The Dudu Özdamar Variant of The Story of Arzu and Kamber

Yıl 2022, Cilt: 17 Sayı: 135, 247 - 258, 01.11.2022

Fazıl Özdamar

Öz

The Story of Arzu and Kamber, one of the folk tales told from the Balkans to Azerbaijan, Iran and Turkmenistan, especially in Anatolia and Iraq, has many variants compiled from both manuscripts and oral tradition. New variants of this story continue to be published by researchers. In this article, a variant that collected by us from Dudu Özdamar that is living in Şambayadı neighbourhood of district of Adana, has been discussed. According to the source, who said that she learned this story from her aunt Sultan İşbilir, in Şambayadı that is the research field, there are two places where many other oral narrative products such as stories, folktales, folk songs were told in the past. While the first of these was the houses they lived in, the other place of narration was the fields. However, until today, widespread use of radio and television, the decrease in manpower in agriculture, the decrease in the number of narrators etc. these products are not told in the two performance places. The story that has been collected in July 2004 using a voice recorder in the grocery store where the oral source was working at that time, as it is known, verse-prose consists of a mixed form. The oral source, who says that the parts of poetry in this story, which consists of a mixture of verse and prose, were sung melodiously in the performance venues of the past years, during the collection, these parts of the poems were not sung melodiously due to her old age and the death of her husband. The naming of the text is based on the name of the narrator. It is thought that the variant naming method, which is made only with the name of the city (such as the Bayburt Variant of Arzu ile Kamber Story) in the collection publications of the texts until today, will cause incompleteness or confusion in many respects. Because the city where the narrator of a text was born, grew up, lived or even collected may be different. For these reasons, a naming based on the name of the narrator would be more appropriate when naming a text. Some studies have been carried out in Turkey about the episodes and motifs of the Story of Arzu and Kamber. To avoid repetition, these structural features have not been examined. In the article, apart from the text of the variant in question, introductory information about the variant and the plot of the narrative are summarized. While giving the plot, some evaluations were made about the place and importance of some issues in the story in the Turkish narrative tradition in the way that adoption of the hero, the heroes' mistaking each other as their own whole sister/brother, falling in love with each other, leaving and returning the home of the hero and can't come together and death of heroes. The folk tale text given in the appendix of the article transcribed by adhering to narration style of storyteller and language characteristics of the collection region, in other words, no changes or corrections have been made on the text. As a matter of course, this method will make it difficult to understand some words and phrases in the text. Therefore, while transcribing the text, some explanations according to certain criteria were added to some parts of the text and it is aimed to make the text more understandable.

Anahtar Kelimeler

Arzu and Kamber, folk tales, Şambayadı Turkmens, narrative, Dudu Özdamar

Arzu İle Kamber Hikâyesi’nin Dudu Özdamar Varyantı

Öz

Anadolu ve Irak başta olmak üzere Balkanlardan Azerbaycan, İran ve Türkmenistan’a kadar anlatılan halk hikâyelerinden biri olan Arzu ile Kamber Hikâyesi’nin hem yazma eserlerde tespit edilen hem de sözlü gelenekten derlenen birçok varyantı vardır. Hikâyenin yeni varyantları araştırmacılar tarafından yayımlanmaya devam etmektedir. Bu makalede de Adana’nın Çukurova ilçesine bağlı olan Şambayadı Mahallesi’nde yaşayan Dudu Özdamar’dan tarafımızca derlenen bir varyantı ele alınmıştır. Hikâyeyi halası Sultan İşbilir’den öğrendiğini söyleyen anlatıcıya göre inceleme alanı olan Şambayadı’nda masal, türkü, hikâyeli türkü ve halk hikâyesi gibi sözlü anlatı ürünlerinin geçmiş dönemlerde anlatıldığı iki mekân vardır. Bunlardan ilki yaşadıkları evler iken diğer icra mekânı tarlalar olmuştur. Ancak günümüze kadarki süre zarfında radyo ve televizyonun yaygınlaşması, tarımda insan gücünün azalması, anlatıcı sayısının azalması vd. sebeplerle iki icra mekânında bu ürünler artık çok fazla anlatılmamaktadır. Temmuz 2004’te kaynak kişinin o dönemde çalıştığı bakkal dükkânında, ses kayıt cihazı kullanılarak derlenen bu hikâye, bilindiği gibi nazım-nesir karışık bir şekilden oluşmaktadır. Nazım kısımlarının geçmiş yıllardaki icra mekânlarında ezgili olarak okuduğunu söyleyen anlatıcı, yapılan derleme sırasında yaşlılığı ve eşinin vefatı sebebiyle bu şiirleri ezgili olarak icra etmeyi tercih etmemiştir. Metnin isimlendirilmesinde anlatıcının adı esas alınmıştır. Günümüze kadarki metinlerin derleme yayınlarında sadece şehir adıyla yapılan (Arzu ile Kamber Hikâyesi’nin Bayburt Varyantı gibi) varyant adlandırma usulünün birçok açıdan eksikliğe veya karışıklığa sebep olacağı düşünülmektedir. Çünkü bir metnin anlatıcısının doğup büyüdüğü, yaşadığı hatta derlemenin yapıldığı şehir farklı olabilir. Bu sebeplerle bir metin adlandırılırken anlatıcının adını esas alan bir adlandırma daha uygun olacaktır. Arzu ile Kamber Hikâyesi’nin epizot ve motifleri hakkında Türkiye’de bazı çalışmalar yapılmıştır. Tekrara düşmemek için bu yapı özellikleri incelenmemiştir. Makalede söz konusu varyantın metni dışında, varyant ile ilgili tanıtıcı bilgiler ile anlatının olay örgüsü özetlenmiştir. Olay örgüsü verilirken kahramanın evlat edinilmesi, kahramanların birbirlerini öz kardeş sanmaları, birbirlerine âşık olmaları, kahramanın yurdunu terk etmesi ve dönüşü ile iki kahramanın kavuşamaması ve ölümü gibi bazı hususların Türk anlatı geleneğindeki yeri ve önemi hakkında bazı değerlendirmeler yapılmıştır. Makalenin ek kısmında verilen hikâye metni derleme bölgesinin dil hususiyetlerine ve anlatıcının üslubuna bağlı kalınarak yazıya geçirilmiş, başka bir ifadeyle metinde herhangi bir değişiklik veya düzeltme yapılmamıştır. Bu usul tabii olarak metinde geçen bazı kelime ve kelime gruplarının anlaşılırlığını zorlaştıracaktır. Bu sebeple yazıya geçirilirken metindeki bazı kısımlara belli kriterlere göre açıklamalar eklenmiş ve metnin daha da anlaşılır olması hedeflenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Arzu ile Kamber, halk hikâyesi, Şambayadı Türkmenleri, anlatı, Dudu Özdamar

Kaynakça

• Ahundov, Ehliman [Haz.] “Arzı-Genber”, Azerbaycan Dastanları. V. Cilt. Baku: Lider Neşriyyat, 2005.
• Alptekin, Ali Berat. Halk Hikâyelerinin Motif Yapısı. Ankara: Akçağ Yayınları, 2002.
• Aydın, Mehmet. Bayat-Bayat Boyu ve Oğuzların Tarihi. Ankara: Hatiboğlu Yayınları, 1984.
• Bayatlı, Necdet Yaşar. “Türk Halk Hikâyelerinden Arzu Kamber (Arzı Qamber) Hikâyesinin Kerkük ve Tuzhurmatı Varyantlarının Mukayesesi (İnceleme ve Metin)”, Millî Folklor 82 (2009): 122-139.
• Boratav, Pertev Naili. Halk Hikâyeleri ve Halk Hikâyeciliği. M. Sabri Koz [Haz.] 5. Baskı, İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları, 2014.
• Buluç, Sadettin. “Kerkük Ağzına Göre Arzu İle Kamber Masalı”, TDAY/Belleten 1975-1976, 23-24 (1976): 203-238.
• Dâkûki, İbrahim. Irak Türkmenleri (Dilleri, Tarihleri ve Edebiyatları). İstanbul: Güven Matbaası, 1970.
• Durdıyeva, Amangül. “Arzu ile Kamber Destanının Varyantları Üzerine Bir İnceleme”, Bilig 12 (2000): 45-61.
• Ekici, Metin. “Halk Bilimi Çalışmalarında Metin (Text), Doku (Texture), Sosyal Çevre ve Şartlar (Kontext) İlişkisinin Önemi”, Millî Folklor 39 (1999a): 25-34.
• Ekici, Metin. “Anadolu Sahası Köroğlu Anlatmalarında Kadın Tipler”, Millî Folklor 44 (1999b): 10-17.
• Ekici, Necdet. Arzu ile Kamber (Halk Hikâyesi) “Bir Burçta İki Ay”. Ankara: Akçağ Yayınları, 2019.
• Elçin, Şükrü. “Arzu ile Kamber’in Çankırı, Şabanözü Böyükyakalır Köyü Rivayeti”, Halk Edebiyatı Araştırmaları II. Ankara: Akçağ Yayınları, 206-209, 1997.
• Ketene, Cengiz. Kerkük Halk Edebiyatından Seçmeler. Ankara: KB Yayınları, 1990.
• Korkmaz, Türkan. Arzu ile Kanber Hikâyesi, (Milli Kütüphane Nüshası 06 Mil Yz A 8618 ve Konya Nüshası 42 Kon 1882/2) (İnceleme-Metin-Çeviri-Dizin- Tıpkıbasım). İstanbul: Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, 2017.
• Özdamar, Fazıl. “Adana İli, Şambayadı Köyü’nde Doğumla İlgili İnanç ve Uygulamalar Üzerine Bir İnceleme”, Korkut Ata Türkiyat Araştırmaları Dergisi 5 (2021): 207-223.
• Özkan, Nevzat. Gagavuz Destanları. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2007.
• Öztürk, Ali Osman. “Arzu ile Kamber Hikâyesi’nin Yeni Bir Varyantı”, 8. Milletlerarası Türk Halk Kültürü Kongresi Bildirileri. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2019.
• Paşayev, Gazanfer. Azerbaycan Folkloru Antologiyası II. Kitab (İraq-Türkman Cildi). Baku: Nurlan, 2009.
• Rayman, Hayrettin. “Arzu ile Kamber Hikâyesinin 2 Varyantı, Bayburt-Yozgat”, Millî Folklor 29-30 (1996): 30-33.
• Refik, Ahmet. Anadolu’da Türk Aşiretleri (996-1200). İstanbul: Enderun Kitabevi, 1989.
• Sahir, Habib. Arzu ve Kamber. Tahran: Tekdereht, 1389/2010.
• Sümer, Faruk. “Bayatlar”, Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi 4/4, (1952): 373-398.
• Sümer, Faruk. Oğuzlar (Türkmenler), (Tarihleri-Boy Teşkilatı-Destanları). İstanbul: TDAV Yayınları, 1999.
• Şenel, Süleyman. Mûsikîli Arzu-Kamber Hikâyesi (Taşköprü Ağzı). İstanbul: Milenyum Yayınları, 2002.
• Şimşek, Esma. “Mani Şeklindeki Şiirlerle Teşekkül Eden Halk Hikâyeleri Var Mıdır?”, Millî Folklor 33 (1997): 36-41.
• Şimşek, Esma. Arzu ile Kamber Hikâyesi Üzerinde Mukayeseli Bir Araştırma. Elâzığ: Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 1987. Terzibaşı, Ata. Arzı-Kamber Matalı/Kerkük Varyantı. İstanbul: Fatih Matbaası, 1971.
• Uğur Çerikan, Fidan ve Kazancı, Sinan. “Arzu ile Kanber Hikâyesinin Yeni Bir Varyantı ve Çözüm-lemesi”, Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi 23 (2020): 20-44.
• KK 1. Dudu Özdamar, 1946 doğumlu, okuma-yazması yok, ev hanımı, görüşme tarihi ve yeri: 10-25 Temmuz 2004/Adana.
• KK 2: Emine Arık, 1934 doğumlu, okuma-yazması yoktu, vefat etti; görüşme tarihi ve yeri: 25 Temmuz 2004/Adana.
• KK 3: Nermin Özdamar, 1959 doğumlu, okuma-yazması yok, ev hanımı, görüşme tarihi ve yeri: Temmuz 2004/Adana.
• KK 4: Hatice Türkmen, 1977 doğumlu, ilkokul mezunu, ev hanımı, görüşme tarihi ve yeri: Temmuz 2004/Adana.
• KK 5: Mikail İşbilir, 1967 doğumlu, ilkokul mezunu, şoför, görüşme tarihi ve yeri: 27 Temmuz 2004/Adana.