ARNOLD VAN GENNEP’İN ULUSLARIN KARŞILAŞTIRMALI EL KİTABI YAPITINDA ULUS KAVRAMININ AYIRICI FOLKLORİK SİMGELERİ

Yıl 2019, Cilt: 16 Sayı: 122, 41 - 49, 01.07.2019

Nizamettin Kasap

Öz

Öncelikle Geçiş Ritüelleri ve Fransız Folkloru adlı yapıtlarıyla akılda kalan etnolog Arnold Van
Gennep, Traité Comparatif des Nationalités (Ulusların Karşılaştırmalı El kitabı) adlı yapıtıyla giysi,
bayrak, görenek, ev, vb. yanında dilbilimsel olgular üzerinden giderek bir ulusun folklorik nitelemesine
uyan kimi ayırıcı temel simgelerinin “ulus” kavramını nasıl belirlediğinin bir çözümlemesine girişir.
Söz konusu simgeler yalın birer gösteren olmaktan çıkarak birer gösterge durumuna gelmiş olan, Van
Gennep’in anlatımıyla, ulusal sınırların “kartografik” simgeleri, bir ulusun beklentilerinin, üzünçlerinin en kestirmeden anlatım yollarıdır. Ulusallığın dış unsurları olarak kategorize edilen bu gösterge-unsurlar düşünyapısal (ideolojik) bir sürece ve, Schopenhauer’ın tanımladığı biçimiyle, bir ulusun
“yaşama istencine” (fr. vouloir-vivre) gönderme yaparlar. Ulus ve ulusallığı birbirinden ayırmaya özen
gösteren Van Gennep, kavramı siyasal anlamının dışında gelenek, görenek, giysi, folklor, dil gibi temel
toplumsal simgeler üzerinden tanımlamaya çalışır. Anılan simgeler bir bölgede yaşayanların belli ve
özgül bir gerçeklik algısına ilişkin temel ipuçları verirler. Savlarını kanıtlamak için başka toplumların
yaşama biçimlerine göndermeler yapan, giysi, dilsel olgular, folklor gibi unsurlara anıştırmalar yapan
araştırmacı, tarihsel ve psikolojik yaklaşımlardan ayrı, etnograf kimliğine uygun olarak, öznel bir tutumu tümüyle dışlamadan, kendi duyarlılığını da araya katarak ulusallığı sorunlaştırır. Onu, hem
kimi toplumsal simgeler hem de kendi deneyimlerinden yola çıkarak tanımlar. Bu çalışmada bildik
tanımlamaları, kuramları bir yana iterek kendince bir ulus tanımlaması yapan Van Gennep’in Traité
Comparatif des Nationalités’deki özgüllüğünü göstermeyi amaçlıyoruz. Bunu yaparken, çizgisel bir
okumayla, araştırmacının gözünde ulus kavramını etkileyen, konumlandırmaya olanak sağlayan, birer gösterge durumuna gelmiş olan kimi ayırıcı toplumsal simgelerin işlevleri yanında araştırmacının
temel savlarını, yaklaşım biçimini, kavrama yüklediği anlamı ve değeri de ortaya koymaya çalışacağız.

Anahtar Kelimeler

Ulus, Arnold Van Gennep, Ulusların Karşılaştırmalı El Kitabı, simge, folklor

Kaynakça

• Aktulum, Kubilay. “Folklorun Bilimselleştirilmesi Arayışının Bir Prototipi Olarak Arnold Van Gennep’in Le Folklore français (Fransız Folkloru) Adlı Yapıtını Yeniden Okumak”. Millî Folklor 110 (Yaz 2016): 5-16.
• Baudouy, M.A. ve Moussay R.. Civilisation Contemporaine. Aspects et problèmes. Paris: Hatier, 1976.
• Belmont, Nicole. Arnold Van Gennep, Le créateur de l’ethnologie française. Paris: Payot, 1974.