Destanlaşan Travmanın Anlatı ile Terapisi

Yıl 2024, Cilt: 18 Sayı: 142, 65 - 75, 20.06.2024

Meriç Harmancı , Sümeyya Arıcan

https://doi.org/10.58242/millifolklor.1266564

Öz

Dünya tarihi boyunca toplumlar yaşadığı acıları, tufanları, felaketleri yani travmaları çeşitli şekillerde dışa vurur. Birey ya da toplum felaketi yaşar; acıyı hisseder, belleğine kaydeder ve ruhsal yıkımı onarmak için harekete geçer. İşte bu onarım aşamasının araçlarından birisi de anlatılardır. İnsanın ruh sağlığı ile anlatma edimi arasında sıkı bir ilişki söz konusudur. Bu sözel düzlem, “insan neden anlatır” sorusunun cevabını içermektedir. Söz tılsımlı ve şifacı bir özelliğe sahiptir. Anlatma; söz, yazı, resim, dans gibi aracı ne olursa olsun bir dışavurum tekniği ve bir ruhsal terapi yöntemi olarak anlaşılmalıdır. Anlatma edimi, terapi usullerinden olmakla beraber iyileşmenin vazgeçilmez bir unsurudur. Derdini söylemeyen derman bulamaz; aşk ağlatır, dert söyletir gibi atasözlerinden psikolog-danışan görüşme teknikleri ve terapi metotla-rına kadar takip edilebilecek silsile; anlatmanın, anlatıların, yazıların, sözlerin vb. birçok aktarım yolunun önemini vurgulamaktadır. Anlatmanın kadim türlerinden biri olan destanlarda, travma-destan-terapi sıralı üçgeni yapısal bir düzlem olarak ele alındığında edebi travma kuramının işlerliği devreye girer. Toplumsal bir işlev odağında yaşayan destan metinleri ortaya çıktığı tüm koşullarda ruhsal iyileşme ve travmadan çıkış amacına da hizmet etmektedir. Destan, evrenin ve insanın dikotomik yapısı gibi ak ve karayı bünyesinde barındırır. İnsan varsa acı da vardır, haliyle bu durumda travma da açığa çıkabilir. Travmayı bir kilitlenme hali olarak düşündüğümüzde destanı da çözülme hali olarak görebiliriz. Bu makalede, anlatı türlerinden biri olan destanın terapötik işlevine değinilecektir. Toplumsal dönüm noktaları destanla iç içedir, bu kesişim anlatma ihtiyacından doğar ve çeşitli iyileşme biçimleri sunar. Deprem, kuraklık, göç, savaş, toplumda sevilen şahsın kaybı, ani ölümler gibi acı veren tüm hadiseler anlatıldıkça kalıcı bir kültür mirasına dönüşür-ken bir yandan da terapi imkânı sunar. Destan yoluyla gerçekleşen terapinin uzun vadede bir toplum tasa-rımına dönüşümünden de söz edilebilir. Toplumlar bu anlatılar aracılığı ile travmalar içinden geçerken öğrendikleri ve deneyimledikleri acıların izlerini ortadan kaldırmakla kalmaz, aynı zamanda gelecek nesil-lere önlerine çıkabilecek travmatik kesişmelerden de haber vermiş olurlar. Anlatı ile soyutlanan ve bir ülküye dönüşen örtülü telkin ya da uyarının arkasında bu travmalar deneyimi yatmaktadır. Toplum, bu sürekli tekrarlanan kadim aktarımlar patikasında ilerleyerek yeni travmalara da hazırlanmak istenir. Desta-nın oluşum, yayılım sürecindeki toplum ile destanın ata soyu da destan aracılığıyla iyileşir, yıllar önce gön-derilen işaretleri takip ederek kendisini koruma altına alma imkânını elde eder. İşte bu güven ortamı güven-siz ortamda doğan destan anlatısı ile gerçekleşmektedir. Her yıkımın yeniden başlangıca işaret ettiği gibi huzursuz ortamın ardından doğan destanlar da çeşitli kişi ve toplumlar için iyileşmenin aracı konumuna gelmiş olurlar. Kaostan doğan ve beslenen destan, travmayı yaşatmakla acıları açığa çıkarırken kalıcılığı ile de nesillerin terapisine, toplumların iyileşmesine aracılık eder. Bu çalışma, bir destan metnine dönüşen ve bugün anlatının ardında saklanan travmaları ortaya çıkarma ve o metnin toplum terapisi ve bir vizyon proje-sine dönüşümü bağlamındaki işlevi ile ilgilenmektedir.

Anahtar Kelimeler

Travma, toplumsal travma, bellek, destan, terapi.

Therapy of the Epic Trauma Through Narrative

Öz

The world consists of societies that tell of the pain, floods, disasters, and traumas they have experienced throughout history. The individual or organization experiences disaster; he feels the pain, registers it in his memory, and takes action to repair the spiritual destruction. One of the tools of this repair phase is narra-tives. There is a close relationship between human mental health and the act of telling. This verbal plane contains the answer to the question, "why does a person tell." The word has a talismanic and healing proper-ty. Narration; should be understood as an expression technique and a method of spiritual therapy, regardless of the medium, such as words, writing, painting, or dance. The act of telling is an indispensable element of healing, although it is one of the therapy methods. A human who does not tell their troubles will not find a cure; the sequence that can follow humans from ancestor aphorisms such as love makes one cry, concerns relate, to psychologist-client interview techniques and therapy methods; narration, narratives, writings, words, etc. emphasizes the importance of many transmission pathways. When the sequential triangle of trauma-epic-therapy in epics, one of the ancient forms of narration, is considered a structural plane, it should mention the functionality of literary trauma theory. Epic texts, which focus on a social function, also serve the purpose of spiritual healing and recovery from trauma in all circumstances. The epic embodies black and white, like the dichotomy of the universe and human beings. If there is a person, there is also pain; naturally, in this case, it can also reveal trauma. When we think of trauma as a state of lockdown, we can see epic as a state of dissolution. In this article, the therapeutic function of the epic, which is one of the narrative genres, will be discussed. Social turning points intertwine with the epic; this intersection arises from the need to tell and offers various forms of healing. As all painful events such as earthquakes, droughts, migration, war, loss of a loved one in society, and sudden deaths narrate, it becomes a permanent cultural heritage and offers therapy opportunities. It is also possible to talk about the long-term transfor-mation of the therapy realized through the epic narrative into a social design. Through these narratives, societies not only remove the traces of the pain they have learned and experienced while passing through traumas but also inform future generations of the traumatic intersections that may come their way. The experience of these traumas lay behind the implicit suggestion or warning that was abstracted by the narra-tive and turned into an ideal. It is a desire to prepare society for new traumas by advancing on the path of this constantly repeated ancient transference. The community in the process of formation and spread of the epic and the ancestral lineage of the epic also recover through the epic, and by following the signs sent years ago, they get the opportunity to protect themselves. This environment of trust realizes with the epic narrative born in an insecure environment. Just as every destruction marks a new beginning, epics born after an uncertain environment become a means of healing for various people and societies. This study reveals the traumas that turned into an epic text hidden behind the narrative today and its function in the context of community therapy, and its transformation into a vision project. The epic, born and nourished by chaos, reveals the pain of experiencing trauma while mediating the treatment of generations and the healing of societies with its permanence.

Anahtar Kelimeler

Trauma, social trauma, memory, epic, therapy

Kaynakça

• Alexander, Jeffrey. Trauma: A Social Theory. Cambridge: Polity Press, 2012.
• Amerikan Psikiyatri Birliği. Ruhsal Bozuklukların Tanısal ve Sayımsal Elkitabının Tanı Ölçütleri. Çev. Ertuğrul Köroğlu. Ankara: Hekimler Yayın Birliği, 2014.
• Assmann, Jan. Kültürel Bellek. Çev. Ayşe Tekin. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2015.
• Bekki, Salahaddin. Maaday-Kara Destanı. Elazığ: Manas Yayıncılık, 2007.
• Breuer, Josef ve Freud, Sigmund. Studies on Hysteria. Çev. James Strachey. Londra: Hogarth Press, 1955.
• Can, Hülya. “Aristoteles’te Katharsis Kavramı”. Felsefe ve Sosyal Bilimler Dergisi 2 (2006): 63-70.
• Cangöz, Banu. “Geçmişten Günümüze Belleği Açıklamaya Yönelik Yaklaşımlara Kısa Bir Bakış”. Hacet-tepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi 22-1 (2005): 51-62.
• Caruth, Cathy. Unclaimed Experience: Trauma, Narrative, and History. Baltimore: Johns Hopkins UP, 1996.
• Elçin, Şükrü. Halk Edebiyatına Giriş. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 1986.
• Ergin, Muharrem. Orhun Abideleri. İstanbul: Boğaziçi Yayınları, 1988.
• Gömeç, Saadettin. “Atilla’nın Çovuklarının Adı”. Tarih Araştırmaları Dergisi 36 (2004): 117-122.
• Halbwachs, Maurice. “Kolektif Bellek ve Zaman”. Çev. Şule Demirkol. Cogito Dergisi 50 (2007): 55-76.
• Herman, Judith. Travma ve İyileşme. Çev. Tamer Tosun. İstanbul: Literatür Yayınları, 2020.
• Holmes, Thomas ve Rahe, Richard. “The social readjustment scale.” Journal of Psychosomatic Research 11/2 (1967): 213–218.
• Jacoby, Russell. Belleğini Yitiren Toplum. Çev. Hakan Atalay. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 1996.
• Karatay, Gülnaz. “Tarihsel/ Toplumsal Travmalar ve Kuşaklararası Aktarımı Biçimleri Üzerine”. Sürekli Tıp Eğitimi Dergisi 29-5 (2020): 373-379.
• Köprülü, Fuat. Türk Edebiyatı Tarihi. Ankara: Akçağ Yayınları, 2003.
• Köse, Nerin. Kococaş Destanı. Ankara: Semih Ofset, 2002.
• Möller, Cynthia. Trauma, Eigenständigkeit, Versöhnung die Entwicklung irischer nationaler Identitäten im 20. Jahrhundert: eine Annäherung über irische Kurzgeschichten. Jena: Friedrich-Schiller-Universität, 2020.
• Nichanian, Marc. Edebiyat ve Felaket. Çev. Ayşegül Sönmezay. İstanbul: İletişim Yayınları, 2018.
• Nietzsche, Friedrich. Tarih Üstüne. Çev. İsmet Zeki Eyüboğlu. İstanbul: Oluş Yayınları, 1965.
• Nişanyan, Sevan. “travma”. Nişanyan Sözlük. https://www.nisanyansozluk.com/kelime/travma (Erişim Tarihi: 11.04.2022).
• Oğuz, M. Öcal. “Destandan Hikâyeye, Bozkır Medeniyetinden Yerleşik Medeniyete Geçiş Açısından Manas”. Türk Dünyası Halk Biliminde Yöntem Sorunları. Ankara: Akçağ Yayınları, 2000: 51-58.
• Ögel, Bahaeddin. Türk Mitolojisi C.1. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2014.
• Özen, Yener. “Psikolojik Travmanın İnsanlık Kadar Eski Tarihi”. The Journal of Social Science 1/2 (2017):104-117.
• Reimann, Cordula ve König, Ursula. Collective Trauma and Resilience: Key Concepts in Transforming War-related Identities. Berghof Handbook Dialogue Series 1(2017): 1-9.
• Sakaoğlu, Saim ve Duymaz, Ali. İslamiyet Öncesi Türk Destanları. İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2003.
• Sepetçioğlu, Necati. Karşılaştırmalı Türk Destanları. İstanbul: İrfan Yayımcılık, 1998.
• Sevinç Yalçın, Çağla Pınar ve Öztürk, Erdinç. “Travma Sonrası Zamanın Donması ve Travmanın Nesiller Arası Aktarımı”. Bartın Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi 3/3 (2018): 21‐28.
• Tavkul, Ufuk. Nartlar Karaçay-Malkar Mitolojisinin Destan Kahramanları. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2011.
• Traverso, E. Solun Melankolisi: Marksizm, Tarih ve Bellek. Çev. Elif Ersavcı. İstanbul: İletişim Yayınları, 2018.
• Van der Kolk, Bessel ve Van der Hart, Onno. “The intrusive past: The flexibility of memory and the engra-ving of trauma.” American Imago 48/4 (1991): 425-454.
• Watt, Ian. Modern Bireyciliğin Mitleri. Çev. Mehmet Doğan. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınları, 2014.