Gümrü-Moskova-Kars Antlaşmaları Kapsamında Muhacir ve Mülteci Problemi

Yıl 2018, Cilt: 7 Sayı: 4, 0 - 0, 01.10.2018

A. Boy

Öz

1877—1878 Osmanlı-Rus Savaşı’nın ardından imzalanan Berlin Antlaşması ile Kars Ardahan ve Batum Rusya’ya savaş tazminatı karşılığı bırakıldı. 3 Mart 1918’de imzalanan Brest Litovsk antlaşmasına kadar kırk yıl boyunca Kars Ardahan ve Batum Rus yönetiminde kaldı. Bu süre zarfında bölgeye Ermeni Rus gibi milletler yerleştirilerek kalıcılık sağlanmaya çalışıldı ve nüfus Türklerin aleyhinde bir artış gösterdi. Kars ve çevresinde Ermeni ve Rus nüfusunun artmasıyla Anadolu’nun içlerine doğru Türk göçleri başladı. Bu hareketlilik uzun yıllar devam etti. 3 Mart 1918’de bölgenin Anadolu’ya katılmasıyla memleketlerine geri dönmek isteyen muhacirler Mondros Mütarekesine kadar geri döndüler, mütarekenin ardından bölgenin Anadolu toprakları dışında kalmasıyla geri dönüşler Gümrü Antlaşmasına kadar durdu. Gümrü Antlaşması ile ele geçirilen yerlere doğru göçler başladı. Akabinde Moskova antlaşması ve ardından yapılan Kars Antlaşmasıyla muhacirlerin ve mültecilerin durumu çeşitli aşamalardan geçti. Bu antlaşmalar ile Anadulu’nun çeşitli yerlerine dağılan ve Batum başta olmak üzere Kafkaslarda kalan muhacirler kesin dönüş yapmaya başladılar. Kars ve çevresinde bulunan Ermeni ve Rus gibi milletlerde Anadolu’dan Kafkaslara ve çeşitli coğrafyalara doğru bir göç hareketi başlattılar. Çalışmada Gümrü, Moskova ve Kars Antlaşmalarında muhacir ve mültecilerin durumunun kapsamlı olarak ele alınması hedeflendi. Araştırma esnasında çeşitli arşivler incelendi. Ulaşılabilen gazeteler taranarak konu detaylı olarak sunulmaya çalışıldı.

Anahtar Kelimeler

Muhacir, Mülteci, Kars, Gümrü, Moskova