Tefsir Tarihinde Kur’ân Âyetlerinin Paradoksal Yorumuna Dair Tahlilî Bir Bakış

Yıl 2024, Sayı: 18, 121 - 140

İsa Kanik

https://doi.org/10.47502/mizan.1457652

Öz

Kur’ân, tefsir tarihinin ilk dönemlerinden itibaren farklı yaklaşım ve yöntemlerle anlaşılmaya çalışılmıştır. Bazı müfessirler Kur’ân’ın ana konu ve muhtevasına vukûfiyetleri, ilmî birikimleri ve samimi niyetlerle asıl maksat ve murada odaklanırken; bazıları da hidayet, ıslah, inşâ ve istikamet gibi Kur’ân’ın temel maksatlarından uzaklaşarak salt lafzın veya Kur’ân içerisinde geçen şahıs, mekân, zaman veya nesne isimlerinin kutsiyet ve faziletinin ardına düşmüştür. Hakeza Kur’ân, bazı tefsirlerde de mezhebî, fırkacı, subjektif ve ideolojik telakkilerle yahut bilimsel ve tarihî boyutlarına ağırlık verilmek suretiyle beyan edilmeye çalışılmıştır. Bu doğrultuda Kur’ân’ın genel düşünce dünyası ve temel maksatlarıyla uyuşup uyuşmaması bakımından paradoksal yorumlar ileri sürülmüştür. Bu araştırmada söz konusu yorumların tahlili ve değerlendirilmesi konu edinilmektedir. İlahî kelâmın doğru anlaşılması bakımından meselenin önemli olduğuna inanılmaktadır. Bu minvalde tefsir ilminin temel kaynaklarındaki verilerin taranması ve analizi gibi yöntemlerle; her kelimesinde derin anlamlar bulunan, ağır ve anlamlı bir söz olan Kur’ân hakkında mutedil ve makul bir algı biçimi oluşturulması hedeflenmektedir.

Anahtar Kelimeler

Tefsîr, Kur’ân, Âyet, Tarih, Paradoksal, Tahlilî

Kaynakça

• Akalın, Şükrü Halûk (ed.). Türkçe sözlük. Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Türk Dil Kurumu, 11. Basım, 2011.
• Akpınar, Ali. “Gençlere Örnek Bir Kur’ân Kahramanı: Kur’ân’da İsmi Geçen Tek Sahâbî Hz. Zeyd”. İlahiyat Akademi Dergisi 12 (2020), 97-116.
• Âlûsî, Ebü’s-Senâ Şihâbüddîn Mahmûd b. Abdillâh b. Mahmûd el- Hüseynî el-. Rûhu’l-me‘ânî fî tefsîri’l-Kur’âni’l-‘azîm ve’s-seb‘i’l-mesânî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1415.
• Begavî, Ebû Muhammed el-Hüseyn b. Mes‘ûd b. Muhammed el-Ferrâ’ el-. Meâ‘limü’t-tenzîl fî tefsîri’l-Kur’ân (Tefsîru’l-Begavî). nşr. Abdürrezzâk el-Mehdî. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-‘Arabî, 1420.
• Bilmen, Ömer Nasuhi. Büyük Tefsir Tarihi Tabakâtü’l-Müfessirîn. 2 Cilt. İstanbul: Ravza Yayınları, 2. Basım, 2015. Cerrahoğlu, İsmail. Tefsir Tarihi. Ankara: Fecr Yayınları, 1996.
• Cevizci, Ahmet. Felsefe Sözlüğü. ed. Derya Önder. İstanbul: Say Yayınları, 3. Basım, 2012.
• Clark, Michael. Paradokslar Kitabı. ed. Bahadır Vural. çev. Ahmet Fethi. İstanbul: Hil Yayın, 2008.
• Çalışkan, İsmail. “Kur’ân Muhtevasının Epistemolojik Taksimi -Kur’ân’da Her Bilginin Var Olduğu Söylemine Eleştirel Bir Yaklaşım-”. C.Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi 7/1 (2003), 235-248.
• Çalışkan, İsmail. Siyasal Tefsirin Oluşum Süreci. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 3. Basım, 2016.
• Dârekutnî, Ebü’l-Hasen Alî b. Ömer b. Ahmed ed-. Sünen. nşr. Şuayb el-Arnaût. 5 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1424–2004.
• Demir, Şehmus. “Bilimsel Tefsirin Tarihi Süreci ve Eleştirisi”. Kur’ân ve Pozitif Bilim. ed. M. Turan Çalışkan. 400. İstanbul: Kuramer Yayınları, 1. Basım, 2020.
• Denktaş, Abdurrahman. “Thomas Kuhn’un Bilim anlayışı Üzerine”. Anemon Muş Alparslan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 3/1 (2015), 25-32.
• Dihlevî, Şah Veliyyullâh ed-. Tefsir Usûlü el-Fevzü’l-Kebîr fî Usûli’t-Tefsîr. çev. Afaracı Abdullah Samed. b.y.: İtisam Yayınları, 2015.
• Doğan, D. Mehmet. Büyük Türkçe Sözlük. İstanbul: İz Yayıncılık, 11. Basım, 1996.
• Doğrul, Ömer Rıza. Kur’ân-ı Kerîm’in Tercüme ve Tefsir-i Şerîfi Tanrı Buyruğu. 2 Cilt. İstanbul: Bilgi Basım ve Yayınevi, 3. Basım, 1955.
• Duman, M. Zeki. “Kur’ân’ın Tefsirinde Sahabenin İhtilafları”. Erciyes Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2 (1985), 289-309.
• Ebû Muhammed Abdullâh b. Müslim b. Kuteybe ed-Dineverî (İbn Kuteybe). Te’vîlü müşkili’l-Kur’ân. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, ts.
• Ebü’l-Hasen Mukâtil b. Süleymân b. Beşîr el-Ezdî el-Belhî. et-Tefsîrü’l-kebîr (Tefsîru Mukâtil b. Süleymân). nşr. Abdullah Mahmûd Şehhâte. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-‘Arabî, 1423–2000.
• Ebüssuûd, Muhammed b. Muhammed b. Mustafa el-İmâdî. İrşâdü’l-‘akli’s-selîm ilâ mezâya’l-Kitâbi’l-Kerîm. 9 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-‘Arabî, ts.
• Ekinci, Kutbettin. “Bilimsel Tefsirin Tefsir Olma Sorunu”. Bilimname 2019/37 (30 Nisan 2019), 169-190. https://doi.org/10.28949/bilimname.454785
• Ferrâ’, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Ziyâd b. Abdillâh el-Absî el-. Me‘âni’l-Kur’ân. nşr. Ahmed Yûsuf Necâtî vd. Kâhire: Dâru’l-Mısriyye li’t-Te’lîf ve’t-Tercüme, ts.
• Havvâ, Saîd. el-Esâs fi’t-Tefsîr. 11 Cilt. Kâhire: Dârü’s-Selâm, 1424.
• Kahraman, Ferruh. Tefsirde İhtilafın Mahiyeti Çeşitleri ve Sebepleri. Sakarya: Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2010.
• Karacelil, Süleyman. “Müfessirin Kur’ân’ı Tefsirinde Etkili Unsurlar ve Müfessirin Yönteminin Tespiti”. Tarihten Günümüze Kur’ân’a Yaklaşımlar. ed. Bilal Gökkır vd. İstanbul: İlim Yayma Vakfı Kur’ân ve Tefsir Akademisi, 2010.
• Karaman, Hayreddin vd. Kur’ân Yolu Türkçe Meâl ve Tefsir. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı, 3. Basım, 2007.
• Kâsımî, Muhammed Cemâlüddîn el-. Mehâsinü’t-te’vîl. nşr. Muhammed Bâsil U‘yûn es-Sûd. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1418–2003.
• Koç, Mehmet Akif - Pak, Zekeriya. “Rivâyet Ağırlıklı Tefsirler”. Kur’ân İlimleri ve Tefsir Tarihi. nşr. Mehmet Akif Koç. 1-466. Ankara: Grafiker Yayınları, 2021.
• Kurtubî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekr b. Ferh el-. el-Câmi‘ li-ahkâmi’l-Kur’ân. nşr. Ahmed el-Berdûnî ve İbrahim el-‘Itfiyyîş. 10 Cilt. Kâhire: Dâru’l-Kütübi’l-Mısriyye, 2. Basım, 1384–1964.
• Mahallî, Celâleddin el- - Süyûtî, Celâleddin es-. Tefsîrü’l-Celâleyn. Kâhire: Daru’l-hadis, ts.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd el-. Te’vîlâtü’l-Kur’ân. nşr. Mecdî Bâsellûm. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1426–2005.
• Mâverdî, Ebü’l-Hasen Alî b. Muhammed b. Habîb el-Basrî. en-Nüket ve’l-‘uyûn. nşr. Seyyid b. Abdülmaksûd b. Abdürrahîm. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, ts.
• Mevdûdî, Ebü’l-A‘lâ el-. Tefhîmü’l-Kur’ân. İstanbul: İnsan Yayınları, 1997.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc el-Kuşeyrî. el-Câmi‘u’s-sahîh. nşr. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-‘Arabî, ts.
• Nebi, Mâlik Bin - Göze, Ergun. Kur’ân-ı Kerîm Mucizesi. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1991.
• Nesefî, Ebü’l-Berekât Hâfızüddîn Abdullah b. Ahmed b. Mahmûd en-. Medârikü’t-tenzîl ve hakâ’iku’t-te’vîl. nşr. Yûsuf Alî Bedyevî (Büdeyvî) ve Muhyiddin Dîb Müstû. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kelimi’t-Tayyib, 1419–1998.
• Nesefî, Ebü’l-Muîn Meymûn b. Muhammed b. Muhammed b. Mu‘temid en-. Tebsıratü’l-edille fî usûli’d-dîn. nşr. Hüseyin Atay. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 1993.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref b. Mürî en-. el-Minhâc fî şerhi Sahîhi Müslim b. el-Haccâc. 18 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-‘Arabî, 1392.
• Polat, Fethi Ahmet. “Dirâyet Ağırlıklı Tefsirler”. Kur’ân İlimleri ve Tefsir Tarihi. ed. Mehmet Akif Koç. nşr. Mehmet Akif Koç. Ankara: Grafiker Yayınları, 2021.
• Rahmân, Fazlur. Allah’ın Elçisi ve Mesajı Makaleler I. çev. Adil Çiftçi. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 1997.
• Râzî, Ebû Abdillâh (Ebü’l-Fazl) Fahruddîn Muhammed b. Ömer b. Hüseyn. Mefâtîhu’l-gayb/et-Tefsîrü’l-kebîr. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-‘Arabî, 2. Basım, 1420.
• Rızâ, Muhammed Reşîd. Tefsîrü’l-Menâr. 12 Cilt. b.y.: el-Hey’etü’l-Mısriyyetü’l-‘Âmme, 1990.
• Sa‘lebî, Ebû İshâk Ahmed b. Muhammed b. İbrâhîm es-. el-Keşf ve’l-beyân ‘an tefsîri’l-Kur’ân (et-Tefsîrü’l-kebîr, Tefsîrü’s-Sa‘lebî). nşr. Muhammed b. Âşûr. 10 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-‘Arabî, 1422–2002.
• Sevgili, Hamit. Kuran’ı Kerim’de Özel İsimler. Diyarbakır: Dicle Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2010.
• Süheylî, Abdurrahmân b. Abdillâh es-. et-Ta‘rîf ve’l-i‘lâm fîmâ (bimâ) übhime mine’l-esmâ’ ve’l-a‘lâm fi’l-Kur’ân. nşr. Mahmûd Rebî‘. Kâhire: Matbaatü ve verşetü teclîdi’l-envâr, 1. Basım, 1938–1356.
• Süyûtî, Celâleddin es-. ed-Dürrü’l-Mensûr. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, ts.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî es-. el-İtkân fî ‘ulûmi’l-Kur’ân. nşr. Muhammed Ebü’l-Fazl İbrâhim. 4 Cilt. b.y.: el-Hey’etü’l-Mısriyyetü’l-‘Âmme, 1394–1974.
• Şeriatî, Ali. Kur’ân’a Bakış. çev. Ali Seyyidoğlu. Ankara: Fecr Yayınları, 4. Basım, 1996.
• Şevkânî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Alî b. Muhammed eş-. Fethu’l-kadîr el-câmiʿ beyne fenneyi’r-rivâye ve’d-dirâye min ʿilmi’t-tefsîr. 6 Cilt. Dımeşk: Dâru İbn Kesîr, 1414.
• Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr b. Yezîd el-Âmülî et-. Câmi‘u’l-beyân ‘an te’vîli âyi’l-Kur’ân. nşr. Ahmed Muhammed Şâkir. 24 Cilt. b.y.: Müessesetü’r-Risâle, 1420–2000.
• Tâşköprîzâde, Ahmed b. Mustafa. Miftâhu’s-sa‘âde ve misbâhu’s-siyâde fî mevzû‘âti’l-‘ulûm. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1405.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevre et-. Sünenü’t-Tirmizî. nşr. Ahmed Muhammed Şâkir. 5 Cilt. Mısır: Şeriketü Mektebetü ve Matbaatü Mustafa, 2. Basım, 1395–1975.
• Turgay, Nurettin. “Tabiunun/Tabiilerin Tefsir İlmindeki Yeri”. Bilimname 18/1 (2010).
• Yavuz, Ömer Faruk. “Kur’ân’da Kutsal Mekân, Zaman ve Eşya Kavramlarının Sembolik Değeri”. Milel ve Nihal 3/1-2 (Aralık 2005), 37-65.
• Yazır, Muhammed Hamdi. Hak Dini Kur’ân Dili. İstanbul: Zehraveyn Yayınları, ts.
• Yeşilyurt, Temel. Sözün Anlamı Teolojik Dilin Paradoksal Görünümü Üzerine Bir Çözümleme. Ankara: Avrasya Yayınları, 1. Basım, 2007.
• Yurdagür, Metin. “Âfâkî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 397. İstanbul: TDV Yayınları, 1988. Yüksel, Muhammed Bahaeddin. “Kur’ân’ın İdeolojik Yorumu Sorununa Genel Bir Bakış”. Edebali İslamiyat Dergisi 1/2 (2017), 61-83.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kâsım Mahmûd b. Ömer b. Muhammed el-Hârizmî ez-. el-Keşşâf ‘an hakâ’ikı gavâmizi’t-tenzîl ve ‘uyûni’l-ekâvîl fî vücûhi’t-te’vîl. 4 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’l-Kitâbi’l-‘Arabî, 1407.
• Zerkeşî, Ebû Abdillâh Bedrüddîn Muhammed b. Bahâdır b. Abdillâh ez-. el-Burhân fî ‘ulûmi’l-Kur’ân. nşr. Muhammed Ebü’l-Fazl İbrâhim. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, 1376–1957.
• “Kur’ân Yolu”. Erişim 05 Aralık 2023. https://kuran.diyanet.gov.tr/Tefsir/
• “Kur’ân’ı Ciddiye Almama Sorunumuz”. haz. M. Akif Koç. Youtube. Yayın Tarihi 10 Mayıs 2023.