Bir Kadın Seyyahın Kaleminden Osmanlı'da 18. Yüzyıl Saraylı Kadın Erkek Giysileri: Bir Kültürü Tanımak

Yıl 2019, Cilt: 16 Sayı: 124, 121 - 135, 15.12.2019

Nazlı Gündüz

Öz

18. yüzyılın başlarında İstanbul’a atanan İngiltere elçisinin eşi olarak Osmanlı/Türk topraklarına seyahat eden Leydi Mary Montagu, Edirne ve İstanbul’da saray çevresi ile iletişime geçerek hane, hamam ve camilere çeşitli ziyaretlerde bulunmuş bir İngiliz soylusudur. Avrupa’da uzak diyarlar hakkında yazılan seyahatnâmelerden haberdardır ve günlükler tutar. Ziyaretlerde gördükleri ve yaşadıklarını, İngiltere’deki akraba ve dostlarına gönderdiği onlarca mektubunda en ince ayrıntıları ile zengin tasvirler eşliğinde kaleme alır. Ülkesine geri döndüğünde ise günlüklerini ve mektuplarını tekrar düzenleyip dost cemiyetlerinde paylaşır ve edinmiş olduğu Osmanlı/Türk kültürü büyük ilgi görür. Özellikle misafir olarak ağırlandığı üst düzey saraylı ailelerin evlerinde, Osmanlı/Türk kültürüne ait gösterişli ve zengin giyim kuşama hayranlıkla ilgi gösterir ve büyük beğeni ile anlattığı bu kıyafetleri şahsen giyerek çeşitli portreler ve tablolar yaptırır. Döneminde Batı soyluları arasında Türk giysileri giyerek tablo yaptırmak-Turquerie (Türk modası/Türkkari) olarak-revaçtadır. Yazdığı tüm mektuplar arasından seçilerek derlenmiş olan The Turkish Embassy Letters (Türkiye Mektupları) eserinde, Leydi Montagu Osmanlı İmparatorluğu saraylarına özgü erkek ve kadın giysilerini, yaşmak ve saç süslemelerini, paha biçilmez mücevherleri, kullanılan kumaş, malzeme ve renkleri, kendi tecrübeleri ışığında ayrıntılı bir şekilde betimler. Ayrıca, İstanbul’da sadece saray ve hareme misafir olmadığını, kadın olmanın avantajını kullanarak aynı zamanda Osmanlı/Türk kadınının kullandığı yaşmakla örtünüp İstanbul sokaklarında nasıl bir Türk kadını gibi dolaştığını, gerçek bir seyyah gibi gözlemler yaptığını günlüklerinde ve mektuplarında kayıt altına alır. Bu sayede okur bu eserin odak noktasında toplumun kimliğini oluşturan ve onu farklı kılan seçkin saraylı giyim kültürüne yakından tanıklık eder. Sonradan doğacak Oryantalist söylemin aksine, Leydi Montagu’nün söylemi ile yaşmak (peçe) sokaklarda rahat gezme imkânı sağlayarak, doğulu kadına bir nevi özgürlük kazandırır. Dolayısıyla, Leydi Montagu’nün Osmanlı/Türk kültürünü anlatan zengin betimlemelerinin diğer batılı seyyahların yazdıklarından farklı ve genelde ötekileştirmeyen bir tutum sergilediği çıkarımına varılabilir. Ayrıca, bazı mektuplarında, ziyaret ettiği tekkelerde renklerine varana kadar dikkat ve ilgiyle not aldığı derviş giysilerine ve başlıklarına da rastlanır. Montagu’nün, The Turkish Embassy Letters (Türkiye Mektupları) ile Osmanlı/Türk toplumunun tarihsel süreç içinde ürettiği, nesilden nesle aktardığı somut kültürel özellikleri bir tarihi belge gibi kayıt altına aldığı görülür. Bu çalışmada, İngiliz kadın seyyah Leydi Mary Wortley Montagu’nün The Turkish Embassy Letters (Türkiye Mektupları) adlı eserinden yola çıkılarak Osmanlı İmparatorluğu’nda dönemin Saray çevresinin kadın ve erkek giyim kuşam kültürü ve tercihleri metne dayalı inceleme yöntemi ışığında çözümlenmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Mary Montagu, seyahatnâme, saray giysileri, Türkkâri, yaşmak

Kaynakça

• Akalın, Şükrü ve diğer. Türkçe Sözlük. Türk Dil Kurumu. Ankara: TDK Yayınları, 2011.
• Akman, Filiz Barın. Batılı Kadın Seyyahların Gözüyle Osmanlı Kadını, İstanbul: Etkileşim Yayınları, 2011.
• Aksoy, Nazan. Rönesans İngiltere’sinde Türkler. İstanbul: Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2004.
• Aksoy, Yıldız. 18. Yüzyıl İngiliz Tiyatrosunda Türkler. Ankara: Kurgan Edebiyat, 2016.