Ahmed b. Muhammed el-Esedî el-Mekkî ve “İhbâru’l-Kirâm bi Ahbâri’l-Mescidi’l-Harâm”Adlı Eseri Üzerine -I-

Yıl 2022, Sayı: 15, 297 - 333, 31.12.2022

Nilgün Çevik Tahsin Koçyiğit

https://doi.org/10.47502/mizan.1184899

Öz

Kâbe, Kur’ân-ı Kerim’e göre yeryüzünün ilk mabedidir. O, aynı zamanda Mekke-i Mükerreme ve çevresiyle birlikte, hac ibadeti ve menâsikinin mahallidir. Bu itibarla İslâm dini ve tarihî açısından çok büyük ehemmiyeti hâizdir. Nitekim Kur’ân-ı Kerîm’deki pek çok âyet, Hz. Peygamber’in pek çok hadisi ve fıkıh külliyatına dercedilmiş geniş malumat buna işaret etmektedir. Bu arada Kâbe ve Mekke’nin, İslâm tarihçilerinin en câzip konuları arasına girdiği söylenebilir. İslâm’ın ilk dönemlerden itibaren İslam tarihçileri, dinî, siyâsî, ilmî, kültürel ve benzeri yönleriyle Kâbe, Mekke, Harem-i Şerif ve müştemilâtının, önemi, mahiyeti, tarihi ve faziletlerine dair eserler vermişlerdir. Mekke ve Kâbe tarihi hakkında eser telif eden âlimlerden biri de Osmanlı dönemi (11/17. yüzyıl) âlimlerinden Ahmed b. Muhammed el-Esedî el-Mekkî’dir. Bu çalışmada, onun hayatı ve konuya dair “İhbâru’l-Kirâm bi Ahbâri’l-Mescidi’l-Harâm” isimli eserinin muhtevası üzerinde durulmaya çalışılacaktır. Bu çalışmanın devamı niteliğini taşıyacak ikinci makalede İhbâru’l-Kirâm’ın tahkikli metni neşredilerek, nüsha farklılıkları gösterilecektir.

Anahtar Kelimeler

İslâm Tarihi, Mekke, Mescidi'l-Harâm, Kâbe, el-Esedî, İhbâru'l-Kirâm

Destekleyen Kurum

-

Proje Numarası

-

Kaynakça

• Kur’an-ı Kerîm
• Ahmet Teymur Paşa. Fihrisü’l-Hizâneti’l-Teymûriyye. Kahire: Dâru’l-Kütübi’l-Mısriyye, 1948. https://www.noor-book.com/%D9%83%D8%AA%D8%A7%D8%A8-%D9%81%D9%87%D8%B1%D8%B3-%D8%A7%D9%84%D8%AE%D8%B2%D8%A7%D9%86%D9%87-%D8%A7%D9%84%D8%AA%D9%8A%D9%85%D9%88%D8%B1%D9%8A%D9%87-v-4-pdf
• Babanzade Bağdatlı İsmail Paşa (ö. 1338/1920). Hediyyetü’l-ʿârifîn, esmâʾü’l-müellifîn ve âsârü’l-musannifîn. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâŝi’l-ʿArabî, ts.
• Bağdatlı İsmail Paşa. Îzâhu’l-Meknûn fi’z-Zeyli ʿalâ Keşfi’z-Zunûn ‘an Esâmi’l-Kütüb ve’l-Fünûn,. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâŝi’l-ʿArabî, 2010.
• Belâzürî, Ahmed b. Yahyâ b. Câbir (ö.279/893. Fütûhu’l-Buldân. Beyrut: Dâru ve Mektebetu’l-Hilâl, 1988.
• Bilge, Mustafa L. “Şillî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 39/163-164. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• el-Gâzî, Abdullah b. Muhammed el-Mekkî el-Hanefî. İfâdetü’l-enâm bi-zikri ahbâri Beledillâhi’l-Harâm maʿa taʿlikihî el-müsemmâ bi-itmâmi’l-kelâm, nşr. Abdülmelik b. Abdullah b. Dehîş,. 7 Cilt. Mekke: Mektebetü’l-Esedî, 2009.
• Erkal, Mehmet. “Arşın”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 3/411-413. İstanbul: TDV Yayınları, 1991.
• Esedî. İhbâru’l-Kirâm bi-Ahbâri’l-Mescidi’l-Harâm,. ed. Hâfız Ğulâm Mustafa,. Kahire: Dârü’s-Sahve, 1. Basım, 1985.
• Eyüb Sabri Paşa (ö.1308/1890). Kâbe ve Mekke Tarihi (Mir’at-ı Mekkke), sad. Osman Erdem,. Osmanlı Yayınevi, ts.
• Ezrakî, Ebü’l-Velid Muhammed b. Abdullah (ö.250/865). Ahbâru Mekke ve mâ câe fî hâ mine’l-âsâr,. ed. Rüşdî es-Sâlih Muhallas. I-II, Cilt. Beyrut: Dâru’l-Endelus, 1983.
• Fâkihî, Ebû Abdullah Muhammed b. İshak b. el-Abbas (ö. 272/885) - nşr. ʿAbdulmelik ʿAbdullâh Dehîş. Ahbâru Mekke fî kadimi’d-dehr ve hadisih,. 6 Cilt. Beyrut: Dâru Hadar, 1414H.
• Hâfız Ğulâm Mustafa. “Mahtûta Mühimme li-Kitâb ‘ihbâru’l-Kiram bi-Ahbâri’l-Mescidi’l-Harâm’” 1 (1976), 69-90.
• Harman, Ömer Faruk. “Tübba‘”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 41/455-456. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
• Hasan el-Basrî. Fezâʾilü Mekke ve’s-sekeni bihâ, thk. Dr. Sâmi Mekkî el-Anî,. Kuveyt: Mektebetü’l-Fellâh, ts.
• Havârizmî, Muhammed b. İshâk (ö.232/847). İşâretü’t-Terğîb ve’t-Teşvîk ve’t-Teşvîḳ ilâ’l-Mesâcidi’s-Selâse ve’l-Beyti’l-ʿAtîk. ed. (nşr. Mustafa Muhammed ez-Zehebî),. yy.: Mektebetu Nizâr Mustafâ el-Bâz, 1. baskı., 1418H.
• Hayreddin Zirikli. el-A’lâm : Kamûsu terâcim li-eşheri’r-ricâl ve’n-nisâ min’el-ʿArab ve’l-müstaʿrebîn ve’l-müsteşrikîn. Dâru’l-ʿIlm, 2002.
• Hîle, Muhammed Habîb. et-Târih ve’l-müerrihûn bi-Mekke mine’l-karni’s-sâlis el-hicrî ilâ karni’s-sâlis ʿaşer. Mekke: Müessesetü’l-Furkân li’t-Türâsi’l- İslâmî, 1994.
• İbn ‘Allân. ez-Zühr ve’l-‘Udde fi Şerhi’l-Bürde. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 2009.
• İbn Zahîra. el-Câmiʿu’l-latîf fî fazli Mekke ve ehlihâ ve binâʾi’l-Beyti’ş-şerîf. Kahire: Mektebetü’s-Sekâfeti’d-Dîniyye, 2003.
• Kehhâle, Ömer Rızâ (ö.1408/1987). Muʿcemü’l-müellifîn: Terâcimü musannifi’l-kütübi’l-ʿArabiyye. I-XV., Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâŝi’l-ʿArabî, yy.
• Koçyiğit, Tahsin“Hulefâ-yı Râşidîn Döneminde Bayındırlık Hizmetleri”,. İSTEM: İslâm, San‘at, Tarih, Edebiyat ve Mûsikîsi Dergisi 12/24 (ts.), 13-41.
• Kürdî, Muhammed Tâhir b. Abdilkâdir b. Mahmûd el-Kürdî el-Mekkî. Târîhu’l-kavîm li Mekke ve Beyti’llâhi’l-kerîm,. ed. nşr. Abdülmelik b. Abdullah b. Dehîş. 6 Cilt. Beyrut, 1425H.
• Makrîzî, Ebû’l-Hasen ʿAlî b. Muḥammed el-Basrî (ö.450/1058). İmtâʻu’l-esmâ’ bimâ li’n-nebiyyi mine’l-ahvâl ve’l-emvâl ve’l-hafede ve’l-metâʻ,. ed. (nşr. Muḥammed ʿAbdulḥamîd en-Nemîsî). I-XV Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 142M.S.
• Mâverdî, Ebû’l-Hasen ʿAlî b. Muḥammed el-Basrî (ö.450/1058). el-Hâvî’l-Kebîr fî Fıkhi Meẑhebi’l-İmâmi’ş-Şâfiʿî,. ed. (nşr. ʿAlî Muḥammed Muʿâvvad, ʿÂdil Ahmed ʿAbdulmevcûd). I-XIX Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 1419.
• Mesʿûdî, Ebû’l-Ḥasen ʿAlî b. el-Ḥuseyn b. ʿAlî (ö.346/958). Mürûcü’z-Zeheb ve Meʿâdinü’l-Cevher. ed. thk. Muhammed Muhyiddîn Abdülhamîd. I-IV, Cilt. Kahire: Matbaʿatü’s-Saʿâde, 4. baskı., 1384.
• Muhibbî, Emîn b. Fadlillah b. Muhibbuddîn ed-Dımeşkî (ö.1111/1699). Hulâsatü’l-eser fî aʿyâni’l-karni’l-hâdî ʿaşer. 4 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, ts.
• Nehrevâlî , Ebû Abdillâh Kutbüddîn Muhammed b. Ahmed b. Muhammed el-Mekkî (ö. 990/1582). el-İʿlâm bi-aʿlâmi Beytillâhi (Beledillâhi)’l-harâm, ts.
• Özel, Ahmet. “Altın Oluk”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 2/537-538. İstanbul: TDV Yayınları, 1989.
• Özel, Ahmet. “Kürdî, Muhammed Tâhir”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Ek-2/110-112. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2019.
• Özsoy, Ömer - Güler, İlhami. Konularına Göre Kur’ân (Sistematik Kur’an Fihristi),. Ankara: Fecr Yayınları, 12. Basım, 2006.
• Sakkâr, Sâmî es-. “İbn Allân”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 19/307-308. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
• Sâmi es-Sakkâr. “İbn Allân”. TDV İslam Ansiklopedisi. 1999. Erişim 21 Aralık 2021. https://islamansiklopedisi.org.tr/ibn-allan
• Sincârî, Ali b. Tâcüddîn b. Takiyyüddin (ö.1125/1713-1714). Menâihu’l-Kerem fî Ahbâri Mekke ve’l-Beyt ve Vülâti’l-Harem, nşr. C. Abdullah el-Mısrî,. ed. nşr. C. Abdullah el-Mısrî. 4 Cilt. Mekke, 1998.
• Şillî, Muhammed b. Ebi Bekr b. Ahmed eş-Şellî el-Bâʻlevî. ‘Ikdu’l-Cevâhir ve’d-Dürer fî Ahbâri’l-Karni’l-Hadî ʻAşar,. ed. İbrâhim Ahmed el-Makhafî. San‘a: Mektebetü’l-İrşâd, 1. Basım, 2003.
• Vâhidî, Ebü’l-Hasen Alî b. Ahmed b. Muhammed en-Nîsâbûrî,. el-Basît. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, ts.
• Yıldız, Hakkı Dursun. “Abdullah b. Zübeyr b. Avvâm”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 1/145-146. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1988.
• Ziriklî, Hayreddin. el-Aʿlâm: Ḳāmûsü terâcim. nşr. Züheyr Fethullah. 8 Cilt. Beyrut: Dârü’l-İlm li’l-Melâyin, 2002.