THE TAWIL ON THE NAME AND ATTRIBUTES OF ALLAH IN THE WORK OF İBN AL-ATHİR 'S AN-NİHÂYA Fİ GHARİBİ’L-HADİS

Yıl 2017, Cilt: 6 Sayı: 4, 163 - 206, 01.10.2017

Ferhat Gökçe

Öz

Mecduddin Ibnu’l-Esir (d.606/1210) is one of the important hadith scholar of seventh century as to hijri calendar. One of his important works is an-Nihaya fi Gharibi’l-hadis wa’l-Asar that one of the prominent classifications of hadith literatüre about “Gharibu’l-Hadiths” he explained rare words in hadiths by alphabetic order. Comments and interpretations about “God’s names and attributions take attention in this work. When Ibnu’l Esir mentinoned words by alphabetic order, he mentioned especially these meanings of the words, if there is meaning of name and attribution that used for Allah. This stuation puts forward his importance about issue of Asma al husna and attributions. Ibnu’l Esir interprets attributions belongs to Allah informed in hadiths and expressions reminding materalization and anthropomorphism in different meaning of its zahir meanings by using literatüre attributions of Arabic language. It is examined Ibnu’l Esir’s this interpretations, en-Nihaye’s place among gharibu’l-hadiths in point of metaphors’s interpretations and critics directed to Ibnu-l Esir in the matter of his interpretations about metaphoric hadiths

Anahtar Kelimeler

Allegory, Gharibu’l-Hadith, Ibnu’l Esir, Ta’wil

İbnu’l-Esîr’in En-Nihâye Fî Garîbi’l-Hadîs Isimli Eserinde Allah’ın İsim ve Sıfatları Konusundaki Te’villeri

Öz

Mecduddîn İbnu’l-Esîr (ö. 606/1210) hicrî VII. asrın önemli hadis âlimlerinden birisidir. O’nun en önemli eserlerinden birisi hadislerde bulunan garîb kelimeleri alfabetik sırayla açıkladığı “garîbu’l-hadîs” ilmine dair hadis kaynaklarının önde gelen tasniflerinden en-Nihâye fî Garîbi’l-Hadîs ve’l-Eser’idir. Bu eserde Allah’ın isim ve sıfatlarıyla ilgili yorumlar ve te’viller dikkat çekmektedir. İbnu’l-Esîr, kelimeleri alfabetik olarak zikrederken varsa Allah için kullanılan isim ve sıfat manâsı öncelikle kelimenin bu manâlarını zikretmiştir. Bu durum onun esmâ-i hüsnâ ve sıfatlar meselesine verdiği önemi ortaya koymaktadır. İbnu’l-Esîr hadislerde haber verilen haberi sıfatları, teşbih ve tecsîm andıran ifadeleri Arap dilinin edebî özelliklerini kullanmak suretiyle zâhir anlamından başka anlamlarda yorumlamakta bunları te’vîl etmektedir. Bu çalışmada İbnu’l-Esîr’in bu te’villeri, tevillerinde izlediği yöntem, en-Nihâye’nin müteşabihlerin te’vîli bakımından garîbu’l-hadisler arasındaki yeri ve İbnu’l-Esîr’e müteşâbih hadislere yönelik te’villerinde yöneltilen eleştiriler incelenmektedir

Anahtar Kelimeler

Müteşâbih, Garîbu’l-Hadîs, İbnu’l-Esîr, Te’vîl

Kaynakça

• Abdurrezzâk, Ebûbekir es-San’ânî, el-Musannef, (thk. Habîburahmân el-A’zamî), I-XI, el-Mektebu’l-İslâmî, Beyrut, 1403.
• Aclûnî, Ebu’l-Fidâ İsmâil b. Muhammed, Keşfu’l-Hafâ, I-II, (thk. Abdulhamîd b. Ahmed b. Yûsuf b. Hendâvî), el-Mektebetu’l-Asriyye, y.y., 2000.
• Âcûrî, Ebûbekir Muhammed b el-Huseyn, eş-Şerîa, (thk. Abdullah b. Amr b. Süleymân ed-Dumeycî), Dâru’l- Vatan, Riyad, 1999.
• Ahmed b. Hanbel, el-Musned, I-VI, Çağrı Yay., İstanbul, 1981.
• Ahmed Nâim, Sahih-i Buhârî Muhtasarı Tecrîd-i Sarîh Tercemesi Mukaddimesi, I-XII+Klavuz, D.İ.B.Y., Ankara, 1999.
• Aynî, Bedruddîn, Umdetu’l-Kârî Şerhu Sahîhi’l-Buhâri, Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, Beyrut, t.y.
• Begavî, Ebû Muhammed el-Huseyn, Şerhu’s-Sunne, (thk. Şuayb el-Arnaût), el-Mektebetu’l-İslâmî, Beyrut- Dimaşk, 1983.
• Beyhakî, Ebûbekir Ahmed b. el-Huseyn, el-Esmâ ve’s-Sıfât, (thk. Abdullah b. Muhammed el-Hâşidî), Mektebetu’s-Sevâdî, Riyad, 1993.
• …………, es-Sunenu’l-Kubrâ, (thk. Muhammed Abdulkâdir Atâ), Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut, 2003.
• …………, Ebûbekir Ahmed b. el-Huseyn, Şuabu’l-İmân, (thk. Muhtâr Ahmed en-Nedvî), Mektebetu’r-Ruşd li’n-Neşri ve’t-Tevzi’, Riyad, 2003.
• Bezzâr, Ebûbekir, Musned, I-XVIII (thk. Mahfûzu’r-Rahmân Zeynullah, Adil b. Sad), Mektebetu’l-Ulûmi ve’l- Hikem, Medine, 2009.
• Bodur, Osman, Müteşâbih Hadislerin Yorumu, Rağbet Yay., İstanbul, 2016.
• Budak, Ali, “Haberî Sıfatlara Dair Rivâyetlerin Te’vîl Yoluyla Çözümü Bağlamında Râzî’nin Esâsu’t-Takdîs Adlı Eseri”, Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, c. X, sayı: 19, ss. 37-77, 2011.
• Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmail, el-Câmiu’s-Sahih, I-IV, Çağrı Yay., İstanbul, 1981.
• Çakan, İsmail Lütfi, Hadis Edebiyatı, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, İstanbul, 1985.
• Çelebi, İlyas, Sıfat” mad.,DİA, c.XXXVII, Ankara, 2009.
• Dârimî, Ebû Abdillah Muhammed b. Abdurrahman, es-Sunen, I-II, Çağrı Yay., İstanbul, 1981.
• Ebû Dâvûd et-Tayâlîsî, Musned, I-IV, (thk. Muhammed b. Abdulmuhsin et-Turkî), Hicr li’t-Tibâa ve’n-Neşr, 1999.
• Ebû Ubeyd, el-Kâsım b. Sellâm b. Abdillah el-Herevî, Garîbu’l-Hadîs, (thk. Muhammed el-Muîd Hân), Matbaatu Dâireti’l-Meârifi’l-Usmâniyye, Haydarâbâd, 1964.
• el-Hâkim en-Neysâbûrî, Ebû Abdullah, el-Müstedrek ale’s-Sahîhayn, I-IV, (thk. Mustafa Abdulkâdir Atâ), Dâru’l-Kutui’l-İlmiyye, Beyrut, 1990.
• …………, Ebû Abdullah, Ma’rifetuUlûmi’l-Hadîs, (thk. Es-Seyyid Muazzam Huseyn), Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut, 1977.
• en-Neybâlî, Bedruzzamân Muhammed Şefi’, Te’vîlu’s-Sıfât fî Kutubi Garîbi’l-Hadîs, y.y., t.y.
• es-Sehyebânî, Ali b. Ömer b. Muhammed, et-Te’vîl fî Garîbi’l-Hadîs min Hilâli Kitâbi’n-Nihâye li İbni’l-Esîr, Mektebetu’r-Ruşd, Kahire, 2009.
• Ezrakî, Ebû’l-Velîd, Muhammed b. Abdillah b. Ahmed b. Muhammed b. El-Velîd b. Ukbe b. El-Ezrak el- Gassânî el-Mekkî, Ahbâru Mekke ve Mâ Câe fiha mine’l-Eser, Dâru’l-Endelüs li’n-Neşr, Beyrut, t.y.
• Fâkihî, Ebû Abdullah Muhammed, Ahbâru Mekke fî Kadîmi’d-Dehri ve Hadîsihi, I-VI (III cilt), (thk. Abdulmelik Abdullah Dehiş), Dâru Hazar, Beyrut, 1414.
• Görmez, Mehmet, Hadis ve Sünnetin Anlaşılması ve Yorumlanmasında Metodoloji Sorunu, T.D.V.Y.; Ankara, 1997.
• Harâitî, Ebûbekir Muhamed b. Ca’fer b. Muhammed b. Sehl b. Şâkir, İ’tilâlu’l-Kulûb, Nezâr Mustafâ el-Bâz, Riyad, t.y.
• Hatiboğlu, İbrahim, “en-Nihâye” mad.,DİA, c. XXXIII, Ankara, 2007.
• Hattâbî, Ebû Süleyman Ahmed b. Muhammed, A’lâmu’l-Hadîs fî Şerhi Sahîhi’l-Buhârî, (thk. Muhammed b. Sa’d b. Abdirrahmân), Mekke, 1406.
• …………, Garîbu’l-Hadîs, (Abdulkerîm İbrâhim el-Garbâvî), Dâru’l-Fikr, 1982.
• İbn Ebî Şeybe, Ebûbekir, el-Kitâbu’l-Musannef fi’l-Ahâdîsi ve’l-Âsâr, I-VII, (thk. Kemâl Yûsuf el-Hût), Mektebetu’r-Ruşd, Riyad, 1409.
• İbn Ebî Âsım, Ebûbekr Ahmed b. Amr b. ed-Dahhâk b. Mahled eş-Şeybânî, Kitabu’s-Sunne, el-Mektebetu’l- İslâmî, y.y., 1980.
• İbn Hibbân, İbn Ebî Hâtim Muhammed b. Hibbân, Sahih (el-İhsân fî Takrîbi Sahîhi İbn Hibbân), I-XVIII, (thk. Şuayb el-Arnaût), Muesesetu’r-Risâle, Beyrut, 1988.
• İbn Kuteybe, Abdillah b. Muslim, Te’vîlu Muhtelifi’l-Hadîs, (thk. Muhammed Abdurrahîm), Dâru’l-Fikr, Beyrut, 1995; Hadis Müdâfası, (çev. M. Hayri Kırbaşoğlu), Kayıhan Yay., İstanbul, 1979.
• …………, Garîbu’l-Hadîs, (thk. Abdullah el-Cebûrî), Matbaatu’l-Ânî, Bağdat, 1397.
• İbn Mâce, Muhammed b. Yezid el-Kazvinî, es-Sunen, I-II, (thk. Muhammed Fuad Abdulbâkî), Çağrı Yay., İstanbul, 1981.
• İbn Manzûr, Ebu’l-Fadl Muhammed b. Mukerrem el-Mısrî, Lisânu’l-Arab, I-XV, Dâru Sâdir, Beyrut, t.y.
• İbn Nedim, Ebu’l-Ferec Muhammed b. Ebî Yakûb, Kitâbu’l-Fihrist, Dâru’l-Ma’rife, Beyrut, 1997.
• İbnu’l-Esîr, en-Nihâye fî Garîbi’l-Hadîs ve’l-Eser, I-V, (thk. Tâhir Ahmed ez-Zâvî ve Mahmûd Muhammed et- Tanâhî), el-Mektebetu’l-İslâmiyye, Kahire, 1963.
• İbnu’s-Salah, Ebû Amr Osmân b. Abdirrahmân eş-Şehrezûrî, Ulûmu’l-Hadîs, (thk. Nurettin Itr), Dâru’l-Fikr, Dımaşk, 1986.
• Kandemir, M. Yaşar, “garîbu’l-hadîs” mad.,DİA, c. XIII, İstanbul, 1996.
• Kettânî, Muhammed Abdulhayy, er-Risâletu’l-Mustatrafe, Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, y.y., 2000; Hadis Literatürü, (çev. Yusuf Özbek), İz Yay., İstanbul, 1994.
• Kılavuz, A. Saim, Anahatlarıyla İslâm Akâidi ve Kelâm’a Giriş, Ensar Yayınları, İstanbul, 2009.
• Kırbaşoğlu, M. Hayri, Ehl-i Sünnet’in Kurucu Ataları, Otto Yayınları, Ankara, 2011.
• Kiraz, Celil, “Zemahşerî’nin el-Keşşâf’ında Allah’ın Bazı Sıfatlarıyla İlgili Temsil Mecâz ve İstiâre Algılamaları”, Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, cilt, 17, sayı: 2, ss. 519-568, 2008.
• Koçkuzu, Ali Osman, “İbnu’l-Esîr, Mecdüddin” mad.,DİA, c. XXI, İstanbul, 2000.
• Kudâî, Ebû Abdullah b. Seleme, Musnedu’ş-Şihâb, I-II, (thk. Hamdî b. Abdulmecîd es-Selefî), Muessesetu’r- Risâle, Beyrut, 1986.
• Mâlik b. Enes, Ebû Abdullah el-Asbahî, el-Muvatta, I-II, (thk. Muhammed Fuad Abdulbaki), Çağrı Yay., İstanbul, 1981.
• Muhammed Fuâd Abdulbâkî, el-Mu’cemu’l-Mufehres li-Elfâzi’l-Kur’âni’l-Kerîm, Dâru’l-Hadîs, Kahire, 1364.
• Muslim, Ebu’l-Huseyn Muslim b. Haccâc, Sahîhu Muslim, I-III, (thk. Muhammed Fuâd Abdulbâkî), Çağrı Yay., İstanbul, 1981.
• Nesâî, Ebû Abdurrahmân Ahmed b. Şuayb, es-Sunen, I-III, Çağrı Yay., İstanbul, 1981.
• …………, es-Sunenu’l-Kübrâ, I-X, (thk. Şuayb el-Aranût), Muessesetu’r-Risâle, Beyrut, 2001.
• Râgıb el-İsfehânî, Ebu’l-Kâsım el-Huseyn b. Muhammed, el-Mufredât fî Garîbi’l-Kur’ân, (Safvân Adnân ed- Dâvûdî), Dâru’l-Kalem, Beyrut, 1412.
• Sâlih, Subhi, Hadis İlimleri ve Hadis Istılahları, (çev. M. Yaşar Kandemir), M.Ü.İ.F.V. Yayınları, İstanbul, 1996.
• Taberânî, Ebu’l-Kâsım, el-Mu’cemu’l-Kebîr, (thk. Hamdî b. Abdulmecîd es-Selefî), XXV, Mektebetu İbn Teymiye, Kâhire, y.y.
• …………, el-Mu’cemu’l-Evsat, X, (thk. Târik b. Avdillah b. Muhammed, Abdulmuhsin b. İbrâhim el- Huseynî), Dâru’l-Haremeyn, Kâhire, y.y.
• …………, el-Mu’cemu’s-Sağîr, II, (thk. Muhammed Şekûr Mahmûd el-Hâc Emîr), el-Mektebetu’l-İslâmî, Dâru Ammâr, Beyrût, 1985.
• …………, Musnedu’ş-Şâmiyyîn, (thk. Hamdî b. Abdulmecîd es-Selefî), Muessesetu’r-Risâle, Beyrut, 1984.
• Taftazânî, SaduddînMesud b. Ömer, Şerhu’l-AkâidKelam İlmi ve İslâm Akâidi, (çev. Süleyman Uludağ), Dergah Yay., Ankara, 1999.
• Topaloğlu, Bekir, “Esmâ-i Hüsna” mad.,DİA, XI, İstanbul, 1995.
• Türcan, Zişan, Hadis El Kitabı, Grafiker Yay., Ankara, 2016.
• Uğur, Mücteba, Hadis İlimleri Edebiyatı, T.D.V.Y., Ankara, 1996.
• Yavuz, Yusuf, Şevki, “Ayn” mad.,DİA, c. IV, İstanbul, 1991.
• Yurdagür, Metin, “Haberî Sıfatları Anlamda Metod”, Erciyes Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, sayı:1, ss. 249-264, 1983.
• Yücel, Ahmet, Hadis Usûlü, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, İstanbul, 2013.
• Zehebî, Şemsuddîn Muhammed b. Ahmed b. Osman, Siyeru A’lâmi’n-Nubelâ, (thk. Şuayb el-Arnaût), Muessestu’r-Risâle, Beyrut, 1413.
• Zemahşerî, Ebû’l-Kâsım Mahmûd b. Amr b. Ahmed, el-Fâik fî Garîbi’l-Hadîs ve’l-Eser, I-IV, (thk. Ali Muhammed el-Becâvi, Muhamed Ebu’l-Fadl İbrâhim), Dârul-Ma’rifet, Beyrut, t.y.