Kent İmgesi Bağlamında Şivlilik Geleneği

Yıl 2025, Cilt: 19 Sayı: 147, 53 - 66, 19.09.2025

Halil Bunsuz

https://doi.org/10.58242/millifolklor.1393043

Öz

İnsanoğlu, bireysel bir varlık olarak dünyaya gelse de dil, din, ırk, coğrafya, kültür, gelenek, görenek gibi çeşitli değerlerle toplumsal bir varlığa dönüşür. Bu değerler arasında gelenek, geçmişten aldığı güçle insanları bir arada tutar, ortak duygularla geleceğe hazırlar, birlikte yaşamanın kurallarını düzenler, kolay-laştırır ve uygular. Türk toplumu geçmişten günümüze tarihî derinliği, kültürel zenginliği ve konargöçer yapısıyla ulusal ve yerel ölçekte birbirinden farklı geleneklere sahip olmuştur. Bu anlamda sadece Konya kent merkezinde yaşatılan şivlilik geleneği birçok yönüyle dikkat çekmektedir. Kırdan kente taşınan veya uyarlanan bir gelenek olmayan şivlilik, başlangıcından beri sadece Konya kent merkezinde icra edilmekte-dir. Şivlilik, başrollerinde çocukların olduğu ancak toplumun her kesiminden ve her yaş grubundan kişilerin doğrudan veya dolaylı olarak katıldığı bir gelenektir. Geleneğin uygulamaları, İslam dininde kutsal kabul edilen ve üç aylar (Recep, Şaban, Ramazan) olarak adlandırılan zaman dilimindeki ilk kandil olan Regaip Kandili’nden önceki akşam başlar ve kandilin gündüzünde son bulur. Akşam başlayan kutlamalarda çocuk-lar, şehrin sokaklarında ateş yakarak üzerinden atlar, dilek fenerleri uçurur ve çeşitli oyunlar oynar. Kandil gününün sabahında ise günün ilk ışıklarıyla birlikte çocuklar, kapı kapı gezerek “şivlilik” adı verilen çeşitli yiyecek ve içecekleri büyük bir coşkuyla toplamaya başlar. Geleneklerin zayıflama, unutulma veya tüketim nesnesine dönüşme tehlikelerinin gündemde olduğu bir dönemde yerel bir gelenek olan şivliliğin önemi artmaktadır. Son yıllarda yerel yönetimlerin aktif ve kolektif bir şekilde rol almasıyla geleneğin bilinirliği artmış, kentte kutlanma süresi uzatılmış ve gelenek kent merkezinin haricindeki diğer ilçelerde de kutlan-maya başlanmıştır. Ayrıca yerel yönetimler, önce “Şivlilik ve Fener Alayı” kutlamaları, sonra “Şivlilik Çocuk Festivali”, son olarak ise “Şivlilik Çocuk Bayramı” adı altında birtakım etkinlikler düzenlemiş, yerel bir geleneği kent merkezinin dışında da bilinen ve kutlanan bir gelenek hâline dönüştürmüşlerdir. Bu çalış-mada, şivlilik geleneği hakkında genel hatlarıyla bilgi verildikten sonra geleneğin tarihsel süreçte geçirdiği değişim ve gelişim detaylıca ele alınmıştır. Ardından çalışmanın kaleme alınış amacını oluşturan yerel yönetimlerin yaptıkları çalışmalarla geleneğin yerelden ulusala yayılma ihtimali ve etkinliklerin geleneğe etkileri tartışılmıştır. Daha sonra yerel yönetimlerin gelenekle ilgili yaptıkları etkinlikler “Somut Olmayan Kültürel Mirasın Korunması Sözleşmesi”nin koruma ve yaşatma yaklaşımları kapsamında incelenmiştir. Sonuç olarak sadece Konya kent merkezinde bilinen şivlilik geleneğinin yerel yönetimlerin çalışmaları ve medyanın ilgisi ile bilinirliğinin arttığına, kent merkezinin dışında da kutlanmaya başlandığına, popülerleşti-ğine, önemli bir kent imgesi olarak ulusal hâle gelme sürecine girdiğine ve küreselleşebileceğine ulaşılmış-tır.

Anahtar Kelimeler

Kent folkloru , gelenekler , geleneksel kutlamalar , şivlilik geleneği , kent imgesi

Şivlilik Tradition in The Context of Urban Image

Öz

Although humans come into the world as individual person, they transform into social entities through vari-ous values such as language, religion, race, geography, culture, tradition, and custom. Among these values, traditions which are fueled by the strength derived from the past, bind people together, prepare them for the future with shared emotions, and establish, facilitate, and enforce the rules of living together. Turkish socie-ty has had different traditions on a national and local scale from past to present, with its historical depth, cultural richness and nomadic structure. In this regard, the Şivlilik tradition, which is kept alive only in the city center of Konya, attracts attention. Şivlilik, a tradition that has neither been transferred from country-side to city center nor adapted, has been practiced solely in the city center of Konya since its inception. Şivlilik is a tradition which children play the leading role, but people from all segments of society and all age groups participate directly or indirectly. The celebrations of this tradition commence on the evening preced-ing the first holy night, known as Regaib Kandil, within the period recognized in Islamic faith as the three months (Recep, Şaban, Ramazan), and conclude during the daylight hours of the holy night. During the evening celebrations, children light fires in the city streets, jump over them, release wish lanterns, and play in various games. On the morning of the Kandil day, with the first light of the day, children start to collect various foods and drinks called şivlilik by going door to door. At a time when the dangers of traditions weakening, being forgotten, or straying from their essence are prevalent, the Şivlilik tradition is naturally evolving and developing while preserving its fundamental dynamics, being vividly sustained throughout the city. Moreover, in recent years, with the active and collective role of local governments, the awareness of the tradition has increased, the period of celebration in the city has been extended, and the tradition has begun to be celebrated in other districts outside the city center. Additionally, local authorities have orga-nized events initially labeled as "Şivlilik and Lantern Parade," followed by the "Şivlilik Children's Festival," and lastly, under the name "Şivlilik Children's Day," asserting the intention to transform a local tradition into a national children's celebration. In this study, firstly, general information about the Şivlilik tradition is given, and then the change and development of the tradition in the historical process is discussed. Then, the possi-bility of the tradition spreading from local to national level through the work of local governments, which is the purpose of the study, and the effects of the activities on the tradition were discussed. Later, the activi-ties of local governments related to tradition were examined within the scope of the protection and survival approaches of the "UNESCO Convention for the Safeguarding of the Intangible Cultural Heritage". As a result, it was concluded that the tradition of Şivlilik, known only in the city center of Konya, has become more known with the efforts of local governments and the interest of the media, has started to be celebrated outside the city center, became popular and has entered the process of becoming national as an important city image and may become global.

Anahtar Kelimeler

Urban folklore , traditions , traditional celebrations , şivlilik tradition , urban image

Kaynakça

• Adorno, Theodor W. Kültür Endüstrisi Kültür Yönetimi. (Çev. Nihat Ülner, Mustafa Tüzel, Elçin Gen) İstanbul: İletişim Yayınları, 2007.
• Arslan, Nesrin. “Konya’da Sürdürülen Şivlilik Geleneğinin Sosyal Bilgiler Dersi Kültür Aktarımı Açısından Değer-lendirilmesi”. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi. Nevşehir: Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi, 2021.
• Avcı, Cevdet. “Kent ve İmge: Televizyon Dizilerinde Gaziantep Simülasyonu” Millî Folklor 130 (2021): 96-109
• Baştak, F. Naci. “Konya Sehrine Mahsus Eski Adetlerden Namaz ve Sivlilik”. Konya Halkevi Dergisi, 1 (1936): 51-54.
• Baykara, Tuncer. “Türklerde Şenlikler, Kutlamalar, Toylar ve Eğlenceler”. Erdem, 36 (2000): 867-898.
• BNN Haber. “Konya’da Şivlilik Dağıtılacak Okulların Tam Listesi” (13.01.2023) (Erişim Tarihi 25.06.2023) https://bbnhaber.com.tr/gundem/konya-buyuksehirden-ogrencilere-sivlilik-hediyesi-106794h
• Bu Sabah. “Konya’ya Özgü Şivlilik Geleneği Nedir?” (27.01.2023) (Erişim Tarihi 23.07.2023) https://www.youtube.com/watch?v=tN0uZ2cBpH0
• Can, İslam - Özil, Hüseyin. “Şivlilik Geleneği ve Çocuk Sağlığı İlişkisi Üzerine Sosyolojik Bir Araştırma”. Sosyolojik Bağlam Dergisi 5/2 (2024): 173-207.
• Çakır, Vedat. “Konya’nın Geleneksel Eğlence Kültürü”. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 17 (2005): 355-382.
• Demirelma, Betül. “Geleneksel Türk Halk Bayramları Üzerine Bir Araştırma”. Yayımlanmamış doktora tezi. Konya: Selçuk Üniversitesi, 2021.
• Ekici, Metin. “Geleneksel Kültürü Güncellemek Üzerine Bir Değerlendirme”. Millî Folklor, 80 (2008): 33-38.
• Ekici, Metin. Halk Bilgisi (Folklor) Derleme ve İnceleme Yöntemleri. Ankara: Geleneksel Yayınları, 2004.
• Görgülü, Dilan. “Konya’da Aşure, Şivlilik ve Fener Alayı Geleneği”. Avrasya Sosyal ve Ekonomi Araştırmaları Dergi-si, 12 (2018): 66-82.
• Gürçayır Teke, Selcan. “Değişen Kültürel Mekânlar, Dönüşen Gelenekler: Ankara’da Hıdırellez Kutlamaları ve Hamamönü Hıdırellez Şenlikleri”. Ankara Araştırmaları Dergisi, 4/1 (2016): 44-59.
• Hobsbawm, Eric. “Giriş: Gelenekleri İcat Etmek”. Geleneğin İcadı. Der. Hobsbawm, Eric ve Terence, Ranger. Çev. Mehmet Murat Şahin. İstanbul: Agora Kitaplığı, 2006: 1-19.
• Işık, Ali. “Konya’da Namaz ve Şivlilik” (1 Haziran 2011) (Erişim Tarihi 18.06.2023) https://www.merhabahaber.com/d/file/11-20-01-06-2011.pdf
• Işık, Ali. “Şivlilik Adı ve Kökeni Üzerine” (15 Mayıs 2013) (Erişim Tarihi 18.06.2023) https://www.merhabahaber.com/d/file/cilt-13,-sayi-16,-15-mayis-2013.20130515125809.pdf
• Işık, Ali. “Şivlilik”. Konya Ansiklopedisi. 8. cilt. Konya: Konya Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları, 2015: 249-250.
• Işık, Mehmet. “Konya Büyükşehir Belediyesi ‘Şivlilik ve Fener Alayı’ Kültürünü Yaşatmaya Çalışıyor” (27 Şubat 2020) (20.06.2023) https://www.cnnturk.com/yerel-haberler/konya/konya-buyuksehir-belediyesi-sivlilik-ve-fener-alayi-kulturunu-yasatmaya-calisiyor-1492700
• Işık, Mehmet. “Konyalı Çocukların Fener Alayı Coşkusu” (07 Mart 2019) (Erişim Tarihi 20.06.2023) https://www.hurriyet.com.tr/yerel-haberler/konya/konyali-cocuklarin-fener-alayi-coskusu-41141090
• İhlas Haber Ajansı. “Selçuklu Şivlilik Çocuk Festivaline 535 bin 118 Kişiyle Rekor Katılım” (07 Şubat 2022) (Erişim Tarihi 27.06.2023) https://www.iha.com.tr/konya-haberleri/-3501119
• Karatay Belediyesi. “Karatay’da Şivlilik Heyecanı Bir Başka” (27.02.2020) (Erişim Tarihi 01.07. 2023) https://www.karatay.bel.tr/haberdetay/4158/karatayda-sivlilik-heyecani-bir-baska
• Kutlu, Önder ve Göksel, Z. Songül. “Kent Kültürü Oluşturma Aracı Olarak Kültürel Belediyecilik: Selçuklu Örneği” Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 31.1 (2014): 75-91.
• Küçükbasmacı, Gülten. “Bir Kent İmgesi Oluşturma Örneği” Uluslararası Halkbilimi Araştırmaları Dergisi 7 (2021): 1-24.
• Meram Belediyesi. “Meram’da Anlamlı ve Duygu Dolu Şivlilik” (2022) (Erişim Tarihi 02.07. 2023) https://www.meram.bel.tr/haber/meram-da-anlamli-ve-duygu-dolu-sivlilik
• Oğuz, M. Öcal ve Aslan, Erkan. (Haz): Türkiye’de Yaşayan Geleneksel Kutlamalar. (2020) (ErişimTari-hi01.07.2023)https://hacibayram.edu.tr/api/files/1/Hac%C4%B1bayram%20AHBV/thbmer(tr-TR)/Yasayan%20Kutlamalar.pdf
• Oğuz, M. Öcal ve diğer. Türkiye’de 2011 Yılında Yaşayan Ramazan ve Kurban Bayramı Geleneksel Kutlamalar. Ankara: Gazi Üniversitesi Türk Halkbilimi Araştırma ve Uygulama Merkezi Yayınları, 2012.
• Oğuz, M. Öcal ve Kasımoğlu, S. Türkiye’de 2005 Yılında Yaşayan Geleneksel Kutlamalar. Ankara: Gazi Üniversitesi Türk Halkbilimi Araştırma ve Uygulama Merkezi Yayınları, 2005.
• Oğuz, M. Öcal. Küreselleşme ve Uygulamalı Halk Bilimi. Ankara: Akçağ Yayınları, 2019.
• Öğüt Eker, Gülin. “Modern Hayatın Yeniden Kurgulanan Gelenekleri Hollanda Queen’s Day Festivali”. Millî Folklor Dergisi 111 (2016): 136-148.
• Ölçer Özünel, Evrim. “Kırkyama Kahramanlar: Tarihi Çizgi Romanlarda Gelenek İcadı ve İmhası”. Millî Folklor Dergisi 95 (2012): 171-183.
• Özdemir, Nebi. “Kentlerin Gezgin İmgeleri veya Kent İmgeleri Giydirilen Otobüsler” Millî Folklor, 89 (2011): 41-53.
• Özdemir, Nebi. “Kültürel Ekonomik İmge Olarak Nasreddin Hoca” Millî Folklor, 77 (2008): 11-20.
• Özdemir, Nebi. “Tüketim- Kültür İlişkisi ve Kültür Ekonomisi”, Tüketici Yazıları 1, H.Ü. TÜPADEM, (2007): 223- 240.s.
• Sakaoğlu, Saim. “Nerede O Yılların Şivlilikleri, Nerede Şimdikiler” (2 Mart 2022) (Erişim Tarihi 18.06.2023) https://www.merhabahaber.com/d/file/cilt-21-sayi-9-2-mart-2022.pdf
• Selçuklu Belediyesi. “Selçuklu Belediyesi Şivlilik Çocuk Festivali Açıldı” (03.02.2022) (Erişim Tarihi 23.06.2023) https://www.selcuklu.bel.tr/haberler/guncel-haberler/2998/selcuklu-belediyesi-sivlilik-cocuk-festivali-acildi.html
• Selçuklu Belediyesi. “Selçuklu’da Şivlilik ve Fener Alayı Coşkusu” (30.04.2014) (Erişim Tarihi 21.06.2023) https://www.selcuklu.bel.tr/haberler/guncel-haberler/228/selcuklu-da-sivlilik-ve-fener-alayi-coskusu.html
• Selçuklu Belediyesi. “Şivlilik Çocuk Bayramı'nda 402 Bin 137 Kişiyi Ağırladık” (31.01.2023) (Erişim Tarihi 01.07.2023) https://www.youtube.com/watch?v=BCMWLhq_Yw8
• T.C. Strateji ve Bütçe Başkanlığı. “Konya Büyükşehir Belediyesi 2013 Yılı Faaliyet Raporu” (ErişimTarihi12.05.2023) http://www.sp.gov.tr/upload/xSPRapor/files/n70i0+Konya_13_FR.pdf
• T.C. Strateji ve Bütçe Başkanlığı. “Selçuklu Belediyesi 2021 Yılı Faaliyet Raporu” (ErişimTarihi14.05.2023) http://www.sp.gov.tr/upload/xSPRapor/files/kSTCa+Konya_Buyuksehir_Belediyesi_2021FaaliyetRaporu.pdf
• T.C. Strateji ve Bütçe Başkanlığı. “Selçuklu Belediyesi 2022 Yılı Faaliyet Raporu” (ErişimTarihi15.05.2023) http://www.sp.gov.tr/upload/xSPRapor/files/79gB6+Konya_Buyuksehir_22_PP.pdf
• TDK, Türkçe Sözlük. Ankara: TDK Yayınları, 2019.
• Tekin, Zehra. “Konya’ya Özgü Bir Eğlence Kültürü: Sivlilik”. Bilim ve Kültür - Uluslararası Kültür Araştırmaları Dergisi, 5 (2014): 106-111.
• UNESCO, https://ich.unesco.org/en/ (Erişim tarihi 16 Temmuz 2023).