Ömer Seyfettin’in Hikâyelerinde İroni İle İnşa Edilen Eleştirel Söylem: Cehalete Dayanan Halk İnanışları

Yıl 2021, , 17 - 26, 26.01.2021

Hakan Değirmenci

https://doi.org/10.33206/mjss.809667

Öz

1884’te Balıkesir/Gönen’de dünyaya gelen Ömer Seyfettin, İstanbul’da askeri eğitim görmüş, daha sonra Makedonya, Selanik ve İzmir’de görev yapmış bir askerdir. Görevi gereği hem devletin başkentinde hem Anadolu’da hem de döneminde ülkenin siyasi ve etnik olarak en çalkantılı olaylarına sahne olan Balkanlar’da bulunmuş, bu esnada sadece cepheyi değil, cephe gerisini de tanıma ve anlama fırsatı bulmuştur. Yazar, böylesine geniş ve kritik bir coğrafyada müşahede ettiklerini, sanatçı fıtratında var olan canlı ve hassas bir eleştiri gücüyle süzgeçten geçirmiş ve bir sosyolog edasıyla bunları hikâyelerinde işlemiştir. Çarşıyı pazarı, camiyi tekkeyi, mahalleleri, ücra ve tenha yerlerdeki küçük hayatları, evleri ve avluları, tarlaları ve tarım işçilerini, devlet dairelerini gezmiş, hikâyelerinde buradaki hayatlara ayna tutmuştur. Anlatılarında sadece bunula yetinmemiş, olup biteni akıl-bilim-vicdan eleğinden geçirerek tartışmış, didaktik ve ahlakçı bir tavır sergilemiştir.
Ömer Seyfettin nesrinin en dikkat çeken tarafı hiç kuşkusuz ironidir. Hikâyelerinin ekseriyetini teşkil eden tarihsel hikâyelerinde dahi gördüğümüz bu hususiyet, toplumsal meseleleri ele aldığı hikâyelerinde zirveye çıkmakta, özellikle halk inanışlarındaki hurafelerin ele alındığı, türbe, muska, büyü gibi imgelerin öne çıktığı, cehaletin doğurduğu sonuçların işlendiği hikâyelerde ironik anlatım daha da göze çarpmaktadır. Çalışmamızda Ömer Seyfettin’in öykülerinde cehaletle savaşını metinlerden örneklerle gözler önüne serip sosyolojik, teolojik ve pedagojik tahlillerle meseleyi kavramaya çalışacağız.

Anahtar Kelimeler

Ömer Seyfettin,, hikâye,, toplum,, cehalet,, ironi,

Kaynakça

• Alangu, T. (2010). Ömer Seyfettin ülkücü bir yazarın romanı. İstanbul: YKY.
• Banarlı, N S. (1998). Resimli Türk edebiyatı tarihi, C. 2, İstanbul: MEB Yayınları.
• Baş, M K. (2019). Ömer Seyfettin kurgusunda ironi ile inşa edilen ahlaki söylem: Zeytin Ekmek hikâyesi örneği, Ömer Seyfettin Özel Sayısı, Hece, 265, 202-209.
• Bayar, S Ö. (2019). Ömer Seyfettin öykülerinde tenkit aracı olarak mizah, Ömer Seyfettin Özel Sayısı, Hece, 265, 114-116.
• Birinci, E. (2002). Ömer Seyfettin’in hikâyelerinde Türk toplumu, (Doktora Tezi), Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sakarya.
• Cevdet K. (2016). Türk edebiyatında hikâye ve roman. İstanbul: Kapı Yayınları.
• Çetişli, İ. (2012). İkinci Meşrutiyet dönemi Türk edebiyatı, Ankara: Akçağ Yayınları.
• Enginün, İ. (2006). Yeni Türk edebiyatı Tanzimat'tan Cumhuriyete (1839-1923). İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Enginün, İ. (2012). “Sunuş” kısmı, Ömer Seyfettin, bütün eserleri, hikâyeler 1, (Hazırlayan: Hülya Argunşah). İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Ergüzel, M M. (28.04.2020). Ziya Gökalp ve Ömer Seyfettin’in söz varlığı, 59haber, erişim: 25.06.2020.
• Eyüboğlu, İ Z. (1998). Anadolu inançları, İstanbul: Toplumsal Dönüşüm Yayınları.
• Filizok, R. (1984). “Ömer Seyfeddin’in eserlerinde halk edebiyatı tesirleri”, Doğumunun 100. Yılında Ömer Seyfeddin, İstanbul: Marmara Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Yayınları, s.113-126.
• Güneş, M. (2011). Yüzyılın başlarında Balkanlardaki siyasî ve etnik çatışmaların Ömer Seyfettin’in hikâyelerine yansıması, TÜBAR, 29, 163-187.
• Gürbüz, H. (2000). Sosyal meseleler açısından Ömer Seyfettin’in hikâyeleri, Hece Dergisi Türk Öykücülüğü Özel Sayısı, 46/47, 284-297.
• Kılınç, A. (2007). Metinlerarası ilişkiler bağlamında Ömer Seyfettin’in halk anlatı kaynaklı hikâyeleri, I. Dünden Bugüne
• Ömer Seyfettin Sempozyumu. İstanbul: Gönen Belediyesi Kültür Yayınları.
• Kılınç, A. (2008). Mizahta rahatlama kuramına göre Ömer Seyfettin’in halk anlatı kaynaklı hikâyelerinde mizah, II. Dünden Bugüne Ömer Seyfettin Sempozyumu, İstanbul: Gönen Belediyesi Kültür Yayınları.
• Narlı, M. (2007). “Ömer Seyfettin’den Cemal Şakar’a öykü ve ironi”, İlmi Araştırmalar, S. 24, s. 103-115.
• Okay, O. (1992). Yeni Türk şiiri, Türk Dili Dergisi-Türk şiiri Özel Sayısı-IV. Ankara: TDK Yayınları.
• Örgen, E. (2009). Ömer Seyfettin öykülerinin yapısında ve dilinde ironi, Türk Yurdu, 259, 73-81.
• Sevük, İ H. (1935). Edebî yeniliğimiz, İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Polat, N H. (2007). “Ömer Seyfettin”, İslam Ansiklopedisi, C. 34. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Polat, N H. (2019). Ömer Seyfettin bütün hikâyeleri, İstanbul: YKY.
• Seyfettin, Ö. (2007). Bütün eserleri, hikâyeler 4, haz. Hülya Argunşah, İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Seyfettin, Ö. (2012). Bütün eserleri, hikâyeler 1, haz. Hülya Argunşah, İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Seyfettin, Ö. (2014). Bütün eserleri, hikâyeler 3, haz. Hülya Argunşah, İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Seyfettin, Ö. (2017). Bütün eserleri, hikâyeler 2, haz. Hülya Argunşah, İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Tuğluk, A. (2017). “İroni nedir”, İdil, S. 29, s. 441-465.
• Tunaya, T Z. (1998). Hürriyetin ilânı. İstanbul: Cumhuriyet Yayınları.
• Uyguner, M. (1990). Ömer Seyfettin, yaşamı-sanatı-yapıtlarından seçmeler. Ankara: Bilgi Yayınevi.
• Yöntem, A C. (1993). Ömer Seyfettin hayatı, karakteri, edebiyatı, ideali ve iserlerinden numuneler. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Yöntem, A C. (1995). Prof. Ali Canip Yöntem’in yeni Türk edebiyatı üzerine makaleleri, haz. Ahmet Sevgi-Mustafa Özcan, Konya: Sözler Basım Yayım.