Türkiye ve Azerbaycan’da Güçler Ayrılığı İlkesinin Anayasalar Özelinde Karşılaştırılması

Yıl 2025, Cilt: 14 Sayı: 1, 393 - 408, 15.01.2025

Muhammed Enes Kan , Gökmen Kantar

https://doi.org/10.33206/mjss.1497105

Öz

Bu çalışmanın amacı Türkiye ve Azerbaycan’ın güçler ayrılığı ilkesinin görünümünün ve yasama, yürütme, yargıya ilişkin düzenlemelerinin karşılaştırılmalı olarak incelenmesidir. Bu amaç çerçevesinde Türkiye Cumhuriyeti Anayasası ve Azerbaycan Cumhuriyeti Anayasası doküman incelemesi yöntemi ile incelenmiş ve nitel araştırmalarda sıklıkla kullanılan içerik analizi yöntemiyle analiz edilmiştir. Makalede elde edilen bulgular Türkiye ve Azerbaycan anayasalarının yasama, yürütme ve yargıya ilişkin düzenlemeleri arasında oldukça büyük benzerlikler olduğunu ortaya koymuştur. Her iki ülkede de yasama yetkisi halk tarafından seçilen meclislere, yürütme yetkisi Cumhurbaşkanına, yargı yetkisi ise bağımsız mahkemelere verilmiştir. Aralarında küçük farklılıklar olsa da her iki ülkede de yasamayı oluşturan milletvekilleri ve yürütmenin başı olan Cumhurbaşkanında aranan nitelikler açıkça belirtilmiş, yaşa dayalı tecrübe, eğitim seviyesi ve ülke vatandaşı olma kriterlerine önem verilmiştir. Hem Türkiye hem de Azerbaycan anayasasında Cumhurbaşkanına yardımcı bir üst kurul niteliğinde olan Bakanlar Kurulu bulunmasına rağmen, özellikle başında bir başbakanın bulunması, düzenleme yapabilme yetkisinin verilmesi ve anayasada çeşitli görev ve yetkiler açıkça düzenlenmesi açısından Azerbaycan’da Bakanlar Kurulu’na daha özel bir statü verildiği görülmüştür. Anayasaların her ikisinde de yargı bölümlerinde mahkemeler ile hakim ve savcıların bağımsızlıkları anayasal güvence altına alınmış ve özellikle Anayasa Mahkemesi’ne ilişkin düzenlemelere geniş bir yer ayrılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Anayasa, Türkiye Cumhuriyeti Anayasası, Azerbaycan Cumhuriyeti Anayasası, Güçler Ayrılığı İlişkileri

Etik Beyan

“Türkiye ve Azerbaycan’da Güçler Ayrılığı İlkesinin Anayasalar Özelinde Karşılaştırılması” başlıklı çalışmanın yazım sürecinde bilimsel kurallara, etik ve alıntı kurallarına uyulmuş; toplanan veriler üzerinde herhangi bir tahrifat yapılmamış ve bu çalışma herhangi başka bir akademik yayın ortamına değerlendirme için gönderilmemiştir.

Comparison of the Principle of Separation of Powers in the Constitutions of Türkiye and Azerbaijan

Öz

This study aims to comparatively examine the appearance of the principle of separation of powers and the regulations regarding the legislature, executive, and judiciary in Türkiye and Azerbaijan. Within the framework of this purpose, the Constitution of the Republic of Türkiye and the Constitution of the Republic of Azerbaijan were examined by the document analysis method and analyzed by the content analysis method, which is a data analysis method frequently used in qualitative research. The findings obtained in the study revealed that there are great similarities between the legislative, executive, and judicial regulations of the Turkish and Azerbaijani constitutions. In both countries, legislative power is given to the Parliaments elected by the people, executive power is given to the President, and judicial power is given to independent courts. Although there are minor differences between them, in both countries, the qualifications required for the members of parliament who form the legislature and the President, who is the head of the executive, are clearly stated, and importance is given to the criteria of age-based experience, level of education and being a citizen of the country. Although there is a Council of Ministers in both the constitutions of Türkiye and Azerbaijan, which is a supreme council assisting the President, it has been observed that the Council of Ministers is given a more special status in Azerbaijan, especially in terms of having a prime minister at its head, being given the authority to make regulations, and clear regulating various duties and powers in the constitution. In both constitutions, the independence of the courts, judges, and prosecutors in the judicial departments is constitutionally guaranteed, and a wide space is allocated, especially for the regulations regarding the Constitutional Court.

Anahtar Kelimeler

Constitution, Constitution of the Republic of Türkiye, Constitution of the Republic of Azerbaijan, Separation of Powers

Kaynakça

• Akgül, M. E. (2010), Kuvvetler ayrılığı ilkesinin dönüşümü ve günümüz demokratik rejimlerindeki anlamı, Ankara Barosu Dergisi, (68), 79-101.
• Anayurt, Ö. (2019). Anayasa hukuku: genel kısım. Ankara: Seçkin Yayınevi Araştırmalar Dergisi, 2(9), 377-386.
• Aristoteles (2002). Politika (Çev: Mete Tuncay). İstanbul: Remzi Kitabevi
• Arslan, M. (2021). Yasama dokunulmazlığı. Hasan Kalyoncu Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 11(21), 71-105.
• Azerbaycan Cumhuriyeti Anayasası, https://e- qanun.az/framework/897 Erişim Tarihi [01.06.2024]
• Benli, M. D. (2021). Kuvvetler ayrılığı prensibinin temel hak ve özgürlüklerin korunmasındaki işlevi (Yüksek Lisans Tezi). İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kamu Hukuku Ana Bilim Dalı, İstanbul.
• Çekiç, M. (2016). 1982 Anayasası’nın hükümet sistemi açısından değerlendirilmesi. Uyuşmazlık Mahkemesi Dergisi (7).
• Dağ, O. (2023). Milletvekillerinin yasama bağışıklıkları. Sosyal, Beşeri ve İdari Bilimler Dergisi, 6(5), 678-690.
• Demir, H. (2010). Kuvvetler ayrılığı etrafındaki yaklaşımların tahlili. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 14(1), 223-246.
• Dikmen, S. (2018). Yasama Organının Bütçe Gözetim İşlevinin Mali Saydamlık Açısından Ekonometrik Analizi. (Yüksek Lisans Tezi). Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Maliye Anabilim Dalı Ortak Doktora Programı, Afyon.
• Gözler, K. (2011). Anayasa hukukunun genel teorisi, Cilt I, Ekin Basım Dağıtım, Bursa,
• Gözler, K. (2016). Anayasa hukuku genel esaslar. Bursa: Ekin Yayınevi.
• Gözübüyük, Ş. (2007). Açıklamalı Türk anayasaları. (6. Baskı). Ankara: Turhan Kitabevi.
• Gözübüyük, Ş. (2010). Anayasa hukuku, (17. Baskı), Ankara: Turhan Kitabevi, 2010.
• Hamide, T. (2015). Kuvvetler ayrılığı ilkesi ve anayasalarımızda yasama, yürütme, yargı ilişkisi, Kadir Has Üniversitesi Dergisi, 3(1), 20-35.
• Hasanoğlu, M. (2008). Azerbaycan Cumhuriyeti’nde devletin yeniden yapılandırılması ve yerel yönetimlerin güçlendirilmesi çabaları. Sayıştay Dergisi, (69), 73-90.
• Heringa, A. W. (2016). Constitutions compared: an introduction to comparative constitutional law, (4.Baskı), Cambridge, Intersentia.
• Hüseyn, R., Ünal, Ö. F., & Akman, E. (2013). Azerbaycan’da yerel yönetimlerin gelişimi: merkezi yönetim-yerel yönetim ilişkileri ve Bakü kentinin statüsü hakkında bir değerlendirme. Uluslararası Alanya İşletme Fakültesi Dergisi, 5(1), 163-172.
• Mecek, M. (2018). Azerbaycan’ın devlet yapısı ve taşra yönetiminde merkez - yerel ilişkileri. Bitlis Eren Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 7(1), 51-77.
• Mehmetoğlu, M. (2010). Azerbaycan anayasasında yürütme erki. (Yüksek Lisans Tezi). Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Kamu Hukuku Anabilim Dalı, İzmir.
• Menaf Turan, A. M (2018). Türkiye’nin yeni yönetim düzeni: Cumhurbaşkanlığı hükümet sistemi. Social Sciences Research, 7(3), 42-90
• Montesquieu (2004). Kanunların Ruhu Üzerine (Çev: Fehmi Baldaş). İstanbul: Seç Yayın Dağıtım.
• Özer, M. A., ve Iskandarov, S. (2022). Kuvvetler ayrılığı bağlamında hükümet sistemleri: Türkiye örneği. Ekonomi İşletme Siyaset ve Uluslararası İlişkiler Dergisi, 8(2), 300-332.
• Platon (2012). Yasalar (Çev: Candan Şentuna- Saffet Babür). İstanbul: Kabalcı Yayınları
• Rehimli, R. (2020). Azerbaycan Cumhuriyeti’nin devlet yönetimi yapısı ve siyasal sistemi. Uluslararası Yönetim Akademisi Dergisi, 3(2), 364-384.
• Sezginer, M. (2010). Günümüz demokrasilerinde kuvvetler ilişkisi ve 1982 Anayasası’nda sorunlar. Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Thompson, E. (1878). History of England. Toronto: James Campbell and Son.
• Türk Dili Kurumu Sözlüğü - www.sozluk.gov.tr Erişim Tarihi [01.06.2024]
• Türkiye Cumhuriyeti Anayasası (1982). Resmi Gazete, 17863, 9/11/1982, https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=2709&MevzuatTur=1&MevzuatTertip=5
• Yavuz, A. (2017). Türk anayasa hukuku, (11.baskı). Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Yavuz, K. H. (2000), Türkiye’de siyasal sistem arayışları ve yürütmenin güçlendirilmesi. Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Yazıcı S, & Yazıcı, F. (2011). Tarihsellik ve kuramsallık arasında: 1921 ve 1924 anayasalarında kuvvetler birliği/ayrılığı tartışması. Bilig/Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi, 59, 235 - 254.
• Yüksek Seçim Kurulu WEB Sayfası, www.ysk.gov.tr/tr/halkoylamasi-arsivi/2648, Erişim Tarihi [01.06.2024]