Evaluation of the Historical and Archaeological Centers Identified in Çayırlı District of Erzincan Province

Yıl 2021, Cilt: 10 Sayı: Özel Sayı, 95 - 112, 31.12.2021

İbrahim Üngör , Rıdvan Torun

https://doi.org/10.33206/mjss.1011337

Öz

The surface surveys carried out in Erzincan since 1998 and to this day have allowed us to reach important and new results both in terms of the history of Erzincan and the history of Eastern Anatolia. Çayırlı district, located in the east of Erzincan, is a strategic place in the political and cultural development of the region due to its location. The archaeological and historical centers which identified during the surveys starts from the Calcholitic age in terms of the settlement style and historically parallel of Northeastern Anatolia and Erzincan region. Since the Early Bronze Age many settlements and forts appears in Çayırlı. Also, it is important that some settlements has been identified belongs to Karaz culture which reflects the early culture of the region. In addition to this, identification of the Urartian centers with our surveys is important that northern frontiers of the Urartian State during the Iron Age. The Sırataşlar fort which located in Çayırlı is one the great example of this. Tercan discrict (which is very close to Çayırlı), while Çadırkaya/Pekeriç fort has been inhabited during the Iron and Middle ages, Tuzla fort has been only inhabited early Iron age and Iron ages. Also, our survey shows that intensive settlements can be seen in Çayırlı and its vicinity during the Middle age. Further, Çayırlı and its vicinity stationed on the natural and historical roads according to our another observation. It has been important that Çayırlı is located in the center of the roads that come from Erzurum and reach the coasts of the Eastern Black Sea Region.

Anahtar Kelimeler

Erzincan, Çayırlı, Diauehi, Karaz, Urartian

Erzincan İli Çayırlı İlçesinde Tespit Edilen Tarihi ve Arkeolojik Merkezlerin Değerlendirmesi

Öz

 1998 yılından bu güne Erzincan’da sürdürülen yüzey araştırmaları hem Erzincan tarihi hem de Doğu Anadolu’nun tarihi açısından önemli ve yeni sonuçlara ulaşmamızı sağlamıştır. Erzincan’ın doğusunda yer alan Çayırlı ilçesi konumu itibari ile bölgenin siyasi ve kültürel gelişiminde stratejik bir yerdedir. Çayırlı yüzey araştırmalarında tespit edilen arkeolojik ve tarihi merkezler, yerleşim biçim ve tarihi açısından Kuzeydoğu Anadolu ve Erzincan geneline paralel şekilde Kalkolitik Çağ’ın sonlarından başlamaktadır. Çayırlı’da İlk Tunç Çağı ile birlikte yerleşme ve kalelerin sayısında önemli artış olduğu tespit edilmiştir. Bölgenin erken dönem kültürünü ifade eden Karaz Kültürü’ne ait merkezlerinin tespit edilmiş olması ayrıca önemlidir. Yine bilimsel çalışmalarımız ile Erken Demir Çağı ve sonrasında Demir Çağı Urartu merkezlerinin tespit edilmiş olması, Urartu Devleti’nin kuzey sınırlarının ve kültürel yayılımının açıklanması açısından son derece önemli olmuştur. Çayırlı’da bulunan Sırataşlar Kalesi bunun en güzel örneklerindendir. Çayırlı ilçesine oldukça yakın olan Tercan ilçesi Çadırkaya beldesinde bulunan Çadırkaya/Pekeriç Kalesi, Demir Çağı ve Orta Çağ, Tuzla Kalesi ise Erken Demir Çağı ve Demir Çağı’nda iskân edilmiştir. Yine Orta Çağ’da Çayırlı ve çevresinin oldukça yoğun bir şekilde yerleşim gördüğü yüzey araştırmalarımızın bir sonucu olarak ortaya çıkmıştır. Ayrıca Çayırlı ve çevresinin doğal ve tarihi yolların güzergâhı üzerinde olduğu önemli tespitlerimiz arasındadır. Çayırlı’nın, Erzurum üzerinden gelerek Doğu Karadeniz Bölgesi’nin sahillerine kadar ulaşan yolların merkezinde yer aldığının tespit edilmiş olması önemli olmuştur.

Anahtar Kelimeler

Erzincan, Çayırlı, Diauehi, Karaz, Urartu

Kaynakça

• Akkan, E. (1964). Erzincan ovası ve çevresinin jeomorfolojisi. Ankara: Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Yayınları.
• Belli, O. (2000). Dünya’nın en büyük hidrolik uygarlığı: Urartular. Türkiye Arkeolojisi ve İstanbul Üniversitesi (1932-1999) (Ed: O. Belli). Ankara: İstanbul Üniversitesi Yayınları. ss. 394-402.
• Bingöl, A., Ceylan, A., vd. (2010). 2008 yılı Erzincan, Erzurum, Kars ve Iğdır illeri Yüzey Araştırmaları. 27. Araştırma Sonuçları Toplantısı, c. 2. Ankara: Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü Yayını. ss. 375-398.
• Bozgun Ş. (2016). İÖ 2. binyılda Hitit çiviyazılı belgelere göre Erzincan ve çevresi. Uluslararası Erzincan Sempozyumu, c. I. ss. 113-126.
• Ceylan, A. (2000a). Çayırlı’da tarihi ve arkeolojik araştırmalar. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 15, 277-291.
• Ceylan, A. (2000b). 1998 yılı Erzincan yüzey araştırması. 17. Araştırma Sonuçları Toplantısı, c. 2. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınlar. ss. 181-192.
• Ceylan, A. (2001). 1999 yılı Erzincan ve Erzurum yüzey araştırmaları. 18. Araştırma Sonuçları Toplantısı, c. 2, Ankara: Kültür Bakanlığı Milli Kütüphane Basımevi. ss. 71-82.
• Ceylan, A. (2002). 2001 yılı Erzincan, Erzurum ve Kars illeri yüzey araştırmaları. 20. Araştırma Sonuçları Toplantısı. 27-31 Mayıs. Ankara: Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü. ss. 311-324.
• Ceylan, A. (2003). 2002 yılı Erzincan, Erzurum, Kars ve Iğdır illeri yüzey araştırmaları. 21. Araştırma Sonuçları Toplantısı, C: 2. 26-31 Mayıs. Ankara: Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü. ss. 263-272.
• Ceylan, A. (2005). The Erzincan, Erzurum and Kars region in the Iron Age. Anatolian Iron Ages V, London. pp. 21-29.
• Ceylan, A. (2008). Doğu Anadolu araştırmaları I, Erzurum-Erzincan-Kars-Iğdır (1998-2008). Erzurum: Güneş Vakfı Yayınları.
• Ceylan, A. (2015). Doğu Anadolu araştırmaları II, Erzurum-Erzincan-Kars-Iğdır (2008-2014). Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınları.
• Ceylan, A. (2017). Yeni bulgular ışığında Kuzeydoğu Anadolu’da Diauehi Krallığı ve Urartular. Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 20, 517-568.
• Ceylan, A. (2019). Urartu’da Kaya İşaretli Kalelerden Çadırkaya Kalesi. Uluslararası Erzincan Sempozyumu (26-28 Eylül 2019) Bildiriler Kitabı. ss. 27-54.
• Ceylan, A. ve Üngör, İ. (2018). Eskiçağ’da Erzincan kaleleri. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınları.
• Ceylan, N. (2019). Çayırlı Tarihine Işık Tutan Yerleşme: Saygılı Höyük, Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 24, 635-648.
• Evliya Çelebi (2013). Günümüz Türkçesiyle Evliya Çelebi Seyahatnamesi-1, 1-6. Kitaplar (Çev: S. A. Kahraman-Y. Dağlı), C: 1. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Friedrich, J. (1930). Staatsverträge des Hatti-Reiches in Hethitischer Sprache II, Mitteilungen der vorderasiatisch- ägyptischen Gesellchaft 34/1, Leipzig.
• Garstang, J. (1943). Hittite Military Roads in Asia Minor. The Journal of the Archaeological Institute of America, 47, Boston.
• Gül, A. ve Başıbüyük, A. (2011). Bir Tarihi Coğrafya İncelemesi (Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Erzincan Kazası). Erzurum: Salkımsöğüt Yayınevi.
• Günaşdı, Y. (2015). Erzincan Sırataşlar Kalesi. Trakya Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 5(9), 113-131.
• Günaşdı, Y. (2016). Geçitler Ülkesinde Önemli Bir Urartu Kalesi: Avnik. TÜBA-AR (19) 113-135.
• Günek, H. (2006). Karasu (Fırat) havzasının su potansiyeli ve değerlendirilmesi. Doğu Coğrafya Dergisi, 11(15), 113-136.
• Güterbock, H. G. (1956). The Deeds of Suppiluliuma as Told by his Son, Mursili II. JCS X, Boston.
• Kalmış, G. (2020). Kuzeydoğu Anadolu Bölgesinde Tespit Edilen Köroğlu Kaleleri. Tokat Gaziosmanpaşa Üniversitesi Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, XV(I), 155-169.
• Karageçi, M. ve Günaşdı, Y. (2019). Erzurum’da Önemli Bir Urartu Kalesi: Harami Kale. Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 24, 649-667.
• Karaosmanoglu, M., Korucu H. ve Yılmaz M. A. (2010). Altıntepe kazı ve onarım çalısmaları tanıtım el kitapçığı. Erzincan: Dogu Matbaası.
• Karaosmanoğlu, M. (2008). Altıntepe Kalesi İkinci Dönem Kazıları. Atatürk Üniversitesi 50. Kuruluş Yıldönümü Arkeoloji Bölümü Armağanı Doğudan Yükselen Işık Arkeoloji. ss. 69-84.
• Ketin, İ. (1976). San Andreas ve Kuzey Anadolu Fayları arasında bir karşılaştırma. Türkiye Jeoloji Kurumu Bülteni, 19, 149-154.
• Konyar, E. (2008). Mühibbe Darga Armağanı (Urartu Coğrafyasında ‘Anıtsal Kaya İşaretleri: İşlevleri Üzerine Etno-Arkeolojik Bir Yaklaşım) (Edt: T. Tarhan, A. Tibet, E. Konyar). İstanbul: Sadberk Hanım Müzesi Yayınları.
• Korkmaz, M. (2015). Floristical diversity and endemic plants of Çayırlı District (Erzincan/Turkey). Biological Diversity and Conservation, 8(3), 223-247.
• Loon, M. N. V. (1966). Urartian art: Its distinctive traits in the light of new excavations. İstanbul: Uitgaven van het Nederlands Historisch-Archeologisch Instituut.
• Marco Polo (2015). Marco Polo’nun geziler kitabı (Çev: Ö. Güngören). İstanbul: Yol Yayınları.
• Osten, H. H. V. D. (1940). Neue Urartaelsche Bronze aus Erzincan. VI. International Kongress für Archaeologi 1939, Berlin, 225-229.
• Özgüç, T. (1961). Altıntepe Kazıları-Excavations at Altıntepe. Belleten, XXV(98), 253-257.
• Özgüç, T. (1963). Altıntepe’de Urartu Mimarlık Eserleri-The Urartian Architecture on the summit of Altıntepe. Anatolia 7.
• Özgüç, T. (1966). Altıntepe I: Mimarlık Anıtları ve Duvar Resimleri-Arcitectural Monuments and Wall Paintings. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Özgüç, T. (1969). Altıntepe II: Mezarlar, Depo Binası ve Fildişi Eserler-Tombs, Storehouse and Ivories, Ankara.
• Özgül, O. (2015). Erzurum Tortum’da Önemli Bir Urartu Kalesi: Kapıkaya. Trakya Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 5(9), 69-92.
• Pehlıvan, M. (1984). En eski çağlardan urartu’nun yıkılışına kadar erzurum ve çevresi (Doktora Tezi). Atatürk Üniversitesi, Erzurum.
• Pehlivan, M. (1991). Hayaşa (MÖ XV-XIII. Yüzyıllarda Kuzey-Doğu Anadolu). Erzurum: Atatürk Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Polat, P. ve Yalçın, F. (2020). Erzincan ili arazi kullanımının (2000-2018 yılları arası) corıne sistemi ile değerlendirilmesi. Doğu Coğrafya Dergisi, 25(44), 125-150.
• Saraçoğlu, H. (1989). Doğu Anadolu Bölgesi. İstanbul: MEB Yayınları.
• Tarhan, M.T. (1978). MÖ XIII. Yüzyılda Uruatri ve Nairi Konfederasyonları (Basılmamış Doçentlik Tezi). İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi, İstanbul.
• Tarkan, T. (1974). Ana çizgileriyle Doğu Anadolu Bölgesi, Atatürk Üniversitesi 50. Yıl Armağanı. Erzurum, ss. 7-22.
• Torun, R. (2021). Çayırlı ilçesi ve çevresinin eskiçağ tarihi (Yüksek Lisans Tezi). Erzincan Binali Yıldırım Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzincan.
• Üngör, İ. (2018). Urartu Devleti’nin kuzey bölgesinde önemli bir kale: Tuzla kalesi. Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi, 5(17), 93-129.
• Üngör, İ. ve Özgül, O. (2016). Otlukbeli’nde tarihi ve arkeolojik araştırmalar. Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (17), 267-289.
• Yakar, J. (2012). Anadolu’nun Etnoarkeolojisi - Tunç ve demir çağlarında kırsal kesimin sosyo-ekonomik yapısı (Çev: S. H. Riegel) (2. Basım). İstanbul: Homer Yayınları.
• Yalçın, F. ve Polat, P. (2021). Erzincan Ovası’nda yer alan birikinti koni ve yelpazelerinin genel özellikleri, sınıflandırılması ve antropojenik degradasyonu. Gaziantep University Journal of Social Sciences, 20(3), 1043-1068.
• Zimansky, P. E. (1985). Ecologyand Empire, The Structure of the Urartian State. Chicago: Oriental Institute of the University of Chicago.