Collective Bovarysm

Yıl 2024, Cilt: 18 Sayı: 144, 5 - 15, 12.12.2024

Kubilay Aktulum

https://doi.org/10.58242/millifolklor.1405293

Öz

In accordance with an interdisciplinary perspective, Arnold van Gennep brings up the problem of social transformation and the associated collectivity through the metaphor of "bovarism" in his article titled "De quelques cas de bovarysme" (On a few cases of bovarysm); he transfers a literary concept to the field of folklore. He explains a common social attitude and some negative consequences it causes through the concept in question. With the example of Liberia, he explains the established habits, beliefs, customs and traditions of the members of a society, in short, a state of discontent that affects their common values and the dream of another place, thus the negativities it creates and the social collapse it causes. He uses a concept which is used to express an individual and a psychological problem to evaluate a collective problem. Madame Bovary is an expression of the conflict between rural/village life and urban life and the negative effects it creates on the individual. The concept of collective bovarism (or social bovarism as appropriate) is used as an expression of a negativity that concerns the whole society or the majority beyond a single individual. The attitude of those who dream of living in another country (reterritorialization) by abandoning their habitat (and all values related to it) in a way and becoming deterritorialized (breaking off from their roots, identity, language, common values), as Gilles Deleuze said, can be characterized as a reflection of collective bovarism. In this article, it will be focused on what collective bovarism, as defined by Arnold van Gennep, a psychological (of course, economic, value based) situation that can lead to the destruction of the basic values that determine a society, and even the collapse of the society, is. Through the concept of social bovarism, the real function of a dramatic situation, which may arise if the social values questioned by folklore are resolved by relying on different mediations in a way, is emphaized. In this sense, both Arnold van Gennep's example and other examples will be included. In the Traité comparatif des nationalités (Comparative Handbook of Nations), against collective bovarism, he deconstructs the identity of a nation and defines the components of the collective feeling, the symbols that differentiate a society, a social group from others (tattoo, body pictures, clothing, flag, national colours, house, village). The inference that can be drawn from Arnold van Gennep's analysis under the title of collective bovarism, which describes (traditions, customs, writing, language, local languages, dialects, borders, maps) and defines them as indispensable elements of national identity, is as follows: Collective bovarism is the culture, established values of a society. In some respects, it is close to the concept of ethnomasochism with the destruction it causes on people. As defined by Guillaume Faye, the concept refers to a set of psychological attitudes or ideologies that result in the tendency of a particular people or ethnic group to denigrate themselves or their history, culture, and traditions in comparison with those outside their homeland. Ethno-masochism, then, is akin to shame and selfhatred. Arnold van Gennep briefly expresses such a negativity through the Liberians who broke away from their cultural roots and dreamed of another country. In this article, we will include both Arnold van Gennep's example and another example. We will briefly evaluate Evrim Ölçer Özünel's work titled Eşiktekiler, which is about slum life, within the framework of the concept of collective bovarism, in parallel with Arnold van Gennep's conclusions on the concept. In short, this article aims to examine the essence of a psycho-folkloric approach to the functional content of folklore from another perspective, and to show what the negative and dramatic consequences can be when the distinctive values of society are set aside by those who risk becoming displaced.

Anahtar Kelimeler

Collective Bovarism, Arnold van Gennep, deterritorialization, Liberia, Eşiktekiler.

Kolektif Bovarizm

Öz

Disiplinlerarası bir perspektife uygun olarak Arnold van Gennep, toplumsal dönüşüm ve ona bağlı kolektiflik sorununu “De quelques cas de bovarysme” (Birkaç bovarizm vakası üzerine) başlıklı yazısında “bovarizm” metaforu üzerinden gündeme getirerek yazınsal bir kavramı folklorun alanına taşır. Ortak bir toplumsal tutumu ve neden olduğu kimi olumsuz sonuçları söz konusu kavram üzerinden açıklar. Bir toplumun üyelerinin yerleşik alışkanlıklarını, inanma biçimlerini, gelenek ve göreneklerini, kısacası ortak değerlerini etkileyen bir hoşnutsuzluk durumunu ve başka bir yer düşünü, dolayısıyla yarattığı olumsuzlukları, neden olduğu toplumsal çöküşü Liberya örneği ile açıklar. Böylelikle bireysel ve psikolojik bir sorunu ifade etmek için kullanılan bir kavramı, kolektif bir sorunu folklorun verileriyle değerlendirmek amacıyla kullanır. Bilindiği gibi, Madame Bovary, taşra/köy yaşamıyla kent yaşamı arasındaki çatışmanın ve birey üzerinde yarattığı olumsuzlukların bir anlatımıdır. Kolektif bovarizm (ya da yerine göre toplumsal bovarizm) kavramı ise tek bir bireyin ötesinde tüm toplumu ya da çoğunluğu ilgilendiren bir olumsuzluğun ifadesi olarak kullanılmaktadır. Kendi habitatını (ve oraya ilişkin tüm değerleri) bir bakıma terk ederek, Gilles Deleuze’ün söylediği gibi, yersizyurtsuzlaşarak (köklerinden, kimliğinden, dilinden, ortak değerlerden koparak) bir başka ülkede yaşama (yenidenyurtlulaşma) düşü kuran kişilerin tutumu kolektif bovarizmin bir yansıması olarak nitelendirilip açıklanabilir. Bu yazıda Arnold van Gennep’in tanımladığı biçimiyle kolektif bovarizmin, bir toplumu belirleyen temel değerlerin yok oluşuna, hatta sonu toplumun çöküşüne varabilecek denli yaşamsal bir psikolojik (elbette ekonomik, değersel) durumun ne olduğu üzerinde duracağız. Kolektif bovarizm kavramı üzerinden, bir bakıma değişik dolayımlara (fr. médium) yaslanarak folklorun sorguladığı toplumsal değerlerin çözülmesi durumunda ortaya çıkabilecek dramatik bir durumun gerçek işlevinin ne olduğuna vurgu yapılmaktadır. Traité comparatif des nationalités’de, (Ulusların Karşılaştırmalı El Kitabı) kolektif bovarizm karşısında, bir ulus kimliğini yapısöküme uğratarak kolektif duygunun bileşenlerini, bir toplumu, toplumsal grubu ötekilerden farklılaştıran simgeleri (dövme, beden resimleri, giysi, bayrak, ulusal renkler, ev, köy, gelenekler, görenekler, yazı, dil, yerel diller, ağızlar, sınırlar, haritalar) betimleyen, bunları ulusal kimliğin olmazsa olmaz unsurları olarak tanımlayan Arnold van Gennep’in kolektif bovarizm başlığı altındaki irdelemelerinden yapılabilecek çıkarım şudur: Kolektif bovarizm bir toplumun kültürü, yerleşik değerleri üzerinde neden olduğu yıkımla kimi bakımlardan etnik-mazoşizm (fr. ethnomasochisme) kavramıyla yakınlaşır. Guillaume Faye’in tanımladığı biçimiyle söz konusu kavram, belirli bir halkın ya da etnik grubun (gruptan kişilerin) kendilerini veya kendi tarihlerini, kültürlerini ve geleneklerini kendi yurtları dışındakilere kıyasla aşağılama eğilimiyle sonuçlanan bir dizi psikolojik tutumu ya da ideolojiyi belirtir. Öyleyse etnik-mazoşizm, utanç ve kendinden nefret etmeye benzer. Arnold van Gennep, kültürel kökenlerinden koparak başka ülke düşü kuran Liberyalılar üzerinden kısaca böyle bir olumsuzluk durumunu dile getirir. Bu yazıda hem Arnold van Gennep’in örneğine hem de başka bir örneğe yer vereceğiz. Evrim Ölçer Özünel’in gecekondu yaşamına ilişkin Eşiktekiler başlıklı çalışmasını Arnold van Gennep’in kavram konusundaki çıkarımlarına koşut biçimde kolektif bovarizm kavramı çerçevesinde kısaca değerlendireceğiz. Kısaca bu yazı psiko-folklorik bir tutumla folklorun işlevsel içeriğine bir başka açıdan bir yaklaşım biçiminin özünü irdeleyerek yersizyurtsuzlaşmayı göze alanlarca toplumun ayırıcı değerlerinin bir yana bırakılması durumunda ortaya çıkan olumsuz ve dramatik sonuçların neler olabileceğini göstermeye yöneliktir.

Anahtar Kelimeler

Kolektif Bovarizm, Arnold van Gennep, Yersizyurtsuzlaşma, Liberya, Eşiktekiler

Kaynakça

• Deleuze, Gilles – Guattari, Félix (1990). Kapitalizm ve Şizofreni 1: Bin Yayla: Göçebebilimi İncelemesi: Savaş Makinası, çev. Ali Akay, Bağlam Yayıncılık.
• Faye, Guillaume (2002). Pourquoi nous combattons: Manifeste de la Résistance européenne, Paris, L'Aencre.
• Gaultier, Jules de (2016). Le Bovarysme, Wentworth Press.
• Ölçer Özünel, Evrim (2021). Eşiktekiler. Gecekondu Folklorunda İnsan-Zaman-Mekân, Geleneksel Yayıncılık.
• Price-Mars, Jean (1954). Ainsi parla l’oncle: essais d’ethnographie, Parapsychology Foundation.
• Van Gennep, Arnold (1908). Religions, moeurs et légendes I, Mercure de France.
• Van Gennep, Arnold (1922). Traité comparatif des nationalités, Payot, 1922.
• Van Gennep, Arnold (2022). Geçiş Ritleri, çev. Oylum Bülbül Beşler, Nora, 2022.