Medya Okuryazarlığının Medya Ön Yargıları, Yalan Haber Paylaşımı ve Medya Haberlerine Güven Üzerindeki Etkileri

Yıl 2025, Cilt: 14 Sayı: 3, 1171 - 1185, 10.07.2025

Sinem Yeles Karaman , Şükrü Balcı

https://doi.org/10.33206/mjss.1667855

Öz

Medya araçlarındaki çeşitlenme, gelişen dijital ortamlar bilgi akışını ve yoğunluğunu daha da hızlandırmıştır. Geleneksel medyanın aksine, daha kolay ulaşılabilen yeni medya ile yalan haber, yanlış bilgi, dezenformasyon ve manipülasyon içeren içeriklere ulaşmak daha kolay hale gelmiştir. Özellikle yalan haber çağımızın önemli bir sorunu olarak hem bireysel hem de toplumsal olarak ciddi problemlere yol açabilecek bir potansiyele sahiptir. Medya okuryazarlığı, bireylerin medya içeriklerine karşı bilinçli yaklaşmaları ve medya metinlerini eleştirel bir bakış açısıyla çözümleyebilmeleri açısından, son yıllarda önemi giderek artan bir kavramdır. Dünyada farklı uygulama alanlarına sahip olan medya okuryazarlığı, ülkemizde ise ilköğretim düzeyinde ve iletişim fakültelerinde seçmeli ya da zorunlu ders olarak okutulmakta; bu sayede öğrencilerin medya içeriklerini bilinçli ve sorgulayıcı bir şekilde tüketmeleri hedeflenmektedir. Bu çalışma medya okuryazarlığının; medya ön yargıları, yalan haber paylaşımı ve medya haberlerine güven üzerindeki etkilerini ortaya koymayı amaçlamaktadır. Nicel araştırma yönteminin kullanıldığı çalışmada veriler, Türkiye’nin 7 farklı üniversitesindeki 600 öğrenciden yüz yüze anket tekniği ile toplanmıştır. Araştırmada sonucunda medya okuryazarlığının medya ön yargıları üzerinde pozitif; yalan haber paylaşımı ve medyaya güven düzeyi üzerinde negatif anlamlı etkisi tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Medya Okuryazarlığı , Medya Ön Yargısı , Yalan Haber , Medyaya Güven , Üniversite Öğrencileri

Etik Beyan

“Medya Okuryazarlığının Medya Ön Yargıları, Yalan Haber Paylaşımı ve Medya Haberlerine Güven Üzerindeki Etkileri” başlıklı çalışmanın yazım sürecinde bilimsel kurallara, etik ve alıntı kurallarına uyulmuş; toplanan veriler üzerinde herhangi bir tahrifat yapılmamış ve bu çalışma herhangi başka bir akademik yayın ortamına değerlendirme için gönderilmemiştir. Gerekli olan etik kurul izinleri Selçuk Üniversitesi İletişim Fakültesi Bilimsel Etik Değerlendirme Kurulu’ndan, 15.06.2023 tarih ve 537574 sayılı toplantısında alınmıştır. Çalışma, etik ilke ve kurallara uygun olarak dizayn edilmiştir.

Effects of Media Literacy on Media Bias, Sharing of Fake News, and Trust in Media News

Öz

The diversification of media tools and developing digital environments have further accelerated the flow and density of information. Unlike traditional media, with the more easily accessible new media, it has become easier to access content that includes fake news, misinformation, disinformation and manipulation. Especially fake news is an important problem of our age and has the potential to lead to serious problems both individually and socially. Media literacy is known as a concept that has become more important in recent years in terms of increasing individuals' awareness of media content, including fake news, and analyzing media texts with a critical perspective. Media literacy, which has different areas of application in the world and is given as an elective and compulsory course in primary education and communication faculties in our country, aims to have students consume media content consciously. This study aims to reveal the effects of media literacy on media bias, sharing of fake news and trust in media news. In the study where the quantitative research method was used, data was collected from 600 students at 7 different universities in Turkey through face-to-face survey technique. As a result of the research, it was found that media literacy has a positive effect on media bias; a negative significant effect was found on the sharing of fake news and the level of trust in the media.

Anahtar Kelimeler

Media Literacy , Media Bias , Fake News , Trust in Media News , University Students

Etik Beyan

During the writing process of the study “Effects of Media Literacy on Media Bias, Sharing of Fake News, and Trust in Media News” scientific rules, ethical and citation rules were followed. No falsification was made on the collected data and this study was not sent to any other academic publication medium for evaluation. In addition, permission was obtained from the Selçuk University Faculty of Communication Sciences Ethics Committee (Date: 15/06/2023 and Decision no: 537574) to conduct the research.

Kaynakça

• Aggarwal, S., Sinha, T., Kukreti, Y., ve Shikhar, S. (2020). Media bias detection and bias short term ımpact assessment. Array, 6, 100025. https://doi.org/10.1016/j.array.2020.100025.
• Apuke, O. D., ve Omar, B. (2021). Fake news and COVID-19: Modelling the predictors of fake news sharing among social media users. Telematics and Informatics, 56, 101475. https://doi.org/10.1016/j.tele.2020.101475.
• Aydın Varol, F. B. (2023). Medya Okuryazarlığı. İçinde F. B. Aydın Varol (Edt.), 21. Yüzyılda Okuryazarlık ve İletişim (ss. 8-23). Literatürk Academia Yayınları.
• Babad, E., Peer, E., ve Hobbs, R. (2012). Media literacy and media bias: Are media literacy students less susceptible to nonverbal judgment biases?. Psychology of Popular Media Culture, 2(1), 97-107. https://doi.org/10.1037/a0028181
• Balcı, Ş., ve Bekiroğlu, O. (2014). Medyanın kritik ve süreğen dönemeci: Üniversite öğrencilerinin gözünden medya haberlerinin güvenilirliği. Selçuk İletişim, 2(8), 192-217. https://doi.org/10.18094/si.98299.
• Buckingham, D. (2019). Teaching media in a ‘post-truth’ age: Fake news, media bias and the challenge for media literacy education. Published in Cultura Educación, 31(2), 1-19. https://doi.org/10.1080/11356405.2019.1603814
• Chadwick, A., ve Vaccari, C. (2019). News sharing on UK social media: Misinformation, disinformation, and correction. Loughborough University. Report. https://hdl. handle.net/2134/37720
• Devrim, N. (2023). Yeni medya okuryazarlığı düzeyinin sosyal medyaya güven algısına etkisi. (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Gazetecilik Ana Bilim Dalı, Ankara.
• Eberl, J. M., Boomgaarden, H. G., ve Wagner, M. (2017). One bias fits all? three types of media bias and their effects on party preferences. Communication Research, 8(44), 1125-1148. https://doi.org/10.1177/0093650215614364.
• Girgin, A., ve Özay, S. (2013). Haber Yazmak. Der Yayınları.
• Gürdal Tamdoğan, O. G. (2006). Bilgi Üretiminde Yazın Ürünleri ve Kütüphaneler: Atıfların Tespiti ve Analizi Yoluyla Araştırma1. Türk Kütüphaneciliği, 23 (2), 254-277.
• Han, R., Xu, J., & Pan, D. (2022). How Media Exposure, Media Trust, and Media Bias Perception Influence Public Evaluation of COVID-19 Pandemic in International Metropolises. Public Health, 7(19), 3942. https://doi.org/10.3390%2Fijerph19073942.
• Hamborg, F. (2022). Media Bias Analysis. F. Hamborg içinde, Revealing Media Bias in News Articles (s. 11-53). Springer.
• Hooper, D., Coughlan, J., ve Mullen, M. (2008). Structural equation modelling: Guidelines for determining model fit. Electronic Journal of Business Research, 6(1), 53-60. https://doi.org/10.21427/D7CF7R
• Hu, L., ve Bentler, P. M. (1999). Cutoff criteria for fit indexes in covariance structure analysis: Conventional criteria versus new alternatives. Structural Equation Modeling: A Multidisciplinary Journal, 6(1),1-55. https://doi.org/10.1080/10705519909540118
• İlhan, E., ve Aydoğdu, E. (2015). Medya okuryazarlığı dersi ve yeni medya algısına etkisi, Erciyes İletişim Dersi, 4(1), 52-68, https://doi.org/10.17680/akademia.v4i1.5000033736
• Ispinar Akcayoglu, D., ve Dislen Daggol, G. (2019). A Study on the Perceived Media Literacy Level of Preparatory Year Students in a University Setting. Contemporary Educatıonal Technology, 10(4), 416-429.
• Karaman, K., ve Karataş, A. (2009). Öğretmen adaylarının medya okuryazarlık düzeyleri, İlköğretim Online (Cilt 8).
• Kaya Güler, E. (2023). Medya okuryazarlığının temel konu ve kavramları. İçinde F. B. Aydın Varol (Edt) 21. Yüzyılda Okuryazarlık ve İletişim. Literatürk Academia Yayınları.
• Keefe, E. B., ve Copeland, S. R. (2011). What is literacy? the power of a definition. Research & Practice for Persons with Severe Disabilities, 3(36), 92-99. https://doi.org/10.2511/027494811800824507.
• Khan, M. L., Idris, I. (2019). Recognise misinformation and verify before sharing: A reasoned action and ınformation literacy perspective. Behaviour and Information Technology, 38(1), 1194-1212, https://doi.org/10.1080/0144929X.2019.1578828
• Klurfeld, J., ve Howard., S. (2014). News literacy: Teaching the ınternet generation to make reliable ınformation choices. https://www.brookings.edu: https://www.brookings.edu/wp- content/uploads/2016/06/Klurfeld-SchneiderNews-Literacyupdated-7814.pdf adresinden alındı
• Koç, E. (2016). Türkiye’deki medya okuryazarlığı eğitimi için bir uygulama önerisi maltepe üniversitesi, (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Maltepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Köktener, A. (2019). İletişim fakültesi öğrencilerinin medya okuryazarlık algıları ve medya okuryazarlığı eğitimine yaklaşımları. Erciyes İletişim Dergisi, 6(1), 227-242.
• Kurt, A. (2010). Medya okuryazarlığı ve eleştirel düşünme arasındaki ı̇lişki: kavramsal bir bakış. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2, 20-34. https://doi.org/10.20875/sb.92802.
• Meer, T. G., ve Hameleers, M. (2022). I knew it, the world is falling apart! combatting a confirmatory negativity bias in audiences’ news selection through news media literacy ıntervention. Dıgıtal Journalısm,, 10(3), 473–492.
• Önal, H. I. (2007). Medya okuryazarlığı; kütüphanelerde yeni çalışma alanı, Türk Kütüphaneciliği, 3(21), 35- 359.
• Öncel Taşkıran, N. (2017). Medya okuryazarlığına giriş. Umuttepe Yayınları.
• Paul, R., ve Elder, L. (2008). How to Detect Media Bias Propaganda In National and World News. United Kingdom: Foundation for Critical Thinking.
• Ramonet, I. (2000). Medyanın Zorbalığı. Aykut Derman (Çev.), Om Yayınevi.
• Simon, D., Kriston, L., Loh, A., Spies, C., Scheibler, F., Wills, C., ve Härter, M. (2010). Confirmatory factor analysis and recommendations for improvement of the Autonomy-Preference-Index (API). Health Expectations, 13(3), 234-243. https://doi. org/10.1111/j.1369-7625.2009.00584.
• Sivritepe, S. (2023). Bilgilendirme formu olarak haberin okuryazarlık açısından değerlendirilmesi. İçinde F. B. Aydın Varol (Edt.), 21. Yüzyılda Okuryazarlık ve İletişim (ss. 87-106). Konya: Literatürk Academia Yayınları.
• Tabachnick, B. G., ve Fidell, L. S. (2013). Using multivariate statistics. Pearson.
• Talwar, S., Dhir, A., Kaur, P., Zafar, N., Alrasheedy, M. (2019). Why do people share fake news? Associations between the dark side of social media use and fake news sharing behavior. Journal of Retailing and Consumer Services, 51, 72-82, https:// doi.org/10.1016/j.jretconser.2019.05.026
• Trussler, M., & Soroka, S. (2014). Consumer demand for cynical and negative news frames. The International Journal of Press/Politics, 19(3), 360-379.
• Tully, M., Emily, V. K., & Smithson, A. B. (2018). News Media Literacy, Perceptions Of Bias, And İnterpretation Of News. Journalism, 2(21), 1-18. https://doi.org/10.1177/14648849188052dogg
• Tutal Cheviron, N. (2006). Medya okuryazarlığı: Erişim sorunu, seyirleşme ve sansasyonelleşme. T. N. Melda Cinman Şimşek içinde, Medya Okuryazarlığı (ss. 183-200). Pales Yayınları.
• Vraga, E. K., & Tully, M. (2015). Media literacy messages and hostile media perceptions: processing of nonpartisan versus partisan political information. Mass Communication and Society, 4(18), 422-448. https://doi.org/10.1080/15205436.2014.1001910.