Uluslararası Müze Çevrelerinde Toplumsal İşlevler Temalı Etik Kod Uygulamaları

Yıl 2020, Cilt: 16 Sayı: 128, 111 - 125, 18.12.2020

Ceren Karadeniz

Öz

Müzeler, somut ve somut olmayan kültürel mirasın, doğal ve teknolojik mirasın toplanması, belgelenmesi, korunması, sergilenmesi, yorumlanması ve araştırılmasından doğrudan sorumludur. Müzelerin yönetim kurulları ve müze stratejik yönetim ve denetimiyle ilgili uzmanlar hem bu mirası hem bu amaçla sağlanan insani, fiziksel ve mali kaynakları koruyup etik çerçevesinde geliştirmekle yükümlüdürler. Etik, yanlışı doğrudan ayırabilmek amacıyla ahlak kavramının gereklerini ve doğasını anlamaya çalışmakta olan, Batı geleneği tarafından kimi zaman ahlak, ahlak felsefesi ya da ahlak bilimi olarak da anılan bir kavramdır. Uluslararası Müzeler Konseyi (ICOM), bu sorumlulukların sınırlarını ve müzecilikte standart yaklaşımları belirlemek amacıyla “Müzeler için Etik Kuralları” belirlemiş, asgari mesleki standartları saptayarak uluslararası müze topluluğu tarafından paylaşılan değerlerin tanınmasını teşvik etmiştir. Çoğunlukla müze tanımı ICOM tarafından değiştirildikçe müzecilikte etik yaklaşımlarının ve kodların da değiştiği izlenmektedir. Etik kodlar olarak bilinen bu referans aracı müzecilik yaklaşımları açısından alan uzmanlarına rehberlik etmekte ve beklenen mesleki uygulamayı ayrıntılandıran kurallarla desteklenen bir dizi prensip olarak sunulmaktadır. Etik kodlar müzeler için profesyonel bir kendini kontrol aracı olarak tasarlanmıştır. ICOM, üye müzelerin bu kuralları kabul etmelerini ve müzecilik çalışmalarında bu kurallara uymalarını beklemektedir. Müze etik kodları ilk olarak 1986'da kabul edildikten ve 2004'te yenilendikten sonra 38 dile çevrilmiş ve müzelerin sürdürülebilirliği sağlayabilmek için göz önünde bulundurması gereken şartlar arasında benimsenmiştir. Müze çalışmaları kapsamında sürdürülebilirlik, müze çalışmalarının ilk ilkelerini gözden geçirmeyi, toplulukların kültürel gereksinmelerini ve olanaklarını değerlendirmeyi, kuruluşların bu kültürel durumlara ne kadar yöneldiğini incelemeyi içerir. Sürdürülebilirliği destekleyecek etik kodlar müzelerde koleksiyon yönetimi, sergileme ve yorumlama süreçleri, satın alma ve mevzuata uyum süreçleri, müze kaynaklarının yönetimi, müzede güvenlik, iade ve tazminat, müze etkinliklerinin planlanması, toplumla ve izleyicilerle ilişkiler gibi müzeyle ilgili çeşitli konuları ele almaktadır. Etik kodların en önemli işlevi müzelerin insanlığın doğal ve kültürel mirasını koruma, yorumlama ve tanıtma süreçlerinde oluşan bilgi birikimini geliştirmek ve bu sürecin birincil tanıklıkları olarak gelişen müze tanımına uyum sağlanmasını kolaylaştırmaktır. Geleceğin müzesinin “radikal şeffaflık, sosyal sorumluluk ve kurumsal ahlak” kavramlarını yeni etik kodlar olarak ele almalarının beklendiği postmodern müzecilik sürecinde ICOM, müze profesyonellerinin değerleri ve ilkeleri uygulamalarına yardımcı olmak için pratik vaka çalışmaları da dahil olmak üzere tüm dünyada düzenlenen eğitim oturumları sırasında hazırladığı etik kodları tanıtmakta ve savunmaktadır. Bu çalışma, ICOM tarafından hazırlanan müze etik kodlarından hareketle ulusal müze etik kodlarını belirleyen İngiltere, Avustralya, Kanada, Amerika Birleşik Devletleri ve Güney Afrika’daki müzecilik çalışmalarını kapsamakta ve COVID 19 salgını sonrasında beliren “müzecilikte yeni normal” sürecinde benimsenecek etik kodları belirlemeyi amaçlamaktadır. Çalışmada müze etik kodları bağlamında bu ülkelerde gerçekleştirilen müzecilik çalışmalarında toplumsal işlevlerin yeri ve önemini vurgulanarak, etik kodların kullanım biçimleri çağdaş müze tanımı bağlamında toplumsal işlevler üzerinden değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Etik, müzecilik, müze etik kodları, Uluslararası Müzeler Konseyi, COVID 19

Kaynakça

• American Alliance of Museums “Ethics, Standards, and Professional Practices from AAM Code of Ethics for Museums” (2000) 23.11.2019. <https://www.aam-us.org/programs/ethics-standards-and-professional-practices/code-of-ethics-for-museums> Brown, Karen ve Mairesse, François. “The Definition of the Museum through its Social Role”. Curator the Museum Journal 61(4) (2018): 525-539. Canadian Museums Association “Canadian Museum Association Ethic Guidelines” (2006) 18.11.2018. <https://www.museums.ca/site/ethics>Center for the Future of Museums. Museums and Society 2034: Trends and Potential Future. Washington D.C.: American Association of Museums, 2008. Code of Ethic for Museums (2015) 17.11.2019. <https://www.museumsassociation.org/ethics/code-of-ethics>Crooke, Elizabeth. Museums and Community: Ideas, Issues and Challenges. Londra: Routledge, 2007. Edson, Gary. Museum Ethics. Londra: Routledge, 1997. Fleming, David. “Managing Change in Museums.” Keynote address at the Intercom International Conference on The Museum and Change, Prague, 2005. Feldman, Fred. Etik Nedir? çev. Ferit Burak Aydar. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi, 2012. ICOM Müzeler için Etik Kuralları (2006) 19.01.2017. <http://mmkd.org.tr/wp-content/uploads/2013/10/icom-muzeler-icin-etik-kurallari2.pdf> ICOM, International Council of Museums’ Museum Definition (2019) 28.07.2019. <https://icom.museum/en/activities/standards-guidelines/museum-definition/>MacLeod Roy. “Postcolonialism and Museum Knowledge: Revisiting the Museums of the Pacific”. Pac Sci 52(4) (1998): 308-318.Marstine, Janet, Bauer, Alexander ve Haines, Chelsea, haz. New Directions in Museum Ethics. Londra: Routledge, 2013. Sandell, Richard. Museums, Moralities and Human Rights. Londra: Routledge, 2016. Seglow, Jonathan. Multiculturalism. Political concepts (Richard Bellamy and Andrew Mason, yay. haz.) 156-168. UK: Manchester University Press, 2003. Simon, Nina. The Participatory Museum. USA: Museum 2.0, 2010. Slover Linett Strategies, Learning Center Front‐End Evaluation: Report of Key Findings and Recommendations. Washington, DC: Smithsonian National Museum of Natural History, December 17, 2009.Edson, Gary. Museum Ethics. Londra: Routledge, 1997. Karakoç, Yusuf. Hukuk- Etik İlişkisi, Hukuka Felsefesi ve Sosyolojik Bakışlar – V Sempozyumu, 13-17 Eylül 2010 İstanbul, Hukuk Felsefesi ve Sosyolojisi Arşivi, sayı:24, İstanbul: İstanbul Barosu Yayınları, s. 91-95, 2012. Museum Association Museums 2020 Discussion Paper (2012) 15 Mayıs 2018. Londra: Museum Association <http://www.museumassociation.org/home>Pabst, Kathrin. From the ICOM Code of Ethics towards a new museum ethics? In Towards new relations between the museum and society (Kathrin Pabst, Eva D. Johansen and Merete Ipsen, yay. Haz.), 131-143. Oslo: ICOM Norway, 2016. South African Museums Association Professional Standards and Transformation Indicators. Professional Standards and Transformation Indicators Report. SA: South African Museums Association, 2006. Ulph, Janet. “The Museums Association’s Code of Ethics 2015”. Art Antiquity and Law 21 (2016): 143- 156.Uzun, Elif. Adalet Meslek Etiği. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları, 2015.