Semantic Processing in the Henna Night Ritual: Associations, Ideologies, Transformations

Yıl 2020, Cilt: 16 Sayı: 125, 163 - 176, 20.03.2020

Şirin Yılmaz

Öz

Rites of passage take place with the broad participation of the community in order to ensure that people can access the new situation, new life and new identity by getting out of the situation they are in. The henna night ritual is a part of marriage ceremonies in the transitional periods in Turkish culture. Henna night is a ritual for the official announcement of marriage before the wedding by applying henna on the hands and feet of the bride and in some places of groom too, in a one or two of nights before the wedding. Henna night essentially brings to mind the ritual performed by the community of women first. The bride is at the center of the ritual. There is the solidarity of the group, which has come together with the sadness of leaving the parents' home, the excitement and joy of the new marriage, and the complex feelings of the anxiety about the new life. The henna night, where the mentioned emotional solidarity is displayed consecutively in the system of events and narratives, is an interesting folklore event in terms of the transformation of women's identity. In addition, this ritual provides a social sharing environment that strengthens, entertains, keeps traditional knowledge alive and places it in cultural memory. Like every folklore performance, henna night has a unique stereotyped structure, verbal texture within the structure and different context features that enable the performance to be variant. Based on structural linguistics data, it is a kind of unique language. The fact that a written text carries explicit or implicit links with other texts implies intertextuality and on the other hand, the communication process completed between the transmitter and the receiver in a certain period of time also carries interdiscourse relationships. In this perspective, henna night has an intertextual / interdiscourse mechanism in terms of repetition, re-enactment, emulation, and different performative actions in different contexts in order to convey specific messages to the participants within the set of actions that reflect tradition, beliefs, norms and with its unique structure. In this article, the text of henna night is structurally analysed in three sections: the beginning, which is accompanied by cheerful, rhythmic traditional dance music, the henna application where the rhythm of music falls and the emotional intensity increases, the marriage is fixed, and the ending in which concentrated emotions are solved and the rhythm of music rises again. Musical, verbal and behavioral tracks, accompanied by both religious and secular references as the determinants of performance attitude, change the context of the ritual according to the social and religious tendencies of the group and diversify the structure of each section of the structure that forms the main body. Therefore, the discourse unit set forth in this section becomes the determinant of the bodily expressions of the bride and in some places of the groom, who is the ritual subject, and gains tangibility, produces ideological units and cultural indicators. Within the scope of this study, the henna night ritual has been examined through the henna night performance observed in Ankara / Nallıhan and Ankara / Çankaya and examples from written sources as well. 

Anahtar Kelimeler

Folklore, intertextuality, interdiscursivity, performance, henna night

KINA GECESİ RİTÜELİNDE ANLAMSAL İŞLEYİŞ: ÇAĞRIŞIMLAR, DÜŞÜNYAPILAR, DÖNÜŞÜMLER

Öz

Geçiş törenleri, insanların içinde bulunduğu durumdan sıyrılarak yeni duruma, yeni hayata, yeni kimliğe erişmelerini sağlamak, kolaylaştırmak, onaylamak amacıyla, topluluğun geniş katılımıyla gerçekleşir. Türk kültüründe kına gecesi ritüeli, geçiş dönemlerinden evlilik törenlerinin bir parçasıdır. Kına gecesi, düğünden bir ya da iki gece önce pek çok yörede gelinin, bazı yerlerde damadın da ellerine, ayaklarına kına yakılarak, nikâhtan öncesi evliliğin resmen ilan edilmesine yönelik bir ritüeldir. Kına gecesi esasen, ilk olarak kadınlardan oluşan topluluğun icra ettiği ritüeli akla getirir. Gelin, ritüelin odağındadır. Orada anne baba evinden ayrılmanın hüznü, yeni evliliğin heyecanı ve neşesi, yeni hayata dair bilinmezlerin endişesine dair karmaşık duygularla bir araya gelmiş grubun dayanışması görülür. Söz konusu duygusal dayanışmanın, olaylar ve anlatılar dizgesinde art arda sergilendiği kına gecesi, bu yönüyle kadın kimliğinin dönüşümü bakımından ilgi çekici bir folklor olayıdır. Ayrıca, bu ritüel aidiyet duygusunu güçlendiren, eğlendiren, geleneksel bilgiyi diri tutan ve kültürel belleğe yerleştiren bir sosyal paylaşım ortamı sağlar. Her folklor performansı gibi kına gecesi de kendine özgü kalıplaşmış bir yapıya, yapı içinde sözel dokuya ve performansın varyantlaşmasını sağlayan farklı bağlam özelliklerine sahiptir. Yapısal dilbilim verilerine yaslanarak söylersek, bir tür kendine özgü/özel dildir. Yazılı bir metnin, başka metinlerle açık veya örtük bağlantılar taşıması metinlerarası ilişkiler; verici ve alıcı arasında belirli bir sürede tamamlanan iletişim süreci de söylemlerarası ilişkiler taşır. Bu perspektifte kına gecesi kendine özgü yapısıyla geleneği, inançları, normları yansıtan ve kurumlaşmış eylemler dizgesi içinde katılımcılara belirli mesajlar verme amacıyla, her performansta tekrarlama, yeniden canlandırma, öykünme, farklı bağlamlarda farklı edimsel eylemler kazanma bakımından ayrıca metinlerarası/söylemlerarası bir düzeneğe sahiptir. Bu makalede kına gecesi metni yapısal olarak, neşeli, ritmik oyun havaları eşliğinde gerçekleşen başlangıç, müzik ritminin düşüp duygusal yoğunluğun yükselerek evliliğin sabitlendiği kına ve yoğunlaşmış duyguların çözülüp müzik ritminin yeniden yükseldiği bitiriş olmak üzere üç kesit halinde incelenmektedir. Performans tutumunun belirleyicisi olarak hem dinsel hem de seküler referanslar eşliğinde gerçekleşen müzikal, sözel ve davranışsal izlekler, grubun sosyal ve dinî eğilimlerine göre ritüelin bağlamını değiştirmekte, yapının ana gövdesini oluşturan her bir kesitinin de yapısını çeşitlendirmektedir. Dolayısıyla bu kesitte ortaya konan söylem birimi, ritüel öznesi olan gelinin ve kimi yerde damadın da bedensel ifadelerinin belirleyicisi konumuna gelerek somutluk kazanır, düşünyapı birimler, kültürel göstergeler üretir. Bu çalışma kapsamında kına gecesi ritüeli, Ankara/Nallıhan’da ve Ankara/Çankaya’da gözlemlenen kına gecesi performansı ve yazılı kaynaklardan elde edilen örnekler üzerinden incelenmiştir. Farklı bağlamlarda sergilenen metinlerin farklı biçemler, anlamlar, izlek örgüleri ürettiği sonucuna ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

folklor, metinlerarasılık, söylemlerarasılık, performans, kına gecesi

Kaynakça

• KAYNAKÇA Aktulum, Kubilay. Metinlerarası İlişkiler. Ankara: Öteki Yayınevi, 2000.
• _____ Folklor ve Metinlerarasılık. Ankara: Çizgi Kitabevi, 2013.
• Assmann, Jan. Kültürel Bellek. Çev. Ayşe Tekin. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2001.
• Bahtin, Mihail. Karnavaldan Romana. Çev. Cem Soydemir. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2017.
• Barthes, Roland. Yazının Sıfır Derecesi. Çev. Tahsin Yücel. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, (2016a).
• ____ Yazı Üzerine Çeşitlemeler Metnin Hazzı. Çev. Şule Demirkol. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, (2016b).
• Bauman, Richard. “Tür, Performans ve Metinlerarasılığın Üretimi”. Çev. Işıl Altun. Halkbiliminde Kuramlar ve Yaklaşımlar 3. Haz. M.Öcal Oğuz ve diğer. Ankara: Geleneksel Yayıncılık, 2009, 249- 259.
• Boratav, Pertev Naili. Folklor ve Edebiyat I. İstanbul: Adam Yayınları, 1991.
• Demir, Ömer ve Mustafa Acar. Sosyal Bilimler Sözlüğü. Ankara: Adres Yayınları, 2005.
• Dundes, Alan. “Doku, Metin ve Konteks” Çev. Metin Ekici. Halkbiliminde Kuramlar ve Yaklaşımlar 1. Haz. M.Öcal Oğuz ve diğer. Ankara: Geleneksel Yayıncılık, 2006, 40- 52.
• Durdu, Bircan ve Mustafa Durdu. “Anadolu Halk Kültüründe Kına”. Cogito.44- 45. (Kış 2006), 235- 253.
• Durkheim, Emile. Dini Hayatın İlkel Biçimleri. İstanbul: Ataç Yayınları, 2005.
• Emiroğlu, Kudret ve Suavi Aydın. Antropoloji Sözlüğü. Ankara: Bilim ve Sanat Yayınları, 2003.
• Geertz, Clifford. Kültürlerin Yorumlanması. Çev. Hakan Gür. Ankara Dost Kitabevi Yayınları, 2010.
• Goffman, Erving. Günlük Yaşamda Benliğin Sunumu. Çev. Barış Cezar. İstanbul: Metis Yayınları, 2012.
• Günay, V. Doğan. Metin Bilgisi. İstanbul: Papatya Yayıncılık, 2017.
• ____ Metin Bilgisi. İstanbul: Papatya Yayıncılık, 2017.
• Günay, Umay. Türkiye’de Âşık Tarzı Şiir Geleneği ve Rüya Motifi. Ankara: Akçağ Yayınları: 1992.
• Honko, Lauri. “Ritüellerin Oluşum Süreci” Çev. Ruhi Ersoy. Halkbiliminde Kuramlar ve Yaklaşımlar 3. Haz. M. Öcal Oğuz ve diğer. Ankara: Geleneksel Yayıncılık, 2009, 203- 216.
• İnan, Abdülkadir. Tarihte ve Bugün Şamanizm. Ankara: Türk Tarih Kurumu. 2000.
• Kaderli, Zehra. Deliorman (Bulgaristan) Türk Sözel Kültüründe Geçiş Törenleri. Ankara: HÜ. Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), 2004.
• Lévi- Strauss, Claude. Yapısal Antropoloji. Çev. Adnan Kahiloğulları. Ankara: İmge Kitabevi, 2012.
• Pennebaker, James W. Ve Amy L Gonzales. “Tarih Yazmak: Kollektif Belleğin Altında Yatan Sosyal ve Psikolojik Süreçler”. Zihinde ve Kültürde Bellek. Haz. Pascal Boyer ve diğer. Çev. Yonca Aşçı Dalar. İstanbul: İş Bankası Yayınları 2015, 217- 245.
• Rappaport, Roy A. “Ritüel”. Çev. Kürşat Korkmaz. Halkbiliminde Kuramlar ve Yaklaşımlar 1. Haz. Oğuz, M. Öcal ve diğer. Ankara: Geleneksel Yayıncılık, 2006. 187- 193.
• Sayın, Önal. Göstergebilim ve Sosyoloji. Ankara: Anı Yayıncılık, 2014.
• Schechner, Richard. Ritüelin Geleceği. Çev. Zeynep Ertan. Ankara: Dost Kitabevi, 2015.
• Sözer, Önay. Felsefenin ABC’si. İstanbul: Simavi Yayınları, 1992.
• Şenol, Ahmet. Halk Kültürü ve Etnografya Terimleri Sözlüğü. Ankara: Özel Matbaası, 2013.
• Tezer, Seval. “Türkülerimizin Öyküleri” Türk Halk Müziği Ve Oyunları Folklor Dergisi. 4 (Ekim Kasım Aralık 1982): 157- 164.
• Titon, Jeff Tod. “Metin” Çev. Öykü Terzioğlu. Halkbiliminde Kuramlar ve Yaklaşımlar 3. Haz. Oğuz, M. Öcal ve diğer. Ankara: Geleneksel Yayıncılık, 2009.
• Toelken, Barre. The Dynamics Of Folklore. Utah: Utah State University Press, 1996.
• Tunalı, İsmail. Estetik. İstanbul: Remzi Kitabevi, 2018.
• Turner, Victor. Ritüeller Yapı ve Anti Yapı. Çev. Nur Küçük. İstanbul: İthaki Yayınları, 2018. Derleme Tarihi: 12.01.2020.
• Yıldırım, Dursun. “Türk Sözel Kültüründe Süreklilik”. Türkbilig. 1, 2000: 32- 45