A Dramaturgical Analysis in Kyrgyz Cinema: The Case of the "Red Apple" Movie

Yıl 2024, Cilt: 13 Sayı: 2, 560 - 569, 22.04.2024

Zeki Okyay , Aydın Yeşilyurt

https://doi.org/10.33206/mjss.1287151

Öz

Dramaturgical analysis is carried out with interdisciplinary approach such as sociology, psychology, philosophy and history. More than one literary works of Cengiz Aytmatov, which has special place in world literature, has been adapted to the cinema, but as far as can be reached in the literature review, it has been determined that the dramaturgical analysis of adapted films has not been made. Moving from this gap and interdisciplinary approach, Cengiz Aytmatov's "Red Apple" movie, which was made into cinema, has been analyzed dramaturgically from perspective of dramaturgy in terms of “subject, social plane of the story, sociological/economic political background, discourse plane of the story, theme, narration plane of the story, space design, personification design, point of view, plot, event frame, crises, climax, dissolution and end, directorial design, acting, sound and music design, important behind-the-scenes notes”. How was the relationship between Kyrgyz cinema and literature handled through the film Kızıl Elma, apart from the stereotypical Soviet common identity, the Kyrgyz lifestyles, cultures, etc.? How are local elements processed? Answers were sought for the questions. From perspective, it is seen that "Red Apple" film, which is analyzed, carries the dramaturgical traces with its narrative form, place used, character choices and sequence of events. In addition, film also presents an implicit world narrative with sociological and poetic drama approach. It has been determined that the event flows such as dramatic conflict and crisis in the story add both visual and discourse dimension to the film.

Anahtar Kelimeler

Dramaturgy in cinema, Kyrgyz Cinema, Chingiz Aitmatov, Red Apple movie

Etik Beyan

“Kırgız Sinemasında Dramaturjik Bir Çözümleme: “Kızıl Elma” Filmi Örneği” başlıklı çalışmanın yazım sürecinde bilimsel kurallara, etik ve alıntı kurallarına uyulmuş; toplanan veriler üzerinde herhangi bir tahrifat yapılmamış ve bu çalışma herhangi başka bir akademik yayın ortamına değerlendirme için gönderilmemiştir. Makale için etik kurul izni zorunluluğu bulunmamaktadır.

Kırgız Sinemasında Dramaturjik Bir Çözümleme: “Kızıl Elma” Filmi Örneği

Öz

Dramaturjik çözümleme; sosyoloji, psikoloji, felsefe, tarih gibi disiplinler arası yaklaşımla yapılmaktadır. Dünya edebiyatında özel yeri olan Cengiz Aytmatov’un birden fazla edebi eseri sinemaya uyarlanmış ancak literatür taramasında ulaşılabildiği kadarıyla bu uyarlama filmlerin dramaturjik çözümlemesinin yapılmadığı saptanmıştır. Bu boşluktan ve disiplinler arası yaklaşımdan hareket eden çalışmada Cengiz Aytmatov’un sinemalaştırılan “Kızıl Elma” filmi; “konu, öykünün toplumsal düzlemi, sosyolojik/ekonomi politik arka plan, öykünün söylem düzlemi, tema, öykünün anlatı (narration) düzlemi, mekân tasarımı, kişileştirme tasarımı, bakış açısı, olaylar dizimi, olay çatkısı, krizler, doruk nokta, çözülme ve son, dramaturgi perspektifinden reji tasarımı, oyunculuk, ses ve müzik tasarımı, kamera arkasından önemli notlar” bakımından dramaturjik olarak analiz edilmiştir. Kırgız sinemasının edebiyat ile ilişkisinin Kızıl Elma filmi üzerinden ele alınış biçimi nasıl gerçekleşmiştir? Filmde kalıplaşmış Sovyet ortak kimliği dışında ve Kırgızlara ait yaşam biçimleri, kültürleri vd. yerel unsurlar ne şekilde işlenmiştir? Sorularına yanıt aranmıştır. Bu perspektiften bakıldığında analizi yapılan “Kızıl Elma” filmi anlatı biçimi, kullanılan mekân, karakter seçimleri ve olayların dizilim kurgusuyla dramaturjik izleri bünyesinde taşıdığı görülmektedir. Ayrıca filmde sosyolojik ve şiirsel dram yaklaşımıyla örtük bir dünya anlatısı da sunmaktadır. Öykünün içinde bulunan dramatik çatışma, kriz gibi olay akışları filmin hem görsel hem de söylem boyutu kattığı saptanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Sinemada dramaturji, Kırgız Sineması, Cengiz Aytmatov, Kızıl Elma filmi

Kaynakça

• Akman, E., Jamankulova, R., & Ayhan, N. (2014). Emergence And Representatıon Of Identıty Through Cınema In Kyrgyzstan After Collapse Of Sovıet Unıon. Ulakbilge, 2(4), s. 77-86.
• Aristoteles. (1976). Poetika. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Aslanyürek, S. (2007). Senaryo Kuramı (3 b.). İstanbul: Pan Yayıncılık.
• Chandler, D. ve Munday, R. (2018) Medya ve İletişim Sözlüğü. (Çev. B. Taşdemir). İstanbul: İletişim yayınları.
• Chapron, J. (2010). A Little History of Recent Kyrgyz Cinema. Studies in Russian and Soviet Cinema, 4(2), s. 210-213. doi:https://doi.org/10.1386/srsc.4.2.210.
• Clarke, J. (2012). Sinema Akımları Sinema Dünyasını Değiştiren Filmler. İstanbul: Kalkedon Yayınları.
• Cumakmatova, E. (2020). Otsenka polojeniya del v kinoindustrii i sootvetstvuyuşih zakonodatelnıh aktov v Kırgızstane, Proekt: “Usilen,ye kinoindustrii v Tsentrolnoy Azii”
• Çamurdan, E. (1996). Çağdaş Tiyatro ve Dramaturji. İstanbul: MitosBOYUT Yayınları.
• Bordwell, D. ve Thompson, K. (2006). Film Art an Introduction. USA: The McGraw-Hill.
• Dmytryk, E. (2003). Sinemada Yönetmenlik. İstanbul: İzdüşün Yayıncılık.
• Dzhumakmatova, E. (2023, 4 14). http://en.unesco.kz/_files/574_Working%20Document%20RUS%20Annex.pdf adresinden alındı.
• Eisenstein, S. M. (1984). Film Duyumu. İsntabul: Payel Yayınevi.
• Eisenstein, S. M. (1985). Film Biçimi. (N. Özön, Çev.) İstanbul: Payel Yayınevi.
• Esslin, M. (1996). Dram Sanatının Alanı Dram Sanatının Göstergeleleri Sahne, Perde ve Ekrandaki Anlamları Nasıl Yaratır. (Çev. Ö. Nutku) İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Erdikmen, A. (2015). Rudolf Julius Arnheim. Z. Özarslan içinde, Sinema Kuramları II (p. 35-58). İstanbul: Su Yayınevi.
• Güngör, A. (2023, 04 12). http://gungorname.com/2021/04/24/kirgizistanin-odullu-filmleri/. http://gungorname.com/2021/04/24/kirgizistanin-odullu-filmleri/: http://gungorname.com/2021/04/24/kirgizistanin-odullu-filmleri/ adresinden alındı.
• Hicks, J. (2007). Dziga Vertov Defining Documentary Film. London: I.B.Tauris & Co Ltd.
• İri, M. (2007). Küreselleşme Ve Kırgızistan Sineması: Bir ‘Yabancı Sinema’ Dili Üzerine Okumalar . İletişim Fakültesi Dergisi, s. 41-55.
• Koivumäki, M.-R. (2016). Dramaturjical Approach in Cinema Elements of Poetic Dramaturgy in A. Tarkovsky’s Films. Finland: Aalto University publication series.
• Lessing, G. (1869). Hamburgische Dramaturjie. Paris: Librairie academique Didier.
• Luzanova, E. (2015). Kırgızistan'da Sinema Sanatı. Eğitim Klavuzu.
• Medin, B. (2018). Sinemada Propaganda Temelli İmaj ve Söylem Üretimi. B. Eryılmaz, K. Özlü, Y. Keskin, & C. Yücetürk içinde, Sosyal Bilimlerinde Güncel Akademik Çalışmalar (s. 25-50). Ankara: Gece Kitaplığı.
• Medin, B. (2014). Duvara Karşı ve Zenne Filmlerine Dramaturjik Bir Yaklaşım. Selçuk İletişim, 8(3), 228-246.
• Moldalieva, A. (2010). New Cinema in Kyrgyzstan. Studies in Russian and Soviet Cinema, 4(2), s. 2013-2018. doi:https://doi.org/10.1386/srsc.4.2.213.
• Nutku, H. (2001). Dramaturji. İstanbul: Mitos&Boyut Yayıncılık.
• Oluk Ersümer, Ayşen. (2013). Klasik Anlatı Sineması. İstanbul: Hayalperest Yayınevi.
• Oxford University. (2010). Oxford Advanced Learnser's Dictionary (8 b.). Oxford: Oxford University Press.
• Petric, V. (2000). Dziga Vertov: Sinemada Konstrüktivizm. Ankara: Öteki Ajans.
• Rudnev, P. (2015). The new play dramaturgy in Russia. M. Romanska içinde, The Routledge Companıon To Dramaturgy (J. Hinds-Bond, Çev., 62-67). New York: Routledge .
• Schıtzer, L., Schıtzer, J., & Martin, M. (2003). Devrim Sineması Sovyet Sinemasının Altın Çağı. (O. Akınay, Çev.) İstanbul: Agora Kitaplığı.
• Sözen, M. (2013). Sinemasal Dramaturji ve Örnek Bir Çözümleme. Süleyman Demirel Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Hakemli Dergisi, s. 100-119.
• Sözen, M. (2017). Sinemasal Anlatılarda Dramatik İnşa ve Dramaturji. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, s. 22-45.
• Stutterheim, K. (2019). Modern Film Dramaturgy An Introduction. Berlin: Peter Lang GmbH.
• TDK. (2011). Türkçe Sözlük (11 b.). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Turkin, V.K.(2007). Dramaturgiya kino. - M.:VGİK.
• Todorov, T. (1995). Yazın Kuramı. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Thompson , K., & Bordwell, D. (2003). Film History: An Introduction. New York: The McGraw-Hill Companies, Inc.
• Topçu, Aslıhan Doğan. (2004). Sinema ve Zaman: Geleneksel (Klasik) Anlatı ve Çağdaş Anlatı Filmlerinin Zamanın Kullanımı ve Anlatısal Yapı ile İlişkileri. Sinemada Anlatı ve Türler içinde, (Ed) Fatma Dalay Küçükkurt ve Ahmet Gürata, 49-93. Ankara: Vadi Yayınları.
• Tuğan, N. H. (2018). Günümüz sinemasında geleneksel anlatı: Marslı (2015-Ridley Scott) filminin dramatik yapısı. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 20(1), 125-147.
• Uğur, İ., & Yılmaz, M. (2016). Karşı sinema perspektifinden godard sineması ve ‘serseri aşıklar’film örneği. Odü Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi (Odüsobiad) Cilt:6, No:14 (2016): 206-219.
• Kırgız Sinemasına Seyahat: “Kızıl Elma” http://mediamanas.kg/1288-kyrgyz-kinosuna-sayakat-kyzyl- alma.html 19.04.2023
• Yengin, D. (2015). Sergei Mikhailovich Eisenstein. Z. Özarslan içinde, Sinema Kuramları II (s. 107-132). İstanbul: Su Yayınevi.
• Yıldız, S. (2015). Vsevolod Illarionovich Pudovkin. Z. Özarslan içinde, Sinema Kuramları II (s. 59-106). İstanbul: Su Yayınevi.
• 2011 Ministerstvo kul'turı Rossiyskoy Federasii, Federal'noe gosudarstvennoe budzhetnoe obrazovatel'noe uchrezhdenie, Vjsshego professional'nogo obrazovaniq, Severo - Kavkazskiy gosudarstvennjy institut iskusstv, Teatral'njy fakul'tet,Kafedra rezhissurj, Rabochaq programma disciplinj, «Kinodramaturgiq», po napravleniü (special'nost') 070601, Rezhissura kino i TV specializaciq Rezhisser televizionnjx programm, pedagog, Kvalifikaciq, Specialist, Forma obucheniq, ochnaq, zaochnaq (s. 5-6), https://skgii.ru/images/stories/oop/programmi/rej_ktv/kin_dram.pdf