Klasik Hücciyet/Delillendirme Tartışmalarında Müstakil Naklî Delil Problemi: İcmâ Örneği

Yıl 2024, Sayı: 19, 549 - 572, 30.12.2024

Muhammet Kantar

https://doi.org/10.47502/mizan.1462270

Öz

Bilginlerin çeşitli nedenlerden dolayı icmâyı ispat etmek için kullandıkları deliller, onun fıkıh usûlünde üçüncü kaynak olarak kabul edilmesine yol açmıştır. Bu delillerin kendi manalarına olan delâleti, kesin bilgi ifade edip etmemesi açısından önemlidir. Eğer onlar kesin bilgi ifade ederlerse icmâ da kesin bir delil sayılacaktır. İslâm Hukukunda lafızla ortaya konan delillerin kesinlik ya da ihtimal taşıyıp taşımadığı tartışılmıştır. Söz konusu tartışma, ele alınacağı üzere Şafiî âlim Fahreddîn Râzî sayesinde meşhur olmuştur. Buna göre lafzî deliller zannî sayılırsa icmâ hakkında dile getirilen argümanların da kesinliği soru işareti oluşturacaktır. Yine de önlem olarak zanların çeşitli yollarla kesinlik kazanacağına imkân verilmiştir. Bu çalışma, fıkhın epistemolojik sorunlarından bir mesele olan naklî delillerin tek başlarına hüccet olarak kullanım mekanizmasını icmâ örneğiyle irdelemekte ve onun zannî deliller üzerine kurulu olup olmadığı sorusunu cevaplamayı amaçlamaktadır. Böylece metodoloji incelemelerine katkı sağlama ve sahasını genişletme gayesini gerçekleştirmek umulmaktadır.

Anahtar Kelimeler

İslam Hukuku, Müstakil Naklî Delil, İcmâ, Hüccet, Tartışma.

Etik Beyan

Etik beyanı gerektirecek bir çalışma değildir.

Destekleyen Kurum

YOK

Proje Numarası

YOK

Teşekkür

YOK

Independent Naklî Evidence Problem in Classical Hujjiya Arguments: Example of Ijma

Öz

The evidence used by scholars to prove ijma for various reasons has led to it being accepted as the third source in fiqh methodology. The signification of these evidence to their own meanings is important in terms of whether they express certain knowledge or not. If they express certain knowledge, ijma will be considered as definitive evidence. In Islamic law, it has been discussed whether the evidence presented literally has certainty or possibility. The debate in question became famous thanks to the Shafi'i scholar Fakhr al-Din Razi, as will be discussed. Accordingly, if literal evidence is considered hypothetical/zannî, the certainty of the arguments expressed about ijma will also be a question mark. However, as a precaution, it is possible for the hypotheses to be confirmed through various means. This study examines the mechanism of using transmitted evidence as proof alone, which is one of the epistemological problems of fiqh, with the example of ijma, and aims to answer the question of whether it is based on hypothetical evidence, thus hoping to contribute to methodology studies and expand its field.

Anahtar Kelimeler

Islamic Law, Independent Naqlî Evidence, Ijma, Hujje, Discussion

Proje Numarası

YOK

Kaynakça

• Abdülazîz Buhârî, Alâuddîn Abdülazîz b. Ahmed. Keşfü’l-Esrâr. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’lArabiyye, 1994.
• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî el-Mervezî. el-Müsnedü Ahmed b. Hanbel. thk. Şuayb el-Arnavût. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2001.
• Ahsîkesî, Ebû Abdullah Hüsâmeddin Muhammed b. Muhammed b. Ömer. elMüntehab fî Usûli’l-Mezheb. thk. Ahmed Muhammed Nâsır Abbas el-Avazi. Beyrut: Dârü’l-Medâri’l-İslâmî, 2005.
• Akpınar, Muhammet Raşit. Müphemlik Ekseninde İslam Hukuku ve Bulanık Mantık. İstanbul: Kitap Dünyası Yayınları, 2022.
• Âmidî, Ebü’l-Hasen Seyfüddîn Alî b. Muhammed b. Sâlim. el-İhkâm fî Usûli’l-Ahkâm, ts.
• Aycan, İrfan. “Muâviye b. Ebû Süfyân”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 30/330-332. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2020.
• Bâcî, Ebü’l-Velîd Süleyman b. Halef b. Sa’d. İhkâmü’l-Fusûl fi Ahkâmü’l-Usûl. y.y.: Dârü’l-Garbi’l-İslam, 1986.
• Buhârî, Muhammed b. İsmâil Ebû Abdullâh. el-Câmiü’s-Sahîh. thk. Muhammed Züheyr b. Nâsır el-Nâsır. y.y.: Dârü Tavku’n-Necât, 2001.
• Cessâs, Ahmed b. Alî er-Râzî. el-Fusûl fî’l-Usûl. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2010.
• Cevherî, Ebû Nasr İsmaîl b. Hammâd el-Fârâbî. Tâcü’l-Luga ve Sıhahu’l-Arabiyye. thk. Ahmed Abdülgafûr Attâr. Beyrut: Dârü’l-İlmi li’l-Mülâyîn, 1987.
• Cüveynî, Ebû’l-Me’âlî Abdülmelik b. Abdillâh b. Yûsuf. el-Burhân fî Usûli’l Fıkıh. ed. Dr. Abdülazîm Mahmûd ed-Dîb. Mısır: Dârü’l-Vefâ, 2012.
• Çakmak, Selma. Sadrüşşerîa’nın Fıkıh Usûlü Düşüncesinde Lafızların Kesinliği Problemi. Yalova Üniversitesi, Doktora Tezi, 2020.
• Çetin, Zübeyr. Fahreddin Er-Râzî’de Naklî/Lafzî Delillerin Zannîliği Meselesi. İstanbul 29 Mayıs Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2020.
• Debûsî, Ebû Zeyd Ubeydullâh b. Ömer. Takvîmü’l-Edille. ed. Şeyh Halîl el-Meysî. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2016.
• Dönmez, İbrahim Kafi. “İcma”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. C. 21. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2000.
• Ebû Bekir Muhammed b. İbrahim en-Nisâbûrî, İbn Münzir. Kitâbü’l-icmâ. thk. Fuâd Abdülmünim Ahmed. Dârü’l-Müslim li’n-Neşri ve’t-Tevzî, 2004.
• Ebû Ya’la, Muhammed b. Hüseyin el-Ferra. el-Udde fî Usûli’l-fıkh. thk. Ahmed b. Alî Seyr Mübâreki. Riyad: y.e.y., 1993.
• Ebü’l-Hüseyin Basrî, Muhammed b. Ali. el-Mu’temed fî Usûli’l-Fıkh. Beyrut: Dârü’lKütübi’l-İlmiyye, t.y. Kur’an Kerim ve Kelime Meali. çev. Hamdi Yazır Elmalılı. Ankara: Kervan Yayın Dağıtım, 2009.
• Emîr Pâdişah, Muhammed Emîn b. Mahmûd el-Hüseynî. Teysîrü’t-Tahrîr. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1983.
• Ensârî, Abdülalî Muhammed b. Nizâmeddîn. Fevâtihu’r-Rahamût. Beyrut: Dârü’lKütübi’l-İlmiyye, 2002.
• Eren, Muhammet Emin. Hadis Tarih Ve Yorum 73 Fırka Hadisi Üzerine Bir İnceleme. İstanbul: KURAMER Yayınları, 2017.
• Eşit, Yusuf. “Fikhî Hükümlerin Kat’î-Zannî Ayriminin İslam Medeniyetindeki Hoşgörü Kültürüne Katkısı”. İslâm Düşüncesinde Eleştiri Kültürü Ve Tahammül Ahlâki. ed. Mahsum Aytepe - Teceli Karasu. 416-425. İstanbul: Ensar Yayınları, 2019.
• Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed. el-Mustasfâ. thk. Muhammed Süleymân el-Eşkir. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2015.
• Hallâf, Abdülvehhâb. İlmü Usûli’l-Fıkh. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2016.
• İbn Dakîkül‘îd, Ebü’l-Feth Takiyyüddin Muhammed b. Alî el-Kuşeyrî el-Kûsî. Unvânü’lUsûl fî Usûli’l-Fıkh. thk. Mustafa Mahmud Selih - Abdülkadîr Dehman. Kuveyt: Dârü’z-Ziyâ, 2015.
• İbn Düreyd, Ebû Bekir Muhammed b. Hasan b. Düreyd el-Ezdî. Cemheretü’l-Luga. thk. Remzi Münîr Bâlebkî. Beyrut: Dârü’l-İlmi li’l-Mülayîn, 1987.
• İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekr Abdullâh b. Muhammed b. Ebî Şeybe İbrâhîm el-Absî el-Kûfî. Kitâbü’l-Musannef fi’l-Ehâdîsi ve’l-Asâr. thk. Kemâl Yûsuf el-Havt. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 1988.
• İbn Ebu Âsım, Ebû Bekr Ahmed b. Amr b. ed-Dahhâk b. Mahled eş-Şeybânî. es-Sünne. thk. Muhammed Nâsirüddin el-Elbânî. Beyrut: Mektebetü’l-İslâmî, 1980.
• İbn Hazm, Ebû Muhammed Alî b. Ahmed b. Saîd b. Hazm el-Endelüsî el-Kurtubî. elİhkâm fî Usûli’l-Ahkâm. Kahire: Dârü’l-Hadis, 1992.
• İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed b.Hibbân b. Ahmed el-Büstî. Sahîhi İbn Hibbân bi Tertîbi İbn Balabân. thk. Şuayb Arnavût. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1993.
• İbn Manzûr, Muhammed b. Mükerrem. Lisânü’l-Arab. Beyrut: Dârü Sâdır, 1994.
• İbn Melek, Mevlâ Abdüllatîf. Şerhu Menâri’l-Envâr. İstanbul: Salah Bilici Kitabevi, 1965.
• İbn Nüceym, Zeynüddîn b. İbrâhîm b. Muhammed el-Mısrî. Eşbâh ve’n-nezâir. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1999.
• İbnü’l-Arabî, Ebû Bekr Muhammed b. Abdillah b. Muhammed Meâfirî. el-Mahsûl fi’lUsûl. Şam: Dârü’l-Kalem, 2016.
• İbnü’s Sââti, Ebü’l-Abbâs Muzafferüddîn Ahmed b. Alî b. Tağlib el-Ba‘lebekkî elBağdâdî. Nihâyetü’l-Vusûl ilâ İlmi’l-Usûl. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2004.
• Îcî, Ebü’l-Fazl Adudüddîn Abdurrahmân b. Ahmed b. Abdilgaffâr. Şerhu’l-‘Adud alâ Muhtasari’l-Münteha’l-Usûlî. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2000.
• Karaaslan, M. Abdülmecit. “Parçaci Bakiş Açisindan Bütüncül Bakişa Sosyal Bilimlerde Bir Metodoloji Denemesi: Üçlü DüşünceYöntemi/Trioloji”. Journal of Management Economics Literature Islamic and Political Sciences 1/1 (2016), 33-73.
• Keleş, Ekrem. İslam Hukukunun Kaynağı Olarak İcma. Ankara Üniversitesi, Doktora, 1995.
• Kelvezânî, Ebü’l-Hattâb Mahfûz b. Ahmed b. Hasan. et-Temhîd fî Usûli’l-fıkh. thk. Müfid Muhammed Ebû Amşe. Cidde: Dârü’l-Medenî, 1985.
• Leknevî, Muhammed Abdülhalîm b. Muhammed Emînillâh el-Ensârî. Kamerü’l-Akmâr Hâşiye li-Nûri’l-Envâr. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1995.
• Macit, Yüksel. “İcma’ın Siyasî ve Mezhebî Yönü = A Policy and Sectarian Direction of Icma”. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 20/1 (2020), 253-264.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc b. Müslim el-Kuşeyrî. el-Müsnedü’s-Sahih. thk. Muhammed Fuad Abdülbaki. Beyrut: Darü İhyai’t-Türasi’l-Arabi, t.y.
• Nîsâbûrî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Abdillâh b. Muhammed el-Hâkim. el-Müstedrek ale’s-Sahîhayn. thk. Mustafa Abdülkadîr Atâ. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1990.
• Pezdevi, Ebü’l-Yüsr Muhammed b. Muhammed b. Hüseyin. Kitâbun fîhi Ma’rifetü’lHuceci’ş-Şer’iyye. thk. Marie Bernard - Eric Chaumont. Kahire: Ma’hedü’lİlmi’l-Fransi li’l-Asari’ş-Şarkıyye, 2003.
• Râzî, Ebû Abdillâh Fahrüddîn Muhammed b. Ömer b. Hüseyn. el-Mahsûl fî Usûli’l-Fıkh. thk. Taha Câbir Alvânî. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1996.
• Râzî, Ebû Abdillâh Fahrüddîn Muhammed b. Ömer b. Hüseyn. Kitâbü’l-Erbaîn fî Usûli’dDîn. thk. Ahmed Hicâzî Sakâ. Beyrut: Dârü’l-Cîl, 2004.
• Râzî, Ebû Abdillâh Fahrüddîn Muhammed b. Ömer b. Hüseyn. Meâlimu Usuli’d-Dîn. thk. Taha Abdurrauf Said. Lübnan: Dârü’l-Kütübi’l-Arabî, t.y.
• Sağlam, Hadi. “Şer’î Bir Delil Olma Açısından İcmanın Mahiyeti Hakkında Bir Tahlil = An Assay about the Nature of IJma in Terms of Being a Sharia Evidence”. Erzincan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 8/2 (2015), 161-173.
• Sarıkaya, Berat. “İcma Delili Üzerindeki İhtilaf ve Delalet Bakımından İtikadi Konularda İcmâ”. Kelam Araştırmaları Dergisi [Kader] 15/2 (2017), 319-342.
• Selçuk, Sami. Fenomenoloji ve Hukuk. Ankara: İmge Kitapevi Yayınları, 2023.
• Sem‘ânî, Sem‘ânî. Kavâtı‘u’l-Edille fi’l-Usûl. thk. Muhammed Hüseyin İsmail el-Şâfiî. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1997.
• Serahsî, Ebû Bekr Şemsü’l-Eimme Muhammed b. Ebî Sehl Ahmed. Usûlü’s-Serahsî. thk. Ebu’l-Vefâ el-Afkânî. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2005.
• Sübkî, Takiyyuddîn Alî b. Abdilkâfî. el-İbhâc fî Şerhi’l-Minhâc. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’lİlmiyye, 2013.
• Şâtıbî, Ebû İshâk İbrâhîm b. Mûsâ b. Muhammed el-Lahmî el-Gırnâtî. el-Muvâfakât. thk. Ebû Ubeyde Meşhûr b. Hasan Âli Süleymân. Darü İbn Affân: y.y., 1997.
• Şen, İsrafil. Şerhu’l-Mevâkıf Ve Hâşiyeleri Bağlamında Naklî Delilin Kesinliği Problemi. Marmara Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2020.
• Şevkânî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Alî b. Muhammed. İrşâdü’l-Fuhûl ilâ Tahkīki’l-Hak min ʿİlmi’l-Usûl. thk. Muhammed Suphî b. Hasan Hallâk. Beyrut: Dârü İbn Kesîr, 2011.
• Taberânî, Ebü’l-Kâsım Müsnidü’d-Dünyâ Süleymân b. Ahmed b. Eyyûb. el-Mu’cemü’lKebîr. thk. Hamdî b. Abdilmecîd es-Selefî. Kahire: Mektebetü İbn Teymiyye, t.y.
• Teftâzânî, Sa‘düddîn Mes‘ûd b. Fahriddîn Ömer b. Burhâniddîn Abdillâh el-Herevî elHorâsânî. et-Telvîh ilâ Keşfi Hakâʾiki’t-Tenkîh. Beyrut: Dârü’l-Erkâm, t.y.
• Tilimsânî, Ebü’l-Abbas İbn Zekrî Ahmed b. Muhammed b. Zekrî. Gayetü’l-Merâm fî Şerhi Mukaddimeti’l-İmâm. thk. Mehmed E. Meşnan. Cezair: Dârü’t-Türas, 2005.
• Tûfî, Ebü’r-Rebî‘ Necmüddîn Süleymân b. Abdilkavî b. Abdilkerîm b. Saîd el-Hanbelî. Şerhu Muhtasari’r-Ravza. thk. Abdullah b. Abdilmuhsin et-Türkî. y.y.: Müessesetü’r-Risâle, 1999.
• Üsmendî, Ebü’l-Feth Alâüddîn Muhammed b. Abdilhamîd b. Hüseyn es-Semerkandî. Bezlü’n-Nazar. thk. Şeyh Ahmed Ferid el-Mâzidî. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’lİlmiyye, 2015.
• Zebîdî, Muhammed Murtazâ Hüseynî. Tâcü’l-Arûs min Cevâhiri’l-Kamûs. thk. Mecmuatün Mine’l-Muhakkikîn. y.y.: Dârü’l-Hidâye, t.y.