Muzaffer Sarısözen in the Context of Orthogenesis, Musical Evolution and Self-Orientalism

Yıl 2025, Cilt: 19 Sayı: 147, 17 - 28, 19.09.2025

Hakan Aykurt

https://doi.org/10.58242/millifolklor.1518069

Öz

Muzaffer Sarısözen, who was the conductor of the compilation, institutionalization, and systemization processes of Turkish folk music in the Turkish Republican period, was effective and decisive in shaping many structural elements of Turkish folk music in the fields of theory and practice. Sarısözen's actions, discourses, and approaches have been followed within the radio tradition, in educational institutions, and in all social spaces where Turkish folk music is performed. Sarısözen, who has a great importance as a found-ing and shaping figure, has sometimes been criticized for his ideas and approaches to certain issues. The Westernization process, which has caused great changes in social and cultural areas from the early 19th century to the present day, has also significantly affected Sarısözen's handling of Turkish folk music issues and his ideas and approaches on various issues due to the Western hegemony created in the cultural dimen-sion. First of all, Sarısözen devoted a part of his review articles in various newspapers and journals to the relationship between Turkish folk music and polyphony under the influence of the music policies of the Republic, and tried to prove the existence of polyphony in Turkish folk music. This situation, which emerged with the effect of cultural hegemony in itself, indicates that Sarısözen's thought patterns and perspectives should be questioned in terms of Western centrism, considering both the importance of Sarısözen for Turk-ish folk music and the role of intellectuals in the construction of hegemony. In this context, the aim of this study is to analyze Sarısözen's ideas in various writings on Turkish folk music from a critical and interpreta-tive perspective in terms of elements such as orthogenesis, self-orientalism and the concepts of musical evolution, which have developed due to cultural Western hegemony. In analyzing the articles, the method of discourse analysis, which enables inferences to be made on a macro scale by interpreting the texts ac-cording to the historical, social, and cultural context, was used. According to the findings, Sarısözen's de-terminations and interpretations in these writings show the traces of the cultural hegemony based on West-ern superiority that emerged due to the Westernization process and the ideological and scientific conjunc-ture created by this process. Sarısözen carried essentialist ideas fed by the Turkish history thesis that po-lyphony, which according to him is an indicator of the development of Western music, actually existed in Turkish folk music long before; he exhibited self-orientalist attitudes that determined musical value accord-ing to Western criteria and evaluated himself according to these criteria; and again, as a reflection of Western-centered thought, he adopted the idea of musical evolution, which predicts that monophonic music will pass into the polyphonic phase with progress. Based on these findings, it has been concluded that Sarısözen, while carrying out activities such as compilation, archiving, performance and education of Turkish folk music with dedication, on the other hand, was under the influence of Gokalpist, positivist, self-orientalist, evolutionist views that were dominant in the music environment of his period and prevented many people like him from looking at music-related issues "purely scientifically".

Anahtar Kelimeler

Muzaffer Sarısözen , orthogenesis , musical evolution , self-orientalism , Turkish folk music

Özselleştirme, Self-Oryantalizm ve Müziksel Evrim Bağlamlarında Muzaffer Sarısözen

Öz

Cumhuriyet döneminde halk müziğinin derleme, kurumsallaşma ve sistemleşme süreçlerinin yürütücü-sü olan Muzaffer Sarısözen, bu müziğin teori ve uygulama alanlarındaki pek çok yapısal unsurunun şekil-lenmesinde de etkin ve belirleyici olmuştur. Sarısözen’in eylem, söylem ve yaklaşımları, radyo geleneği içerisinde, eğitim kurumlarında ve halk müziğinin icra ve aktarım faaliyetlerinin gerçekleştirildiği bütün toplumsal alanlarda takip edilmiş ve örnek alınmıştır. Kurucu ve şekillendirici figür olarak büyük bir öneme sahip olan Sarısözen’in belirli konulardaki fikir ve yaklaşımları ise zaman zaman eleştiri konusu olmuştur. 19. yüzyılın başlarından döneminden günümüze kadar sosyal ve kültürel alanlarda büyük değişimlere sebep olan Batılılaşma süreci, yarattığı kültürel boyuttaki hegemonya sebebiyle Sarısözen’in halk müziği meselele-rini ele alışını ve çeşitli konulardaki fikir ve yaklaşımlarını da önemli derecede etkilemiştir. Sarısözen, çeşitli gazete ve dergilerde halk müziği üzerine yazdığı inceleme yazılarının bir bölümünü, cumhuriyetin müzik politikalarının etkisiyle halk müziği ve çok seslilik arasındaki ilişkiye ayırmış, halk müziğinde çok sesliliğin varlığını kanıtlamaya çalışmıştır. Başlı başına kültürel hegemonyanın etkisiyle ortaya çıkan bu durum hem Sarısözen’in halk müziği için taşıdığı önem hem de hegemonya inşasında aydınların rolü düşünüldüğünde, Sarısözen’in, içinde bulunduğu düşünce kalıplarının ve bakış açılarının Batı merkezcilik açısından sorgu-lanması gerektiğine işaret etmektedir. Bu bağlamda araştırmada, Sarısözen’in halk müziğiyle ilgili kaleme aldığı çeşitli yazılardaki fikirlerinin; antropolojik ve arkeolojik özselleştirme, self-oryantalizm ve müziksel evrim-ilerleme kavramları gibi kültürel Batı hegemonyasına bağlı gelişen unsurlar açısından ele alınarak eleştirel ve yorumlayıcı bakış açısıyla çözümlenmesi amaçlanmıştır. Söz konusu yazıların incelenmesinde, metinleri tarihsel, sosyal ve kültürel bağlama göre yorumlayarak makro ölçekte çıkarımlar yapma imkânı sağlayan söylem analizi yönteminden yararlanılmıştır. Elde edilen bulgulara göre, Sarısözen’in bu yazılarda yaptığı tespit, yorum ve çıkarımlarda, Batılılaşma sürecine bağlı olarak oluşan Batı üstünlüğüne dayalı kültürel hegemonyanın ve yine bu sürecin yarattığı ideolojik ve bilimsel konjonktürün izleri görülmektedir. Sarısözen, kendisine göre Batı müziğinin gelişmişliğinin göstergesi olan çok sesliliğin aslında halk müziğinde çok daha önceden var olduğuna yönelik Türk tarih tezinden beslenen özselleştirmeci fikirler taşımış, müzik-sel değeri Batılı ölçütlere göre belirleyerek halk müziğini bu ölçütler üzerinden sınayan self-oryantalist tutumlar sergilemiş ve yine Batı merkezci düşüncenin yansıması olarak tek sesli müziklerin ilerleme ile çok seslilik evresine geçeceğini öngören müziksel evrim düşüncesini benimsemiş durumdadır. Bu bulgulardan hareketle Sarısözen’in, bir taraftan halk müziğinin derleme, arşivleme, icra, eğitim ve aktarım gibi faaliyet-leri adanmışlık içerisinde gerçekleştirirken diğer taraftan döneminin müzik çevresinde egemen olan ve kendisi gibi birçok kişinin müzikle ilgili meselelere “pür bilimsel” bakabilmesini engelleyen Gökalpçı, pozitivist, self-oryantalist, evrimci ve ilerlemeci görüşlerin tesiri altında kaldığı sonucuna ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Muzaffer Sarısözen , özselleştirme , müziksel evrim , self-oryantalizm , Türk halk müziği

Kaynakça

• Arslan, Şerif ve Mustafa Temel. “Self Oryantalist İslamofobik Söylemin Medyatik Görünümü: Kızılcık Şerbeti Dizisi Örneği”. Bilimname. 50. (2023): 37-60.
• Ayas, O. Güneş. “Türk Tarih Tezinin Müzik Tartışmalarına Yansıması”. XVII. Türk Tarih Kongresi. 5. (2014): 429-446.
• Ayas, O. Güneş. Müziği Boğan Gürültü. 1. Baskı. İstanbul: İthaki Yayınları. 2018.
• Ayas, O. Güneş. “Bir Antropolojik Özselleştirme Örneği Olarak Vahit Lütfi Salcı’nın Alevi Müziği Çalışmaları”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi. 96. (2020): 385-410.
• Aydın, Suavi. Kimlik Sorunu, Ulusallık ve Türk Kimliği. Ankara: Öteki Yayınevi. 1999.
• Behar, Cem. Osmanlı/Türk Mûsikîsinin Kısa Tarihi. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları. 2015.
• Bezci, Bünyamin ve Yusuf Çiftci. “Self Oryantalizm: İçimizdeki Modernite Ve/Veya İçselleştirdiğimiz Modernleşme”. Akademik İncelemeler Dergisi. 7(1). (2012): 139-166.
• Bhambra, K. Gurminder. Moderniteyi Yeniden Düşünmek: Post-Kolonyalizm ve Sosyolojik Tahayyül, (Çev. Özlem İlyas). İstanbul: Bilgi Üniversitesi Yayınları. 2015.
• Coşkun Elçi, Armağan. Muzaffer Sarısözen (Hayatı, Eserleri ve Çalışmaları). Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları. 1997.
• Çakıroğlu, İdris. “Türk Tarih Tezi’nin Türk Müziği Tarihyazımına Etkileri.” Osmanlı Bilimi Araştırmaları 23(2). (2022): 407-424.
• Çelik, Hilal ve Halil Ekşi. “Söylem Analizi”. Marmara Üniversitesi Atatürk Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Dergisi. 27(27). (2013): 99-117.
• Çerezcioğlu, A. Barış. “Tarihsel Müzikoloji Üzerine Yeniden Düşünmek”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi. 8(41). (2015): 1444-1452.
• Dirlik, Arif. “Avrupamerkezcilikten Sonra Tarih Var mı? Küreselcilik, Sömürgecilik-Sonrası ve Tarihin İnkârı”. (Çev. Kenan Erçel). Cogito. 15. (1998): 251-274.
• Elliot, Paul. “Erasmus Darwin, Herbert Spencer, And The Origins of The Evolutionary Worldview In British Provincial Scientific Culture”. Isis. 94(1). (2003): 1-29.
• Ersanlı, Büşra. İktidar ve Tarih: Türkiye'de "Resmi Tarih" Tezinin Oluşumu (1929-1937). İstanbul: İletişim Yayınları. 2021.
• Gencer, Bedri. İslam’da Modernleşme (1839-1939). İstanbul: DoğuBatı Yayınları. 2017.
• Güray, Cenk. “Cumhuriyet Politikalarının Halk Müziğine Yaklaşımı: Bir Toplumsal Dönüşüm Modeli”. Cumhuriyet’in Müzik Politikaları. (Ed. Fırat Kutluk). İstanbul: h2o Kitap. 2018.
• Gürkan, Barış. “Cumhuriyetin Modern Bir Müziği Olarak Türk Halk Müziği ve Güzel Sanatlar Sisteminde Konumlanışı”. Yedi. Cumhuriyet Özel Sayısı. (2023): 111-123.
• Işıltan, Aslıhan. “Müzikolojide Yenilik ve Eleştirellik Bağlamında Yeni Müzikoloji”. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi. 2019.
• Kaya, İrfan. “Sosyolojik Düşüncede Avrupa-merkezcilik, Ötekileştirme ve Oryantalist Söylem Üzerine Post-kolonyal Bir Okuma ve Eleştirisi”. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi. 21(3). (2017): 1973-2008.
• Neumann, Christoph. Araç Tarih Amaç Tanzimat: Tarih-i Cevdet’in Siyasi Mânâsı. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları. 1999.
• Özdemir, M. Ali. “Muzaffer Sarısözen´den Günümüze Halk Müziği ve Çokseslilik İlişkisi”. Ölümünün 50. Yılında Muzaffer Sarısözen Sempozyumu Bildirileri. ed. Kadir Pürlü. 2/35-48. Sivas: Sivas 1000 Temel Eser Yayınları, 2015.
• Özmenteş, Gökmen ve Onur Şenel. “Türkiye’de Hegemonik Bir Araç Olarak Müzik Eğitimi ve Kanonik Söylemleri”. Etnomüzikoloji Dergisi. 2(1). (2019): 50-85.
• Öztürk, O. Murat. “Milli Musiki Ütopyası: Halk Ruhunu Garp Fenniyle Terkib Etmek”. İllüzyon-Cumhuriyetin Klasik Müzik Serüveni. (Ed. Fırat Kutluk). İstanbul: h2o Kitap. 2016.
• Öztürk, O. Murat. “H. S. Arel’in Türk Mûsikîsine Bakışında Ütopyacılık, Garpçılık ve Türkçülüğün Yeri”, Rast Müzikoloji Dergisi, 6(2). (2018): 1853-1873.
• Öztürk, O. Murat. “Türk Müzikolojisinin Evrimci ve Pozitivist Temelleri: Rauf Yekta’dan Günümüze Eleşti-rel Bir Bakış”. Müziğin Kimlikli Halleri. (Ed. Özlem Doğuş Varlı). İstanbul: Doğu Kitabevi. 2021.
• Öztürk, O. Murat. “Müzikoloji: Pür Bilimsel Bir Giriş”. Eleştirel Boyutlarıyla Müzikoloji. (Ed. Okan Murat Öztürk). Ankara: Müzik Eğitimi Yayınları. 2023.
• Sallan Gül, S. ve Özlem Kahya Nizam. "Sosyal Bilimlerde İçerik ve Söylem Analizi". Pamukkale Üniversi-tesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 42(1). (2021). 181-198.
• Sözen, Edibe. Söylem: Belirsizlik, Mübadele, Bilgi, Güç ve Refleksivite. İstanbul: Paradigma Yayınları. 1999.
• Swingewood, Alan. Sosyolojik Düşüncenin Kısa Tarihi. (Çev. Osman Akınhay). İstanbul: Bilim ve Sanat Yayınları. 1998
• Şenel, Onur. “Postkolonyalizm ve Müzikte Postkolonyal Çözümleme”. Eleştirel Boyutlarıyla Müzikoloji. (Ed. Okan Murat Öztürk). Ankara: Müzik Eğitimi Yayınları. 2023.
• Şenel, Süleyman. Muzaffer Sarısözen – Türk Halk Müziği ve Oyunları Hakkında Yazılar, Röportajlar, Anılar, Ardından Yazılanlar, Belgeler, Notalar. 1. Baskı. İstanbul: Sivas Platformu Yayınları. 2018.
• Yükselsin, İbrahim. “Bir ‘Kültürel Aracı’ Olarak Muzaffer Sarısözen ve Erken Cumhuriyet Döneminde ‘Türk Halk Müziği’nin Yeniden İnşasındaki Rolü”. Yedi. 14. (2015): 77-90.