İlleti Tespit Etmenin Kesin ve Şüpheli Yolları

Yıl 2018, Sayı: 6, 165 - 200, 30.06.2018

Yahya Al-huori

Öz

Usul-u
fıkıh alimleri illet için o illete delalet edecek bir karinenin bulunmasını
şart koştular. Bunu da Mesalikul İlle veya Turuk'ul İlle diye adlandırdılar. İllette
delaletlerinin kuvvetlerinin farklılık gösterdiğini bildikleri halde kat’i ve
zanni delaleti tek bir çatı altında toplayarak birinin diğerinin yerine
kullanılacağını söyleyip neredeyse bu delaleti tek bir şekil olarak kabul
ettiler. Bu iki delaletin araştırma ve öğrenim yollarının sanılanın aksine
birbirlerinden farklı olduğunun daha uygun olduğu, bunları mesalik'ul illetül
kat’iyye (kat’i illete delalet etme yolları) ve mesalik'ul illetül zanniye (zanni
illete delalet etme yolları) şeklinde iki ayrı çeşit olarak farklı bir şekilde
tertip olduğu görüşündeyim. Ayrıca bu taksim benim için daha doğru, usul-u
fıkıh ilminin aslına daha münasip görünmektedir: ayrıca illet hakkında tam ve
uygun bir tasavvur vermekte, illetin doğru bir şekilde tatbikinde bize yardımcı
olmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Kıyas, İllet, Mesalik, Kat’i, Zanni

مسالك العلَّة القطعية والظَّنية

Öz

ملخص
البحث: اشترط
علماء أصول الفقه في العلَّة وجود الطرق التي تدلّ عليها، أسموها مسالك العلَّة أو
طرق العلَّة، وعرضوها
بطريقة واحدة تقريبًا، تجمع بين القطعي والظني منها، وتجعل كلّ واحد منهما بمنزلة
الآخر، علمًا أنَّ تلك المسالك تختلف في قوة دلالتها على العلَّة، فرأيت من
المناسب دراستها بطريقة تختلف عن المعتاد، وترتيبها ترتيبًا مختلفًا؛ بإدخالها ضمن
نوعين من المسالك، أولها: مسالك العلَّة القطعيَّة، وثانيها: مسالك العلَّة الظنيَّة.
وهذا التقسيم يبدو لي أنَّه أدق، ويتناسب مع طبيعة علم الأصول، ويعطينا تصورًا
متكاملًا ودقيقًا لها، ويساعدنا في تطبيق العلَّة تطبيقًا صحيحًا، ثمّ تعديتها على
بصيرة.

Anahtar Kelimeler

القياس - العلَّة – مسالك – القطعي - الظنيَّ

Kaynakça

• el-Âmidî Ebü'l-Hasen Seyfüddin, Alî b. Alî b. Muhammed b. Sâlim es-Sa‘lebî. el-İhkâm Fi Usûlü'l-Ahkâm, tah. Abdu’r-Rezzâk Afifî. Beyrut: el-Mektebu'l-İslâmî.
• el-Attâr Hasen b. Muhammed, b. Mahmud. Hâşiyetü`l-Attâr ala Şerhi`l-Celali`l-Mahalli ala Cemi`l-Cevâmi ala Cemi'l-Cevâmii. Beyrut: Daru'l-Kütübi'l-İlmiyye.
• el-Buhârî Ebû Abdilleh, Muhammed b. İsmail, El-Câmiu’s-Sahîh. Thk. Muhammed zuheyr b. Nasır en-Nâsır, Beyrût: Dârü tavki’n-necât, 1. bsk., 1422.
• el-Cüveyni İmâmu'l-Harameyn, Abdülmelik b. Abdillâh b. Yûsuf et-Tâî en-Nîsâbûrî. El-Burhân Fî Usûli'l-Fikh. el-Mansura: Daru'l-Vefee, 1996M.
• el-Ensârî Ebû Yahyâ Zeynüddîn, Zekeriyyâ b. Muhammed b. Ahmed es-Süneykî el-Hazrecî. Gayetu'l-Vusûl Fi Şarhi Lübü'l-Usûl. Mısır: Daru'l-Kutubi'l-Arabiyye'l-Kubra.
• el-Esnevi Cemaluddin. Nihâyetu's-Sul Şerh Minhâcü'l-Vusûl. 1. Baskı. Beyrut: Daru'l-Kütübi'l-İlmiyye, 1999M. el-Gazzâlî Ebû Hâmid, b. Muhammed b. Muhammed. el-Mustasfâ min İlmi’l-Usûl, tah. Muhammed eş-Şefî. 1. Baskı. Beyrut: Daru'l-Kütübi'l-İlmiyye, 1413H.
• İbn Badrân, Abdülkadir b. Ahmed Muhammed. El-Medhal ila Mezheb el-İmam Ahmed, tah. Abdullah b. Abdulmuhsin et-Türkî. 2. Baskı. Beyrut: Müessesetü’r-Risale, 1401H.
• İbn Kadi Şühbe Takıyyüddîn, Ebû Bekr b. Ahmed b. Muhammed el-Esedî ed-Dımaşkî. Tabakâtu'ş-Şâfiiyye, tah. Abdu'l-Alîm Han. 1. Baskı. Beyrut: Daru Âlemi'l-Kutub, 1407H.
• İbn Kudâme, Abdullah b. Ahmed b. Muhammed. Ravzatü’n-nâzır ve cünnetü’l-münâzır fî usûli’l-fıkh, tah. Abdu'l-aziz Abdur'rahman es-Said. Er-Riyâd: Câmietu'l-İmam Muhammed bin Suûd, 1399H.
• İbn Mâce Ebû Abdullah, Muhammed b. Yezîd, Sünen İbni Mâce, thk. Muhammed Abdul-baki. Daru ihyâi'l-kütübü'l-arabiyya, bebi el-halebi.
• İbn Manzûr Ebü’l-Fazl, Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem b. Alî b. Ahmed el-Ensârî. Lisânu'l-Arab. 3. Baskı. Beyrut: Dar Sader, 1414M. İbn Nüceym Zeynüddin, b. İbrahim b. Muhammed el-Mısrî. El-Bahru'r-râik, Beyrut: İsdar Deru'l-Marifa. İbn Teymiyye Ebu'l-Abbâs, Ahmed. Şerhu’l-Umde, tah. Suûd el-Eteşan. 1. Baskı. Er-Riyâd: Mektebetu'l-Ubeykân, 1413H.
• el-Karâfî Şihâbüddin, Ahmed b. İdrîs. Şerh Tenkîhu'l-Fusûl. el-Kahira: el-Mektebe'l-Ezheriyye Li't-Turas, 1414H.
• el-Meragî Muhammed, b. Mustafâ. el-Fethu'l-Mubîn Fi Tabakâti'l-Usuliyyîn. Beyrut: Daru'l-Kütübi'l-İlmiyye, 1974M.
• el-Murâdî Ebu'l-Hasan, Alâeddin Ali b. Süleymân b. Ahmed. et-Tahbir Şerhü’t-Tahrir fi Usuli’l-Fıkh, tah. D. Abdu'r-rahman el-Cebrîn, D. Avad el-Karnî. 1. Baskı. er-Riyâd: Mektebetu'r-Ruşd, 2000M.
• Müslim Ebû'l-Huseyn b. Haccâc el-Kuşeyrî, El-müsnedu'l-Sahîh, Sahîhu Müslim, thk: Muhammed fuad abdul-baki. Beyrut: Daru ihyai't-turâs'l-Arabi.
• en-Nesâi Ebû Abdirrahman, Ahmed b. Şuayb b. Ali b. Sinân, Sünenu'n- Nesâi, thk. Abdu'l-fattâh abu Ğudda. Beyrût: Mektebetu'l-matbuâti'l-islamiyya, Halep: 2. bsk., 1402H - 1986M.
• er-Râzî Fahrüddîn, Muhammed b. Ömer b. Hüseyn. el-Mahsûl fi İlmi'l-Usul, tah. Taha el-Ulvânî. 1. Baskı. er-Riyâd: Camietu'l-İmâm Muhammed bin Suûd, 1400H. er-Râzî Zeynüddîn, Muhammed b. Ebî Bekr b. Abdilkâdir. Muhtâru's-Sihâh, tah. Mahmud Hâter. Beyrut: Mektebetu Lubnan, 1995M. es-Sahhâvî Şemsu'd-Dîn Muhammed, b. Abdurrahman b. Muhammed b. Ebi bekr b. Usman. ed-Davü'l-lâmi li Ehli'l-karni't-Tâsi. Beyrut: Daru'l-Hayât.
• es-Serahsî Ebû Bekr, Şemsü'l-Eimme Muhammed b. Ahmed b. Sehl. Usûlu's-Serahsi. Beyrut: Daru'l-Mârifa.
• es-Sicistânî Ebû Dâvûd, Süleyman Eş’as es-Sicistânî. Sünenu Ebî Dâvûd, thk. Muhammed muyi’d-din abdul-hamid. Beyrût-seyda: el-Mektebe el-asriyya.
• es-Sübkî Ebü’l-Hasen, Takıyyüddîn Alî b. Abdilkâfî b. Alî b. Temmâm ve veleduhu Ebû Nasr Tâcüddîn Abdülvehhâb. el-İbhac fî Şerhi'l-Minhâc. Beyrut: Daru'l-Kütübi'l-İlmiyye, 1404H.
• Şemseddin İbn Emir el-Hac, Muhammed b. Muhammed. Et-Takrîr ve't-Tahbîr ale Tahrîr Fi Usûlu'l-Fikh. 2. Baskı. Beyrut: Daru'l-Kütübi'l-İlmiyye, 1983M.
• Eş-Şevkânî Ebû Abdillâh, Muhammed b. Alî b. Muhammed. el-Bedrü't-Tâli bi-Mehâsini men baʿde'l-Karni's-Sâbi. el-Kahira: Matbaatu's-Saâde, 1983M. eş-Şevkânî Ebû Abdillâh, Muhammed b. Alî b. Muhammed. İrşâdu'l-Fuhûl ilâ tahi'l-hak min ʿilmi'l-usûl, tah. Ahmed Uzzo İnaye. 1. Baskı. Beyrut: Daru'l-Kitabi'l-Arabi, 1999M.
• eş-Şîrâzî Ebû İshâk, Cemâlüddîn İbrâhîm b. Alî b. Yûsuf. El-Lüma fi Usûlu'l-Fikhi. Beyrut: Daru'l-Kütübi'l-İlmiyye, 1405H.
• et-Tirmizî Muhammed, b. Îsâ, Sünenü’t-Tirmizî, thk. Ahmed şakir ve diğerleri. 2.Baskı. Mısır: Matbuât Mustafa El-bebi el-halebi, 1975M . ez-Zehebî Ebu Abdullah, Şemseddin Muhammed b. Ahmed b. Osman. Siyeru alâmi'n-nübelâ, tah. Şueyb el-Arnaût. Beyrut: Muessesetu'r-Risâle, 1413H.
• ez-Zerkeşî Bedrüddîn, Ebû Abdillâh Muhammed b. Bahâdır b. Abdillâh et-Türkî el-Mısrî el-Minhâcî. el-Bahrü'l-Muhit Fi Usûlu'l-Fikh. er-Riyâd: Deru'l-Hani, 1414H.