Muaviye b. Ebî Süfyan’ın Yönetim Anlayışı

Yıl 2021, , 1523 - 1538, 30.07.2021

Eyüp Kurt

https://doi.org/10.33206/mjss.878611

Öz

 Muâviye b. Ebi Süfyan, Hz. Peygamber’e kâtiplik, râşid halifelerden Hz. Ebu Bekir döneminde komutan yardımcılığı, Hz. Ömer ve Hz. Osman dönemlerinde valilik yapmış birikimi oldukça yüksek bir bürokrat olarak tanınmıştır. Mekke’nin fethinden sonra müslüman olan Muâviye, dördüncü halife Hz. Ali’ye karşı başlattığı mücadelesinde nispeten başarılı olmuştur. Ancak hilafet makamına oturmayı Hz. Ali’nin yerine geçen oğlu Hz. Hasan döneminde başarmıştır. Araştırmamızda öncelikle “Muâviye b. Ebi Süfyan’ın Yönetim Becerilerinin Oluşmasını Sağlayan Unsurlar” başlığı altında yönetim alanındaki başarılarının arka planındaki unsurları ortaya koymaya çalıştık. Akabinde, Muâviye b. Ebi Süfyan’ın yönetim dehasını dört başlık altında ele aldık, bunlar; “Bürokrasi Politikası”, Reel Politiği Esas Alması”, Hâkimiyet Politikaları” ve “Meşrûiyet Politikaları”. Bu çalışmanın hedefi, Muâviye b. Ebi Süfyan’ın yönetim anlayışının ana hatlarını belirlemeye çalışmaktır. Bu arada, cahiliye döneminde dahi başvurulmayan saltanat rejimini tercih etmesinin sebeplerini de ortaya koymaya çalıştık. Kaynaklarımızda onun lehinde ve aleyhinde çok sayıda rivayet yer almaktadır. Çalışmamızda bu rivayetler analiz edilerek, Muâviye’nin yönetim anlayışını belirleyen en önemli unsurun “reel politik koşullara göre politika belirlemek” olduğu sonucuna varılmıştır.

Anahtar Kelimeler

İslam Tarihi, Emevîler, Hilafet, Saltanat, Muâviye b. Ebi Süfyan

Kaynakça

• Aktaş, Ö. (2018). Muğîre b. Şuʻbe’nin hayatı ve kişiliği. Ağrı İslami İlimler Dergisi, 2, 29–56. Erişim adresi: http://dergipark.gov.tr/agiid/issue/37805/422091 (November 28, 2018).
• Akyürek, Y. (2016). Muâviye b. Ebî Süfyân’ın siyasî kararlarında Kelb kabilesinin rolü. İSTEM, 27, 79–98. Erişim adresi:http://dergipark.gov.tr/istem/issue/27930/296956 (November 28, 2018).
• Apak, A. (2015). Ana hatlarıyla İslam tarihi 3 (Emeviler dönemi). İstanbul: Ensar Neşriyat.
• Apak, A. (2017). Kabile. İstanbul: Endülüs Yayınları.
• Atçeken, İ. H. (1997). Muaviye b. Yezid üzerine bir araştırma. Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 7/7, 411–30. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/neuifd/issue/19713/210660
• Aycan, İ. (2010). Saltanata giden yolda Muaviye b. Ebi Süfyan. Ankara: Ankara Okulu.
• Aycan, İ. (2011). Emeviler döneminde ilmi hayat. Emeviler Dönemi Bilim Kültür ve Sanat Hayatı, ss. 35–74. Ankara: Ankara Okulu.
• Aykon, N. (2018). İslâm tarihi’nde birlik yılı. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 11(55): 225–32. Erişim adresi: http://isamveri.org/pdfdrg/D03416/2018_55/2018_55_AYKONN.pdf
• Azimli, M. (2016). Farklı okumak-Hasan&Muaviye. Ankara: Ankara Okulu.
• Belâzûrî, E. (1988). Futûhu’l-buldân. Beyrut: Dâru ve Mektebetü’l-Hilal.
• Belâzûrî, E. (1996). Ensâbu’l-eşrâf I-XIII. Süheyl -Riyad Zekkar-Zirikli (Edt.), Beyrut: Dâru’l-Fikr.
• Buharî, E. (1422). Sahihu’l- Buharî. Muhammed Züheyr (Edt.), Beyrut: Dâru Tavgu’n-Neca.
• Cide, Ö. (2018). Devlette birliği sağlama örneği Ömer b. Abdülaziz. Sosyal Bilimler Dergisi, 8(15): 56–73. Erişim adresi: http://dergipark.gov.tr/kilissbd/issue/37729/419716 (November 28, 2018).
• Demircan, A. (2009). Kabile toplumundan akide toplumuna. İstanbul: Beyan Yayınları.
• Dineverî, E. (1960). Ahbâru’t-tıvâl. Abdül Münim Âmir (Edt.), Beyrut: Dâru İhyâ.
• Durî, A. (1991). İlk dönem İslam tarihi -bir önsöz-. (Çev: Hayrettin Yücesoy), İstanbul: Endülüs Yayınları.
• Dursun, D. (2006). Türk siyasetinde ‘merkez’ ve ‘kenar’ eksenleri arasında seyreden değişim sürecinde seçimlerin rolü. Bilgi Sosyal Bilimler Dergisi, (1): 124–33. Erişim adresi: http://dergipark.gov.tr/bilgisosyal/issue/29121/311530 (December 2, 2018).
• Erkoçoğlu, F. (2010). Emevi devletinin dönüm noktası Abdülmelik b. Mervan. Ankara: TDV Yayınları.
• Fayda, M. (1995). “Fey.” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi XII: 511–13.
• Fığlalı, E. R. (1997). “Hariciler.” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi: 169–75.
• Gömbeyaz, M. (2014). Muaviye b. Ebi Süfyan’ın muhaliflerini bertaraf etme yöntemleri. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 19(1): 301–32. Erişim adresi: http://dergipark.gov.tr/uluifd/issue/13480/162827 (November 28, 2018).
• Güzel, A. (2012). “Hz. Ali’nin atadığı Mısır valileri ve muaviye’nin onlarla mücadelesinde uyguladığı metotlar üzerine bir değerlendirme.” İSTEM, (20): 41–74. Erişim adresi: http://dergipark.gov.tr/istem/issue/26547/279559 (January 13, 2019).
• Halife b. Hayyât, E. (1397). Tarih. Ekrem Ziya Umerî (Edt.), Dımask: Dâru’l-Kalem.
• Hatiboğlu, M. Said. (2015). Hilafetin Kureyşliliği. Ankara: Otto.
• Hitti, P. K. (1989). Siyasi ve kültürel İslam tarihi. (Çev: Salih Tuğ), İstanbul: Boğaziçi Yayınları. http://ktp2.isam.org.tr/detayzt.php?navdil=tr&idno=79528&wYazarlar=Philip+K+Hitti.
• İbn Hacer, Ş. (1415). el-İsâbe fî temyîzi’s-sahâbe I-IV. Adil Ahmed (Edt.), Beyrut: Dâru’l-Kütübü’l-İlmiyye.
• İbn Haldun, E. (1957). Mukaddime I-III. Abdülvahid el-Vâfi (Edt.), Mısır.
• İbn Hibban. (1975). Kitâbu’s-sikât I-II. Haydarabad.
• İbn Hişâm, E. (1955). Es-Siretü’n-Nebeviyye. II. Baskı. Mustafa Es-Sakka (Edt.), Kahire.
• İbn Hişâm, E. (1992). es-Sîretü’n-Nebeviyye. Süheyl Zekkar (Edt.), Beyrut: Dâru’l-Fikr.
• İbn Kesîr, E. (1988). el-Bidaye ve’n-nihaye I-XIV. Ali Şîrî (Edt.), Beyrut: Dârü İhyâü’t-Türâs.
• İbn Kuteybe, D. (1967). el-İmâme ve’s- siyâse I-II. Tahâ Muhammed Zeynî (Edt.), Kahire.
• İbn Kuteybe, D. (1992). el-Meârif. II. Baskı. Servet Ukkaşe (Edt.), Kahire: Hey’eti’l-Mısrıyye.
• İbn Sa’d, E. (1968). Tabakâtu’l-kübrâ. İhsan Abbas (Edt.), Beyrut: Dâru Sadr.
• İbnü’l-Esîr, Ş. (1989). Üsdü’l-ğabe fi marifetü’s-sahabe I-VI (630/). Ali Muhammed Muavviz (Edt.), Beyrut: Dâru’l-Fikr.
• İbnü’l-Esîr, Ş. (1997). el-Kâmil fi’t-tarih I-X. Ömer Abdusselam Tedmirî (Edt.), Beyrut: Dâru’l-Kitabu’l-Arabî.
• Jörke, D. (2005). Politische anthropologie. Wiesbaden: VS Verlag für Sozialwissenschaften.
• Kılıç, Ü. (2001). Tartışmaların odağındaki halife Yezid b. Muaviye. İstanbul.
• Morgenthau, H.J. (1978). Politics among nations: the struggle for power and peace. New York: Alfred A. Knopf.
• Namlı, A. (2019). Yezîd’in halifeliğinin meşrûiyeti meselesi. Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, (16): 521–47. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/rteuifd/issue/50719/603328
• Richard, W. (2015). Hasan Basrî’nin kader risalesi üzerine bir inceleme (Çev: Muhit Mert), Gazi Üniversitesi Çorum İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2(3): 123–41. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/sirnakifd/issue/45633/548411
• Ritter, H. (1954). Hasan Basrî’nin kader hakkında halife Abdülmelik b. Mervan’a mektubu. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 3(3): 75–84. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/auifd/issue/40734/490910
• Sarıbıyık, M. (2014). Erken dönem İslam tarihinde merkez-çevre çatışması. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 12(47): 339–48. Erişim adresi: http://dergipark.gov.tr/esosder/issue/6161/82843 (November 28, 2018).
• Sarıçam, İ. (1997). İslâm öncesinden Abbasilere kadar Emevî-Hâşimî ilişkileri.
• Söylemez, M. M. (2001). Hz. Hasan’ın hilafeti Muaviye’ye devrinin arkaplanı. İslami Araştırmalar Dergisi, 14(3–4): 456–68. Erişim adresi: http://www.islamiarastirmalar.com/magazine/tr-hz-hasanin-hilafeti-muaviyeye-devrinin-arkaplani-274.html?page=archive&sid=13be6ca67dc791038dc8c94f3589b2c3
• Strauss, L. (1956). Naturrecht und geschichte. Stutgart: K.F. Koehler Verlag.
• Taberi, E. (1387). Tarihu’r-rusül ve’l-mülûk. II. Baskı. Muhammed Ebu’l-Fadl İbrahim (Edt.), Beyrut: Dâru’t-Türâs.
• Tunçarslan, N. (2018). Uluslararası sorunların çözümünde normatif ve reel politik araçların karşılaştırmalı bir analizi: iran ve suriye krizi’nde türkiye’nin arabuluculuğu. Marmara Üniversitesi Siyasal Bilimler Dergisi, 6(2): 73–89. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/535862
• Uçar, Ş. (1990). Anadolu’da İslam-Bizans mücadelesi. İstanbul: İşaret.
• Uygun, O. (2008). İbn Haldun’nun toplum ve devlet kuramı. İstanbul: XII Levha.
• Vâkıdî, E. (1989). Kitabü’l-meğâzî I-III. III. Baskı. Marsden Jones (Edt.), Beyrut: Dâru’l-A’lemî.
• Yavuz, Y. (1997). “Hasan el-Basrî.” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, İstanbul: TDV Yayınları, 305–7.
• Yiğit, İ. (1995). “Emeviler.” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, İstanbul: TDV Yayınları, 11: 87–104.
• Zehebi, Ş. (1985). Siyeru A’lâmin-Nübelâ. Şuyab Arnavud (Edt.), Beyrut: Müessesetü’r-Risale.
• Zeyyat, H. (2013). Abbasiler döneminde Muaviye taraftarlığı. İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, (28): 175–82. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/10289
• Zübeyrî, A. (t.siz). Neseb-i Kureyş. Levi Provençal (Edt.), Kahire.