Traditional Sohbet Meeting in the Province of Şanlıurfa: Mountain Overnight Stay

Yıl 2024, Cilt: 18 Sayı: 143, 40 - 52, 15.09.2024

Adem Öger , Ömer Kırmızı

https://doi.org/10.58242/millifolklor.1287614

Öz

Traditional sohbet meetings are the leading social institutions that are maintaining their existences in geographies where Turkish culture dominates. These meetings show authenticity from region to region in the context of performance; and they are maintained through functions such as social solidarity, cooperation and having a good time etc. Those meetings, which are reflection of collective entertainment culture in social life, are associated with financial life of Turkish society in respect of historical depth. Today, there are sohbet meetings that are being maintained with different names depending on certain rules and process in various regions of Turkic World, including Anatolia. Known as in Anatolia, such as “sıra gecesi, yâren/yârân, barana, kürsübaşı, gezek, helebiş, oturak âlemleri and herfene/harfene/ferfene” etc., those meetings were important organizations that satisfied the social need before entrance of Turkish society through mass media to technology dominance. In despite of changes and transformations, experienced in the present day, it is seen that those traditional sohbet meetings have been being maintained in various places of Anatolia. Tradition of mountain overnight stay is one of the sohbet meetings that have maintained their existence since the past, in the region of Şanlıurfa province, and that is becoming widespread in spite of changes and transformations in the context of performance, today. Sociocultural structure in the vicinity has a great impact on enabling performance of traditional sohbet meetings and on making those meetings sustainable. As a result of our reviews/examinations, it is seen that nearly-200 caves around city center of Şanlıurfa were allocated to entertainments of mountain overnight stay, and that tradition of mountain over-night stay has become widespread recently, compared to the past. According to information, obtained from field researches and the written sources; As a bearer of oral culture and a type of entertainment, Sira nights and mountain overnight stays which are performed in the region are organizations that enable people to come together in different periods of the year. The fact that those meetings have been held in different spaces during different seasons of the year has diversified places of entertainment for vicinity people and has enabled entertainment activities to spread over the year. In the article, we presented performance context and functions of the tradition of mountain overnight stay in the light of information, obtained from the written and oral sources, by the field research. It was determined that tradition of mountain overnight stay was carried out in mountains around the Şanlıurfa province during spring and summer seasons, as distinct from sira nights; and, that it differed in process and this-related elements. In this context, it was seen that the tradition of mountain overnight stay is authentic in terms of its features of performance context; and that it enables to entertain, have a good time and to transfer cultural elements belonging to religion and music. Those meetings are considered by the society as “public conservatory”, based on music education and acquisition carries out naturally in traditional sohbet meetings in Şanlıurfa. It was seen that function of music education carried out within this scope in mountain overnight stays, as well. Religious function is one of historical functions of mountain overnight stays. It is remarkable that both religious sects have moved their dhikr majlises to outside of the city through mountain overnight stays and persons, who have been addicted to harmful habits such as alcohol and gamble etc., are rehabilitated by religious overnight stay groups. In addition, pervasiveness dynamics of this tradition were determined in this article, in spite of phenomena, brought by twenty-first century, such as globalization, technology and urbanization etc.

Anahtar Kelimeler

Folklore, traditional sohbet meeting, mountain overnight stay, music, entertainment

Şanlıurfa Yöresinde Geleneksel Bir Sohbet Toplantısı: Dağ Yatısı

Öz

Geleneksel sohbet toplantıları; Türk kültürünün hüküm sürdüğü coğrafyalarda varlıklarını devam ettiren, icra bağlamlarıyla yöreden yöreye özgünlük gösteren; toplumsal dayanışma, yardımlaşma ve hoşça vakit geçirme gibi işlevler sayesinde sürdürülebilir kılınan sosyal kurumların başında gelmektedir. Toplumsal hayattaki kolektif eğlence kültürünün birer yansıması olan bu toplantılar, tarihî derinliği itibariyle Türk toplumunun iktisadî hayatıyla ilişkilendirilmektedir. Günümüzde Anadolu başta olmak üzere Türk dünyasının muhtelif bölgelerinde belli kurallar ve işleyişe tabi olarak farklı adlarla devam ettirilen sohbet toplantıları vardır. Anadolu’da sıra gecesi, yâren/yârân, barana, kürsübaşı, gezek, helebiş, oturak âlemleri, herfene/harfene/ferfene vb. adlarla bilinen bu toplantılar; Türk toplumunun kitle iletişim araçları ile teknoloji tahakkümüne girmesinden önce sosyal ihtiyaca cevap veren önemli organizasyonlardı. Günümüzde yaşa-nan değişim ve dönüşümlere rağmen geleneksel sohbet toplantılarının Anadolu’nun muhtelif yerlerinde devam ettirildiği görülmektedir. Dağ yatısı geleneği de Şanlıurfa yöresinde geçmişten beri varlığını sürdü-ren, günümüzde icra bağlamındaki değişim ve dönüşümlere rağmen yaygınlaşan sohbet toplantılarından biridir. Yöredeki sosyokültürel yapının geleneksel sohbet toplantılarının icrasına imkân vermesi ve bu toplantıların sürdürülebilir kılınmasında etkisi büyüktür. İncelemelerimiz sonucunda Şanlıurfa şehir merkezi civarında yaklaşık 200 mağaranın dağ yatısı eğlencelerine tahsis edildiği ve dağ yatısı geleneğinin geçmişe kıyasla son yıllarda yaygınlaştığı görülmüştür. Saha araştırmaları ve yazılı kaynaklardan edinilen bilgilere göre yörede icra edilen sıra geceleri ve dağ yatıları, sözlü kültürün taşıyıcısı ve birer eğlenme biçimleri olarak yılın farklı dönemlerinde insanların bir araya gelmesine imkân sağlayan toplantılardır. Bu toplantıların yılın farklı mevsimlerinde farklı mekânlarda yapılması yöre insanı açısından eğlence mekânlarını çeşitlendirmiş, eğlence faaliyetlerinin yıl içerisine yayılmasını sağlamıştır. Makalede, alan araştırması yoluyla yazılı ve sözlü kaynaklardan derlenen bilgiler ışığında dağ yatısı geleneğinin icra bağlamı ve işlevleri ortaya konulmuştur. Dağ yatısı geleneğinin sıra gecelerinden farklı olarak ilkbahar ve yaz mevsimlerinde şehrin civarındaki dağlarda yapıldığı; işleyiş ve buna bağlı unsurlar açısından farklılık gösterdiği tespit edilmiştir. Bu kapsamda dağ yatısı geleneğinin icra bağlamı özellikleri bakımından özgün olduğu; eğlenme hoşça vakit geçirme, din ve müziğe ait kültürel unsurların aktarımına imkân verdiği görülmüştür. Şanlıurfa’daki geleneksel sohbet toplantılarında müzik eğitimi ve ediniminin doğal bir şekilde gerçekleşmesinden kaynaklı olarak bu toplantılar toplum tarafından birer “halk konservatuvar”ı olarak değerlendirilmektedir. Dağ yatılarında da müzik eğitimi işlevinin bu çerçevede gerçekleştiği görülmüştür. Dağ yatılarının tarihi işlevlerinden biri de dinî işlevidir. Gerek tarikatların dağ yatıları aracılığıyla zikir meclislerini şehrin dışına taşımaları gerekse de alkol, kumar gibi kötü alışkanlıklara müptela olmuş kişilerin dinî yatı grupları aracılığıyla rehabilite edilmeleri dikkat çekicidir. Ayrıca 21. yüzyılın getirdiği küreselleşme, teknolojileşme ve kentleşme gibi olgulara rağmen bu geleneğin yaygınlaşma dinamikleri makalede tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Halkbilimi, geleneksel sohbet toplantısı, dağ yatısı, müzik, eğlence

Kaynakça

• Açanal, Hasan. Urfa Tarihi (M.Ö. 2000- M.S. 1400). Ankara: ŞURKAV Yayınları, 1997.
• Akbıyık, Abuzer. Şanlıurfa Folklorunun Kaynak Kişisi (Tenekeci) Mahmut Güzelgöz. Ankara: ŞURKAV Yayınları-5, 1992.
• Akbıyık, Abuzer. Şanlıurfa Sıra Gecesi. Şanlıurfa: Elif Matbaası, 2006.
• Akın, Bülent. “Türk Halk Bilimi Çalışmalarında Müziğin İşlevselliği Üzerine Eleştirel Bir Değerlendirme”, Millî Folklor 127 (2020): 172-185.
• Aslan, Ensar. “Ahi Örgütlerinden Urfa Sıra Gecesine Uzanan Bir Kültür Geleneği”. Ahi Evran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 1/1 2014, 5-15.
• Atlı, Sagıp. “Geleneksel Sohbet Toplantılarının Türkiye’deki Yayılma Sahası ve Güncel Durumu”. Anadolu Sohbet Gelenekleri ve Yaren Bildirileri. (İbrahim Akyol vd.). Çankırı: Çankırı Karatekin Üniversitesi YAMER Yayınları. 2016.
• Atlı, Sagıp. “Türkiye’deki Geleneksel Sohbet Toplantıları Üzerine Bir Değerlendirme”, Milli Folklor 30/117 2018, 88-101.
• Atlı, Sagıp. Türkiye’de Geleneksel Sohbet Toplantıları. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı, 2021.
• Babaç, Erhan ve Babaç, Ezgi Ertek. “Gastronomi, Müzik ve Beyin”. ETÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi (ETÜSBED) 13 (2021), 149-161.
• Bascom, William R. “Folklorun Dört İşlevi”. (çev. Ferya Çalış). Halk Biliminde Kuramlar ve Yaklaşımlar-2. Ankara: Geleneksel Yayıncılık, 2019.
• Çağatay, Neşet. Bir Türk Kurumu Olan Ahilik. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1997.
• Ekim, Gökhan. "Sohbet Toplantılarında, Topluluğun Kuruluşuna Yönelik Gerçekleştirilen İlk Toplantı ve Önemi", Çankırı Karatekin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 3/1, 97-110.
• Gitmez, Şengül. Türkiye-Somut Olmayan Kültürel Miras Çalışmaları, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Araştırma ve Eğitim Genel Müdürlüğü, 2011.
• Gönel Sönmez, Tugba-Öger, Adem. “Urfa Sıra Geceleri ve Uygur Otuz Oğul Meşrebi”. Geçmişten Günümüze Urfa’da Müzik. (Ed. Abdullah Ekinci vd.). Ankara: Gece Kitaplığı, 2019.
• Kapaklı, Kemal. Urfa Hakkında Salname-1927. Ankara: ŞURKAV Yayınları, 1998.
• Karakaş, Mahmut. Urfa’da Tasavvuf İzleri. Şanlıurfa: ŞURKAV Yayınları, 2017.
• Kırmızı, Ömer. Efsanelerin İcra Bağlamı ve İşlevleri. Çanakkale: Paradigma Akademi, 2021.
• Oğuz, M. Öcal. Türk Dünyası Halk Biliminde Yöntem Sorunları. Ankara: Akçağ Yayınları, 2000.
• Oğuz, M. Öcal. Somut Olmayan Kültürel Miras Nedir?. Ankara: Geleneksel Yayıncılık, 2009.
• Ozankaya, Özer. Toplumbilime Giriş. Ankara: Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları No: 403, 1979.
• Özdemir, Nebi. Cumhuriyet Dönemi Türk Eğlence Kültürü. Ankara: Akçağ Yayınları, 2005.
• Özkalp, Enver. Sosyolojiye Giriş. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Vakfı Yayınları, 1998.
• Tutu, Sıtkı Bahadır. “Dursun Bey Barana Geleneğinde Müzik”. Somut Olmayan Kültürel Miras: Barana Dursunbey-Balıkesir. (Ed. Metin Ekici vd.). İzmir: Egetan Basım, 2011.
• Tütengil, Cavit Orhan. 100 Soruda Kırsal Türkiye’nin Yapısı ve Sorunları. İstanbul: Gerçek Yayınevi, 1983.
• Yılmaz, Aktan Müge. Geleneksel Bir Sohbet Toplantısı/Urfa Sıra Geceleri. Ankara: Grafiker Yayınları, 2011.