Dede Korkut Kitabı’nın Yeni Nüshası ve Üzerindeki Yayınlar

Yıl 2019, Cilt: 16 Sayı: 123, 5 - 22, 29.09.2019

Ahmet Bican Ercilasun

Öz

Dede Korkut’un yeni bulunan Günbed nüshası, 12 Aralık 2018 tarihinde Veli Muhammed Hoca tarafından Tahran’daki bir kitabevinden satın alınmıştır. Yazmanın önceki sahibi Muhammed Hoca’ya, Kaçar hanedanı soyundan geldiğini, yazmanın da hanedanın kurucusu Ağa Muhammed Han Kaçar’ın kitaplığından yadigâr kaldığını söylemiştir. Yazmanın İran Türkmenleriyle ilgisi, Türkmensahra’da yaşayan bir Türkmen tarafından satın alınmasından ve şu anda onun elinde bulunmasından ibarettir. Eserin dil özelliklerinin de bugünkü Türkmence ile ilgisi yoktur. Yusuf Azmun’un eserinin önsözünde yazmanın Merv’den İran’a geldiğine dair bir kayıt olsa da eserin dili bütünüyle Azerbaycan Türkçesi özellikleri taşıdığı için Merv ile ilgili bu rivayette bir yanlışlık olmalıdır. Bu makalede Dede Korkut’un yeni bulunmuş olan Günbed nüshası üzerinde durulmuş, nüshanın mahiyeti ve dil özellikleri ele alınmıştır. Dil özelliklerinden hareketle yazmanın tarih ve coğrafyası belirlenmiştir. Nüshanın bulunuşundan hemen sonra yayımlanan üç çalışma da makalede değerlendirilmiştir. Karşılaştırmalar yapılarak aralarındaki farklar gösterilmiş, uygulanan transkripsiyon sistemine eleştiriler getirilmiştir. Bazı önemli hatalara da temas edilerek metnin doğru okunmasına yardımcı olunmaya çalışılmıştır. Günbed nüshası; içinde yeni bir boyu barındırması, diğer yazmalardan farklı olması, nüshanın farklı bir koldan, başka bir dip yazmadan geldiğine dair kanıtlar taşıması, Dede Korkut anlatmalarının / yazmalarının 18. yüzyıla kadar geldiğini göstermesi ve Güney Azerbaycan, özellikle Tebriz ağzını yansıtan bir dille yazılmış olması açısından önem taşımaktadır. Dede Korkut Kitabı’nın sadece Dresden ve Vatikan yazmalarını dikkate alan bir kişi Günbed nüshasının onlara benzemediğini düşünebilir. Oysa irili ufaklı bütün Oğuznameler bir arada ele alındığı zaman yeni nüshanın da onlardan bazı parçalarla benzeştiğini veya onlardan bazı parçaları çağrıştırdığını anlamak mümkün olur. Dede Korkut’un Günbed nüshasının yalnız soylama ve yeni bir anlatma (boy) barındırması açısından değil dil açısından da ne kadar önemli olduğu anlaşılmaktadır. Bu açıdan, sorunlu kelime ve ibarelerin çözülmesi için metin üzerinde daha birçok çalışma yapılması gerekmektedir. Eserle ilgili üç yayın ve bu yayınlardaki tıpkıbasımlar ortaya çıkmadan önce, yazmanın sanal medyada dolaşan 5-6 sayfalık metnindeki dil özelliklerine dayanarak bu nüshanın 17-18. yüzyıllara ve Güney Azerbaycan sahasına ait olması gerektiğini yazmıştım. Yazmanın önceki sahibinin, eserin Ağa Muhammed Han Kaçar’ın kitaplığından yadigâr kaldığına dair sözleri doğru ise istinsah tarihi, anılan Kaçar hanının dönemine veya az önceye ait olmalıdır. Ağa Muhammed Han Kaçar 1786-1797 yılları arasında hükümdarlık yapmıştır. Buna göre Dede Korkut’un Günbed nüshasının 1786-1797 yılları arasında veya 1786’dan bir süre önce, fakat mutlaka 1759’dan sonra istinsah edildiğini söyleyebiliriz. Eserin dil özellikleri de bunu desteklemektedir.

Anahtar Kelimeler

Dede Korkut, Günbed nüshası, dil özellikleri, dönem ve saha, transkripsiyon

The New Manuscript of the Book of Dede Korkut and Relevant Publications

Öz

The new manuscript (named Günbed) of the Book of Dede Korkut was purchased by Veli Muhammed Hoca on December 12, 2018 from a book store in Tehran, Iran. The previous owner of the manuscript has told that he descends from Ağa Muhammed Han, the founder of the dynasty Kaçar whose library kept the book for a long time. However, when the language of the book is examined carefully, it is seen that its language has nothing to do with contemporary Turkmen. Therefore, there must be a mistake with the narrative regarding its relation to Merv. In this article, recently found Günbed manuscript of Dede Korkut has been elaborated and, characteristics and language properties of the new olamanuscript have been addressed. The Günbed manuscript is considered important for these reasons: It contains a new epic story; it is different from other manuscripts of Dede Korkut; various verses indicate that it belongs to a different branch at the roots; this manuscript shows that the narratives and manuscripts of Dede Korkut made its way till 18th century and the language of the book reflects the features of the vernacular of South Azerbaijan, Tabriz. Considering the manuscripts of Vatican and Dresden, one can claim that the Günbed manuscript is mostly different from these two manuscripts but when all Oğuznames are examined together, it is understood that the new manuscript is in harmony with some of the parts of the past manuscripts. The Günbed manuscript isn’t only important for its verses and a new epic story but also in terms of the language. In this respect, it is necessary to elaborate the text with regard to problematic words and phrases. Before three new studies have been published regarding the new manuscript, I wrote that this new manuscript must be from 17 or 18th century, South Azerbaijan by examining the first pictures of the newly found manuscript that appeared on social media. We can say that this manuscript was obviously copied after the year 1759 as its language proves this assertion. In this study, some important issues and criticism has also been raised with regard to the transcriptions presented in recently published papers.

Anahtar Kelimeler

Dede Korkut, The Günbed manuscript, language properties, period and domain of use, transcription

Kaynakça

• 2
• 4
• 3