Abdal Topluluklarında Gündelik Yaşam, Kültür ve Kimlik: Antalya Örneği

Yıl 2024, Cilt: 18 Sayı: 144, 76 - 88, 12.12.2024

Erdi Demir , Fatih Uslu , Leyla Derviş

https://doi.org/10.58242/millifolklor.1343717

Öz

Bu çalışmanın konusu Antalya’da yaşayan Abdal topluluklarının konargöçerlikten yerleşik yaşama ge- çiş sonrasında meydana gelen toplumsal değişme süreçleriyle ilgilidir. Etnografi (kültür analizi) araştırma desenine sahip bu nitel araştırmada, Antalya’da yaşayan Abdalların gündelik yaşamları, toplumsal davranışla- rı, tutumlarını anlamak ve yorumlamak amaçlanmıştır. Konargöçerlikten yerleşik hayata geçiş, Abdalların toplumsal yaşamlarında nasıl bir değişikliğe yol açmıştır? sorusu çalışmanın temel problemini oluşturmakta- dır. Araştırmada toplumsal gerçeklik, bireylerin yaşam tarzında ve anlam dünyalarında aranmıştır. Araştırma- nın veri toplama yöntemleri; derinlemesine görüşme, gözlem ve doküman analizidir. Bu araçlarla toplanan veriler betimsel olarak analiz edilerek sosyolojik bağlamda yorumlanmıştır. Etnografi, belirli bir mekânda ve zamanda yaşayan insan topluluklarının geleneklerini, değerlerini anlamayı ve betimlemeyi sağlayabilen nitel bir araştırma desenidir. Genel itibarıyla anlamacı ve yorumlamacı paradigmaya dayalı olan bu araştırma deseninde amaç, toplumsal gerçekliğe ulaşabilmek, araştırılan topluluğun gündelik yaşam pratiklerini, doğası- nı, norm ve sosyolojik yapılarını çözümlemeyi sağlayabilmektir. Bu çalışmada Antalya’nın Serik, Manavgat, Finike ve Muratpaşa ilçelerinde yaşayan Abdal topluluğunun konargöçerlikten yerleşik yaşama geçiş sonra- sında toplumsal yaşamlarında meydana gelen değişmelerin neler olduğu etnografi (kültür analizi) deseniyle anlaşılmaya ve yorumlanmaya çalışılmıştır. Abdallar, inanç, mesleki faaliyetler, yaşam tarzları ve kültürel karakteristikleriyle karmaşık sosyolojik yapıya sahip bir topluluktur. Abdalların tarihsel olarak konargöçer topluluk olduğu bilinmektedir. Günümüzde İran topraklarında yer alan Horasan’dan Anadolu topraklarına göç ettiği değerlendirilen Abdallar, Bektaşilik inancına sahip bir topluluktur. Abdallar; fiziksel görünümleri, yaşam tarzları ve kültürel karakteristiklerinin benzerlikleri sebebiyle Çingenelerle karıştırılabilmektedir. Oysaki Abdalların, konuştukları dil, tarihsel geçmiş ve inanç karakteristikleri bakımından Çingenelerden farklı bir topluluk olduğu değerlendirilmektedir. Abdallar, sahip oldukları kültürel karakteristikler, değerler, zengin gelenek ve görenekleriyle Türk halk kültürüne zengin bir içerik sunmuş bir topluluktur. Bulgu olarak Abdalların kendilerini Türk, Bektaşi Müslüman olarak tanımladıkları görülmektedir. Yerleşik yaşama geçişle birlikte Abdalların aile, inanç, evlilik, boş zaman ve ekonomi kurumları başta olmak üzere toplumsal değişme sürecinden etkilendikleri sonucuna ulaşılmıştır. Abdalların Antalya Serik’te üç, Manavgat’ta dört, Muratpa- şa’da bir ve Finike’de bir mahallede olmak üzere toplamda dokuz mahallede yaşadıkları tespit edilmiştir. Ayrıca yaşam tarzında meydana gelen değişiklik, Abdalların aile, din, evlilik ve ekonomi gibi kurumlarında bir takım değişim ve dönüşümlere sebep olmuştur. Yerleşik yaşama geçişle konargöçerlik zamanında yapılan sünnetçilik, kalaycılık, elekçilik ve at arabacılığı gibi meslekler terk edilmeye başlanmıştır. Kent yaşamına entegre olma sürecinin mesleki ve toplumsal farklılıkları ve çeşitlilikleri beraberinde getirdiği sonucuna ulaşılmıştır. Bu süreçte Abdallar, taşeron işçilik, küçük esnaflık, emlakçılık, taksicilik, geçici tarım işçiliği, seracılık ve belediyede işçilik gibi farklı meslek kollarında istihdam olmaya başlamıştır. Çalışmada alan araştırması için gerekli olan etik kurul belgesi alınmış, görüşmeler Haziran 2022 ile Şubat 2023 arasında Antalya’da gerçekleştirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Abdal, kimlik, etnografi, toplumsal değişme, Antalya.

Everyday Life, Culture and Identity in Abdal Communities: The Case of Antalya

Öz

The subject of this study is related to the social change processes of the Abdal communities living in Antalya after the transition from nomadic life to settled life. In this qualitative research with ethnography (cultural analysis) research pattern, it is aimed to understand and interpret the daily lives, social behaviors and attitudes of the Abdals living in Antalya. How has the transition from nomadic life to a settled life led to a change in the social lives of the Abdals? This question constitutes the basic problem of the study. In the research, social reality has been searched for in the lifestyle of individuals and in the worlds of meaning. The data collection methods of the research are in-depth interviews, observations and document review. The data collected with these tools were analyzed in a descriptive manner and interpreted in a sociological context. In this research design, which is based on the understanding and interpretive paradigm in general, the aim is to reach the social reality, to be able to analyze the daily life practices, nature, norms and sociological structures of the investigated community. In this study, the aim is to understand and interpret the changes that occurred in the social lives of the Abdal community living in the Serik, Manavgat, Finike and Muratpasa districts of Antalya after the transition from nomadic life to a settled life with the ethnography (cultural analysis) pattern. The Abdals are a community with a rich sociological structure with beliefs, professional activities, lifestyles and cultural characteristics. The Abdals, who are estimated to have migrated from Khorasan, which is located on the territory of Iran today, to the Anatolia, are a community with Bektashism beliefs. Abdals can be con- fused with Gypsies due to their physical appearance, lifestyle and cultural characteristics' similarities. As a result, it is seen that the Abdals identify themselves as Turkish, Bektashi Muslims. It is found that the Abdals live in a total of nine neighborhoods, including three in Serik, four in Manavgat, one in Muratpasa and one in Finike. In addition, the change in lifestyle has caused a number of changes and transformations in the institu- tions of the Abdals such as family, religion, marriage and the economy. Abdals started to be employed in different professional branches such as subcontracting, small craftsmanship, real estate agency, taxi driving, temporary agricultural labor, greenhouse and municipal labor. The ethics committee certificate required for the field research was obtained and the interviews were conducted in Antalya between June 2022 and Febru- ary 2023.

Anahtar Kelimeler

Abdal, identity, ethnography, social change, Antalya.

Kaynakça

• Atabeyli, Naci. Antalya Tahtacılarına Dair Notlar. Arkeologya ve Etnografya Dergisi, 4, (1940): 203-212.
• Birdoğan, Nejat. Anadolu’nun Gizli Kültürü, Alevilik. Hamburg: Alevi Kültür Merkezi Yayınevi, 1990.
• Bozkurt, Fuat. Aleviliğin Toplumsal Boyutları. İstanbul: Tekin Yayınevi, 1990. Buckingham, David. “Introducing ıdentıty”. Youth, ıdentity, and digital media, ed. David Buckingham, 1-24. Cambridge: MIT Press, 2008.
• Çakılcı, Diren. “Osmanlı Devleti’nde “Öteki” Olmak: 19. yüzyılda Antalya Abdalları”. Antalya Kitabı, Antalya’da Türk İslam Medeniyetinin İzleri, ed. Bedia Koçakoğlu vd. 92-111. Konya: Palet Yayınları, 2019.
• Çakmak, Serkan. Tarım Havzası Abdallarının Gizli Dili: Eynuca. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim (TE- KE) Dergisi, 4/4, (2015): 1480-1499.
• Demir, Erdi. “Abdallar Üzerine Etnografik Bir Alan Araştırması: Antalya Abdalları Kültür Kimlik ve Toplumsal değişme”. Yayımlanmamış doktora tezi. Antalya: Akdeniz Üniversitesi, 2023.
• Demir, Erdi. Orhan Pamuk’un Romanlarında Göç, Kültür ve Kimlik İlişkisi. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 73, (2022): 100-113.
• Demir, Erdi. Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Teknikleri Üzerine Betimsel Bir Çalışma. Uludağ Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 25/46, (2024): 313-328.
• Doğan, İsmail. Sosyoloji, Kavramlar ve Sorunlar. Ankara: Pegem Akademi Yayınları, 2012.
• Geertz, Clifford. The Interpretation of Cultures. Basic books Press, 1973.
• Gülçiçek, Ali Duran. Abdallar. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, 25, (2003): 83-98.
• Güray, Cenk ve Karadeniz, İsmet. Horasan’dan Keskin’e Bir Çığlık: Muharrem Ertaş “Kırat Bozlağının Çok Katman- lı Analizi Üzerinden Orta Asya’dan Anadolu’ya Aşıklık Geleneğinin İzini Sürmek” Milli Folklor, 16/122, (2019): 76-93.
• Hammersley, Martyn. “Introduction Ethnography”. Research language and literacy in Social context, ed. David Graddol, Janet Maybın and Barry. Stierer, 1-15. UK: The Open Universty Press, 2005.
• Hilden, Kaarlo. The Abdals in eastern Turkestan from an anthropological point of View. Journal of the Royal Central Asian Society, 36/1, (1949): 72-77.
• Kolukırık, Suat, & Yıldırım, Ali Rıza. Kimlik İnşasında Söylem ve Anlam İlişkisi: Kocabaş Abdalları örneği. FLSF/Süleyman Demirel Üniversitesi Felsefe Dergisi, 4/8, (2009): 145-158.
• Kolukırık, Suat. “Çingene olduğu düşünülen gruplarda kimlik: Teber (Abdal) kimliği”. Kimlikler lütfen, Türkiye Cumhuriyeti’nde kültürel kimlik arayışı ve temsili, ed. Gönül Pultar, 244-254. Ankara: Odtü Yayınevi, 2009.
• Konukçu, Enver. Heyâtıla hükümdarı Tarhan Nizek. Akademik Platform İslami Araştırmalar Dergisi, 4/2, (2020): 158-169.
• Korkmaz, Esat. Alevilik ve Bektaşîlik Terimleri Sözlüğü. Anahtar Kitaplar Yayınları, 2005.
• Köprülü, Fuat. Edebiyat Araştırmaları 2. İstanbul: Akçağ Yayınları, 2004.
• Köprülü, Fuat. Türk Halk Edebiyatı Ansiklopedisi: Aba-Abdal Musa. İstanbul: Burhaneddin Matbaası, 1935.
• Ocak, Ahmet Yaşar. Osmanlı Sufiliğine Bakışlar. Timaş Yayınları, 2010.
• Okumuş, Ejder. Türkiye’de Marjinal Bir Grup Olarak Abdallar. Sosyal Bilimler Araştırma Dergisi, 6, (2005): 593- 626.
• Özkan, Ali Rafet. Türkiye Çingeneleri. Kültür Bakanlığı Yayınları, 2000.
• Sevimli, Erdem. Klasik Şiirde Sinesine Dağlayan Aşık Zümresi “Abdallar”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araş- tırma Dergisi, 100, (2021): 97-122.
• Uçar, Ramazan. Sosyolojik Açıdan Alevilik ve Bektaşilik, Abdal Musa Tekkesi Üzerine Bir Araştırma. İstanbul: Aziza Andaç Yayınları, 2006.
• Ülkütaşır, Mehmet Şakir. Abdallar. Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Türk Kültürü Dergisi, 6/64, (1968): 251- 252.
• Yıldırım, Faruk. Abdal Gizli Dili İnceleme-sözlük. Adana: Karahan Kitabevi, 2011.