Muallim Naci’nin Manzum Hikâyelerinde Kahraman Tipi

Yıl 2020, Cilt: 9 Sayı: 4, 2023 - 2039, 13.10.2020

Hakan Değirmenci

https://doi.org/10.33206/mjss.782275

Öz

Muallim Naci Efendi, şiir, tenkid, hikâye, makale, mektup, edebiyat tarihi, piyes, hatırat ve deneme gibi edebiyatın hemen her türünde eser vermiş önemli bir sanatçıdır. Şair, müntekid, mütercim ve muallim olan Naci, taşıdığı bütün bu vasıfların hakkını vermiş, kısacık ömrüne pek çok eser sığdırmayı başarmıştır. Onun manzum hikâyeleri kanaatimizce edebiyat camiasında dahi pek bilinmemektedir.
Türk edebiyatında mesneviler üzerinden ilerleyen manzum hikâye yazma geleneği, Tanzimat döneminde, bilhassa ikinci nesilde yer alan sanatçılar sayesinde yeniden canlanmıştır. Destan geleneğinden gelen muhtevaya ilişkin temel, bu dönemde Batı’dan yapılan çevirilerin tesiriyle biçimsel bir dönüşümden geçmiş, böylece manzum hikâyecilik yeni bir inkişaf dönemine girmiştir.
Muallim Naci’nin sanatının temelinde, Osmanlı ve İslam tarihi üzerinde yaptığı incelemelerden çıkardığı bilgi ve sonuçların önemli bir yer teşkil ettiği bilinmektedir. Bu çalışmamızda şairin Mûsâ bin Ebü'l Gâzân -yahud- Hamiyyet, Zâtü'n-Nitâkayn -yahud- İbnü'z-Zübeyr ve Ertuğrul Gazi Bey isimlerini taşıyan üç manzum hikâyesinde kahraman tipinin nasıl ele alındığını ortaya koymaya çalıştık. Bunu yaparken, geleneksel Türk destanlarındaki tip ve motifleri ve Batı menşeili modern trajedileri de gözönünde bulundurarak mukayeseli bir şekil ve muhteva incelemesi ortaya koymayı da hedefledik.

Anahtar Kelimeler

Tanzimat,, Muallim Naci, manzum hikâye, destan, tip

Kaynakça

• Akyüz, K. (1970). Batı Tesirinde Türk Şiiri Antolojisi. Ankara: Doğuş Matbaacılık.
• Ayvazoğlu, B. (1996). Endülüs’ten İspanya’ya. Ankara: TDV Yayınları.
• Çetindaş, D. (2014). Yeni Türk Şiirinde Destan. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Çıkla, S. (2009). Manzum Hikâye ve Öykü Şiir, Türklük Bilimi Araştırmaları Dergisi, 15, 51-58.
• Geyikoğlu, H. (2001). “Tarih Açısından Manas Destanı ve Sovyetler Birliği'ndeki Türklerin Milli Duygularına Etkisi”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 6, 201-207.
• Elçin, Ş. (1963). Atların Doğuşları İle İlgili Efsaneler, Türk Folklor Araştırmaları, 7.
• Enginün, İ. (2000). Abdülhak Hamid’in Hatıraları. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Enginün, İ. (2006). Yeni Türk Edebiyatı Tanzimat’tan Cumhuriyet’e. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Gündoğdu, M A. (2016). “Abdülhak Hâmid’in Endülüs Ve İlhanlılarla İlgili Piyeslerinde Milletin Birlik Ve Beraberliğinin Önemi, 3rd International Congress On Social Sciences, China To Adriatic. Antalya, 230-242.
• Gündoğdu, M A. (2017). Tanzimat Yazarlarına Göre Endülüs’ün Yıkılış Sebepleri, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 58, 315-338.
• Kaplan, M. (2005). Gazi Tipi”, Türk Edebiyatı Üzerine Araştırmalar 3. Tip Tahlilleri. İstanbul: Dergâh Yayınları, 101-108.
• Kaplan, R. (1999). Muallim Naci’nin Bir Trajedi Denemesi, İlmi Araştırmalar, 135-146.
• Karaca, A. (1992). Muallim Naci'nin Musa Bin Ebi’l-Gazân yahut Hamiyyet Adlı Eseri, Türkoloji, 143-164.
• Köprülü, F. (1331). Selçukîler Zamanında Anadolu’da Türk Medeniyeti, Milli Tetebbûlar Mecmuası, C.II, 201-233.
• Köprülü, O F. (1989). “Alp” Maddesi TDV İslam Ansiklopedisi, C. 2, 525.
• Kuzudişli, B. (2005). Hadis Rivayetinde Aile İsnadları, Yayımlanmamış Doktora Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Morina, İ. Okumuş, S. (2016). Şemsettin Sami’nin Bilinmeyen Bir Tiyatro Eseri: Vicdan, Dede Korkut, 9, 71-82.
• Muallim Naci, (1299). Musa bin Ebu’l Gazan yahud Hamiyed. İstanbul: Matbaa-ı Kütübhâne-i Cihân.
• Mualim Naci, (1307). Zâtü'n-Nitâkayn -Yahud- İbnü'z-Zübeyr, İstanbul: Şirket-i Mürettibiye Matbaası ve Kütübhânesi.
• Muallim Naci, (1310). Gazi Ertuğrul Bey, İstanbul: Hazine-i Fünûn Dergisi.
• Okay, Orhan, Batılılaşma Devri Türk Edebiyatı. Dergah Yayınları, İstanbul 2005.
• Özgül, M K (2016). Şiir Hazanında Gazel Dökenler-V, Muallim Naci Efendi. İstanbul: Kitabevi.
• Salâhî, (1310). Muallim Nâci, İstanbul: Artin Asaduryan Şirket-i Mürettibiye Matbaası.
• Şinasi, (1960). Müntehâbât-ı Eş’ar, (Haz. Beken S.). Ankara: Dün-Bugün Yayınevi, 99-106
• Tansel, F A. (1953). Muallim Naci ile Recaizâde Ekrem Arasındaki Münakaşalar ve Bu Münakaşaların Sebep Olduğu Edebi Hâdiseler, Türkiyat Mecmuası, C. 10, 159-200.
• Tansel, F A. (1962). Muallim Nâcî’nin Dinî Eserleri, Diyanet İşleri Başkanlığı Dergisi, 161-177.
• Tanpınar, A H. (1997). 19. Asır Türk Edebiyatı Tarihi. İstanbul: Çağlayan Kitabevi.
• Tarakçı, C. (1973). Muallim Naci Efendi, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Uçman, A. (2013). Muallim Naci, İstanbul: Toker Yayınları.
• Uğurcan, S. (2002). Abdülhak Hamid Tarhan’ın Eserlerinde Tarih, İzmir: Akademi Kitabevi.
• Uğurcan, S. (2012). Türk Edebiyatında Endülüs İmajı, Edebiyatımız I, Edebiyat-Tarih İlişkisi, İstanbul: Dergâh Yayınları, 299-315,
• Yahya Kemal, (1975). Tarih Musâhabeleri, İstanbul: İstanbul Fetih Cemiyeti Yayınları.
• Yardımcı, M. (2007). Türk Destanlarında Tipler ve Motifler, Destanlar, Ankara: Ürün Yayınları, 50-69.
• Yıldız, H D. (1988). “Abdullah B. Zübeyr B. Avvâm” maddesi, TDV İslam Ansiklopedisi, C. 1, 145-146.