Halk Kültürü Değişmeleri ve Bir Alan Araştırması

Yıl 2019, Cilt: 16 Sayı: 124, 62 - 74, 15.12.2019

Dilaver Düzgün

Öz

Bu araştırmada halk kültürü değişmelerinin genel bir tanımı yapılarak kapsamı üzerinde durulmaktadır. Araştırma, teori ve uygulama olmak üzere iki temel üzerine oturtulmuştur. Teorik temeli Mümtaz Turhan’ın 1951 yılında hazırladığı Kültür Değişmeleri adlı eseri ile aynı bilim adamının konuyla ilgili diğer çalışmalar oluşturmaktadır. Ancak Turhan’ın çalışmaları genel anlamda kültür değişmeleri, yer yer sosyal değişmeler üzerinde yoğunlaştığı ve bu konular sosyal psikoloji açısından ele alındığı için halk kültürü değişmeleri araştırması açısından sadece hareket noktası olmuştur. Araştırmanın uygulama ayağını ise 2015-2017 yılları arasında Erzurum il merkezinin yakınındaki köylerde yapılan ve bir TÜBİTAK projesi çerçevesinde gerçekleştirilen alan araştırması oluşturmaktadır. “Halk”, yakın zamanlara kadar dünyada ve Türkiye’de aşağı tabakayı oluşturan, genel nüfus içinde bir sürü, bayağı ve kaba bir grup ve aynı toplumun seçkin tabakası ile tezat teşkil eden bir insan grubu olarak düşünülmüştür. Alan Dundes’in yaptığı “halk” tanımından sonra bu konudaki kabuller değişmiştir. Dundes’e göre “halk terimi en azından ortak bir faktörü paylaşan herhangi bir insan grubunu ifade eder. Bu grubu birbirine bağlayan faktörün –ortak bir meslek, dil veya din olabilir- ne olduğu önemli değildir. Bundan daha önemli olan ise herhangi bir sebebe bağlı olarak oluşan grubun kendisine ait olduğunu kabul ettiği bazı geleneklere sahip olmasıdır.” O halde en azından ortak bir ortak faktörü paylaşan, kendisine ait olduğunu kabul ettiği bazı geleneklere sahip herhangi bir insan grubunun kültürü, halk kültürüdür. Halk kültürü değişmelerini de bu çerçevede düşünmek gerekir. Erzurum il merkezinin yakınındaki beş köyde yapılan alan araştırmasında elde edilen veriler ile yaklaşık yarım asır öncesinin halk kültürü unsurları ve uygulamaları karşılaştırıldığında bu süreçte örf (töre) olarak kabul edilen değerlerin değişmediği, bazı adetlerin ve adab-ı muaşeret kapsamında değerlendirilebilecek toplumsal normların temel işlevlerini korumakla birlikte biçimsel değişikliğe uğradıkları, özellikle önceki dönemlere ait sözlü halk kültürü ürünlerinin kaybolduğu veya azaldığı tespit edilmiştir. Halk inanışlarının giderek zayıflamasına karşılık maddi refahın getirdiği imkânlara bağlı olarak törensel uygulamalar abartılı bir şekilde yaşatılmaya devam etmiştir.

Anahtar Kelimeler

kültür, halk, halk kültürü, halk kültürü değişmesi

Destekleyen Kurum

TUBİTAK

Proje Numarası

114K669

Teşekkür

Bu makale, 114K697 numaralı “Erzurum Büyükşehir Belediyesine Bağlanan Köy Vasfını Henüz Kaybetmemiş Beş Yerleşim Biriminde Halk Kültürü Değişmeleri” başlıklı TÜBİTAK projesi kapsamında hazırlanmıştır.

Kaynakça

• ATALAY, Beşir, “Kentle Bütünleşme Düzeyinde Bir Köy Örneği Olarak Dadaş Köyü”. Atatürk Üniversitesi İşletme Fakültesi Dergisi 1 (1976): 245-262.
• BİLGİSEVEN, Amiran Kurtkan, Köy Sosyolojisi. İstanbul: Filiz Kitabevi Yay., 1988.
• ÇELİK, Ali, Tifnik (Altınbulak) Köyü Halk Edebiyatı. Yayımlanmamış Lisans Tezi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi, 1971.
• DUNDES, Alan, Halk Kimdir?. Çev.: Metin Ekici. Milli Folklor, 37 (Bahar 1998):139-153.
• DUNDES, Alan, The Study of Folklore, Englewood Cliffs, N. J.: Prentice Hall, 1965.
• DURAK, İrfan, Yolgeçti (Sitavuk) Köyü Folkloru. Yayımlanmamış Lisans Tezi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi, 1975.
• EKİCİ, Metin, Halk Bilgisi (Folklor) Derleme ve İnceleme Yöntemleri. Ankara: Geleneksel Yayınları, 2011.
• ERCİŞ, Pakize, Dadaş (Kân) Köyü Halk Edebiyatı Örnekleri. Yayımlanmamış Lisans Tezi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi, 1972.
• FICHTER, Joseph, Sosyoloji Nedir. Çev: Nilgün Çelebi. Ankara: Anı Yayınları, 2006.
• FINDIKOĞLU, [Ziyaeddin Fahri], Doğu Kalkınması ve Erzurum Şehirleşmesi İle İlgili Sosyolojik Meseleler. İstanbul: Tortum kalkınma Derneği Yayınları, 1970.
• GÖK, Yaşar, Erzurum İlinin Cumhuriyet Dönemi Nüfus Sayımları (1927-2010). Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınları, 2011.
• GÜNGÖR, Erol, Kültür Değişmesi ve Milliyetçilik. İstanbul: Ötüken Yayınları, 1984.
• HANÇERLİOĞLU, Orhan, Toplumbilim Sözlüğü. İstanbul: Remzi Kitabevi Yay., 1996
• İNBAŞI, Mehmet ve diğer. 1642 Tarihli Erzurum Eyâleti Mufassal Avârız Defteri I (Erzurum-Tortum-İsbir-Hınıs-Pasin). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2014.
• KAFESOĞLU, İbrahim, Türk Milli Kültürü. İstanbul: Ötüken yayınları, 2013.
• KALIN, İbrahim, Barbar Modern Medeni-Medeniyet Üzerine Notlar, İstanbul: İnsan Yayınları, 2018.
• KONGAR, Emre, Toplumsal Değişme Kuramları ve Türkiye Gerçeği. İstanbul: Remzi Kitabevi Yayınları. 2017. KOŞAY, Hamit ve Selahattin KILIÇ. “Güzelova (Erzurum) Etnografya ve Folkloruna Dair Notlar”. Türk Etnografya Dergisi 6 (1963): 66-89.
• Köprülüzade Mehmet Fuat, “Yeni Bir İlim: Halkiyat «Folk-lore»”. İkdam, 6091, 6 Şubat 1914 (H. 10 Rebiülevvel 1332/R. 24 Kânun-ı Sani 1329): 1.
• MALİNOWSKİ, Bronislaw, The Dynamics of Culture Change-An Inquiryinto Race Relations in Africa, (Edited by Phyllis M. Kaberry), London: New Haven Yale University Press, 1945.
• OĞUZ, M. Öcal, “Çağdaş Kentin Hukuku ve Töre Cinayetleri”, Edebiyat ve Dil Yazıları Mustafa İsen’e Armağan. (Editörler: Ayşenur Külahlıoğlu İslam, Süer Eker) Ankara: 2007, 449-456
• ÖZMEN, Kenan, Söğütlü Köyü Folkloru ve Etnoğrafyası. Yayımlanmamış Lisans Tezi, Erzurum: Atatürk Üniversitesi, 1973.
• TANALP, Ümran, Güzelova (Tufanç) Köyü Folkloru ve Etnografyası. Yayımlanmamış Lisans Tezi, Erzurum: Atatürk Üniversitesi, 1972.
• TOPÇU, Nurettin, Kültür ve Medeniyet. İstanbul: Dergâh yayınları, 2014.
• TURHAN, Mümtaz, “Kültürde Değişen ve Değişmeye Mukavemet Eden Unsurlar”, Tecrübi Psikoloji Çalışmaları, cilt: 1, 1956, 6-21.
• TURHAN, Mümtaz, “Teknik Değişmelerin Sosyal Tesirleri”. Tecrübi Psikoloji Çalışmaları, cilt: 2, 1958, s. 1-10.
• TURHAN, Mümtaz, Kültür Değişmeleri-Sosyal Psikoloji Bakımından Bir Tetkik. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, 1969.
• TÜRKDOĞAN, Orhan, Erzurum ve Çevresinde Sosyal Araştırmalar. Ankara: Atatürk Üniversitesi Yayınları, 1965.
• TÜZEMEN, Saliha, Dadaşköy’de Nüfus ve Yerleşme. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Erzurum: Atatürk Üniversitesi, 1987.
• YILDIRIM, Dursun, Türk Bitiği. Ankara: Akçağ Yayınları, 1998.
• YODER, Don, “Halk Yaşamı”, (Çev.: Ayça Yavuz), Milli Folklor, 63 (Güz 2004): 98-104.
• Ziya Gökalp, “Halk Medeniyeti”. Halka Doğru 14 (10 Temmuz 1329): 107-108.
• Ziya Gökalp, “Halk Medeniyeti”. Halka Doğru 19 (15 Ağustos 1329): 148-149.
• Ziya Gökalp, “Halkiyat (1) Masallar”. Küçük Mecmua 18 (2 Teşrinievvel 1338/10 Safer 1341): 9-12.