame to serve it to older guests. The forehead of the slaughtered sheep is pierced to resemble a plus sign and one ear is cut off. Cutting the forehead with a knife is also considered a tradition and is meant to "balance the four sides of the guest". Today, the women who perform this procedure say that they do it to find out how cooked the sheep's head is. The sheep's head is served to the village elders, people who are respected in the community, the elders of the family, in-laws and precious guests coming from afar. The sheep's head should be placed on a separate plate on the table. The aksakal does not eat the whole sheep's head offered to him; after tasting it, he distributes it to the other guests sitting next to him as his kismet. According to the custom, the aksakal who touches a knife to one side of the head does not touch the second side, and the sheep's head with its two eyes gouged out is not moved around the table. This is because there is a Kazakh belief that "the head without two eyes" cannot move around. Also, the nose and neck of the head are not offered to the guest. The handle of the knife is turned inward to the cut ear and the head is presented to the guest with the left forehead. In some regions of Kazakhstan, a new knife is used, and then, at the discretion of the host, the guest may receive it as a gift. Experienced elders carry their own knives with them to prove that the Aksakal is a respected person.

Anahtar Kelimeler

Kazakh tradition, hospitality, sheep, table, types of plates

Proje Numarası

Yok

Kazak Türklerinin Kültür Tarihinde Koyun Başını İkram Etme Geleneği

Öz

Kazak kültür tarihinde küçük ve büyük baş hayvanın eti ile kellesini misafirlere ikram etme geleneği eskilere dayanmaktadır ve bu ikram töreye göre kıymetli misafirlere sunulmaktadır. Bir Kazak evine misafirler geldiğinde koyun kesilir ve ona pay ve kısmet olarak hayvanın başı ikram edilir. Kazak misafirperverliğinin bir parçası sayılan koyun başı ikram etme geleneği günümüze kadar etraflıca incelenmemiştir. Bundan dolayı bu makalede Kazak kültür tarihinde misafirlere koyun başı ikram etme geleneğinin önemi ve özellikleri ortaya konmaya çalışılmıştır. Koyun kesip etleri ile başını misafirlere ikram etme geleneğinin geçmişten günümüze kadar uzanan anlamlı bir tarihi mevcuttur. Koyunun başı ile diğer parçalarının özenle haşlanması, ardından saygıdeğer misafirlere sunulması inancıyla ilgili bölgesel farklılıklar vardır. Bu geleneği gerçekleştirmek suretiyle Kazak aileleri gençlere kültürlerini aktarmanın yanı sıra gelecek nesillere milli terbiye vermektedirler. Kazak kültür tarihinde koyun başı ile birlikte büyük baş (yılkı, sığır) hayvanın kellesi de iki parçaya ayrılarak misafirlere ikram edilir. Bu gelenek büyük bayramlarda, düğün ve yas günlerinde yerine getirilir. Büyük baş hayvan kellesinin derisi yüzülmekle birlikte koyun başı da özel olarak temizlenir. Bu nedenle temizliğine ve yıkanmasına dikkat edilir. Yüksek ateşte tüylerinden temizlendikten sonra yıkanmış koyun başı çenesinden ayrılır, dişleri sökülür ve kulağının içi temizlenir. Bu işlemler yapılırken koyun başı ile derisinin bütünlüğüne önem verilir. Bu noktada koyunun gözleri akından arındırılır ve içi dikkatlice temizlenir. Bunun sebebi kellenin gözler etrafındaki etlerinin haşlandığında sertleşmesi ve yaşı büyük misafirlere ikram edilmesinin ayıp kabul edilmesidir. Kesilmiş koyunun alnı artı işareti şeklinde delinir ve bir kulağı kesilir. Alnı bıçakla kesmek de bir gelenektir ve “misafirin dört tarafı dengeyi sağlasın” anlamını taşımaktadır. Günümüzde bu işlemi gerçekleştiren kadınlar koyun başının ne kadar piştiğini öğrenmek için yaptıklarını söylemektedirler. Koyun başı köyün aksakalına, toplum içinde saygın kabul edilen kişilere, ailenin yaşlısına, dünürlere ve uzaktan gelen kıymetli misafirlere ikram edilir. Sofraya konulurken koyun başı ayrı bir tabağa yerleştirilmelidir. Aksakal kendisine ikram edilen koyun kellesinin tamamını yemez, tadına baktıktan sonra yanında oturan diğer misafirlere kısmeti şeklinde dağıtır. Adete göre kellenin bir yanına bıçak dokunduran aksakal ikinci tarafına dokundurmaz ve iki gözünün etrafı oyulan koyun başı sofra üzerinde gezdirilmez. Zira, “İki gözsüz baş” dolaşamaz diye Kazaklara özgü bir inanç vardır. Ayrıca başın burnu ve boynu misafire sunulmaz. Bıçağın sapı, kesik kulağa, içe doğru çevrilir ve baş sol alnı ile misafirin önüne sunulur. Kazakistan’ın bazı bölgelerinde yeni bir bıçak kullanılır ve daha sonra ev sahibinin takdirine bağlı olarak misafir, onu hediye olarak alabilir. Aksakalın saygın bir insan olduğunu kanıtlaması anlamında, tecrübeli büyükler kendi bıçaklarını yanlarında taşırlar.

Anahtar Kelimeler

Gelenek, misafirperverlik, koyun başı, sofra, tabak türleri

Destekleyen Kurum

Yok

Proje Numarası

Yok

Kaynakça

• Arğımbayev Halel (1969), Qazaqtın Mal Şaruaşılığı Jaylı Etnografiyalıq Oçerk, Almatı: Ğılım.
• Babalar Sözi: Jüz Tomdıq (2006), Almatı: Foliant, Tom 33, Alpamıs Batır.
• Babalar Sözi: Jüz Tomdıq (2013), Almatı: Foliant, Tom 93, Magiyalık Folklor.
• Divayev Abubakir (1924), Tartu. Hrestomatiya, Taşkent.
• Joldasbekov Mırzatay, Karjaubay Sartkoja (2007) Orhon Eskertkişterinin Tolıq Atlastarı, Astana: Kültegin.
• Kartaeva Tattigul, Yerdan Oralbay (2020), “Geleneksel Kazak Kültüründeki Koç Kültüyle İlgili Etnoarkeolojik İncelemeler”, Belleten, Aralık 2020, Cilt: 84/Sayı: 301, s. 907-958.
• https://belleten.gov.tr/tam-metin-pdf/2825/tur
• Kartaeva Tattigul, (2020), “Güney Kazakistan’daki baksilik ve eltilik geleneğinin şamanlik kökleri (19 yüzyil ve 20 yy. baş dönemleri), Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi. 94.
• https://hbvdergisi.hacibayram.edu.tr/index.php/TKHBVD/article/view/2672
• Kartaeva Tattigul, Habijanova Gulnar, “Kazak kültüründe Nevruz ve Nevruzname bayrami ritüelleri, özellikleri”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 82.
• https://hbvdergisi.hacibayram.edu.tr/index.php/TKHBVD/article/view/2008
• Kaskabasov Seyit (1988), 19 Ğasırdın Ekinşi Jartısındağı Qazaq Folkloristikası, Qazaq Folkloristikasının Tarihi, Almatı: Ğılım.
• Kenjeahmetulı Seyit (2009), Salt-Dasturler men Irımdar, Almatı.
• Kustanayev Hudabay (1894), Etnografiçeskiye Oçerki Kirgiz Perovskogo i Kazalinskogo Uyezdov, Taşkent.
• Koçak Kürşat (2011) “İslamiyet’ten Önceki Türk Devlet Geleneklerine Göre Orun ve Ülüş (Mevki ve Pay)”, Uluslararası Avrasya Sosyal Bilimler Dergisi, Haziran, Cilt 2 – Sayı 3.
• Maşimbayeva Gulmira (2009), Tilek-Bata Sözderinin Suggestitsiyası men Pragmatikası, Almatı.
• Seydimbek Aqseleu (1997), Qazaq Alemi, Almatı: Sanat.
• Seyfullin Saken (1932), Qazaq Adebiyeti, Qızılorda.
• Seyfollaulı Saken (1932), Qazaq Adebiyeti. 1 Kitap (Biler Dauirinin Adebiyeti), Qızılorda: Qazaqstan Bas-pası.
• Subhanberdin Salken (1994), Dari-Dertke Daua, Janğa Şipa, 2 Tom, Almatı.
• Tavkul Ufuk, “Kıpçak Kökenli Türk Boylarında “Kürek Kemiği” ve “Kumalak-Taş” Falı”, Çağdaş Türklük Araştırmaları Sempozyum Bildirileri, 2003, Cilt 2 (Ocak, 2007), https://turkoloji.cu.edu.tr
• Temirjanova A (2010), Qoy Şaruaşılığı, Qoy Etin, Jünin, Eltirisin Öndeu Tehnologiyası, Pavlodar.
• Tilemisov Haydolla (1995), Qazaqtın Ulttıq Tağamdarı, Almatı: Qaynar
• Turmıs-Salt Jırları (1960), Qazaq Adebiyetinin Tarihı, Almatı.