Türkçede Örtülü Anlam Oluşturan Unsurlar ve Ana Dili Öğretimindeki İşlevleri/ The Factors Which Generate Implicit Meaning in Turkish And Their Functions in Mother Tongue Teaching

Yıl 2012, Cilt: 9 Sayı: 19, 223 - 240, 26.11.2013

Bilginer Onan Esra Tiryaki

Öz

Bu çalışmada, Türkçede örtülü anlam oluşturan unsurlar, ana dili öğretimindeki işlevleri çerçevesinde ele alınmıştır. Çalışma, içerik olarak iki ana bölümden meydana gelmektedir. Birinci bölümde, Türkçede örtülü anlam oluşturan dokuz kavram üzerinde durulmuştur. Bu bağlamda mecazlar, bağdaştırmalar / metafor, duygu değeri / çağrışımlar, aktarmalar, derin yapı yüzey yapı ayrımı gösteren cümleler, önvarsayım, sezdirimler, eksiltili anlatımlar, deyimler ve atasözleri örneklerle analiz edilmiştir. Bu kavramların, örtülü anlam oluşturma yönünden gerek nitelik gerekse kullanım açısından birbirlerinden farklı oldukları tespit edilmiştir.  Özellikle uzak bağdaştırmalar, örtülü anlam oluşturan unsurların en tipik örnekleri olarak kabul edilebilir. Çalışmanın ikinci bölümünde, analiz edilen örtülü anlamlar ana dili öğretimindeki işlevleri çerçevesinde ele alınmıştır. Örtülü anlam oluşturan unsurun analizi ve dil eğitimindeki işlevleri aynı başlık altında değerlendirilmiştir. Bu değerlendirmeler sonucunda, örtülü anlamların öğrencilerin soyut düşünme, yaratıcı düşünme ve yaratıcı dil becerilerini geliştirmede, bilgi işleme sürecinde bilgiyi uzun süreli bellekte kalıcı hale getirmede ve okuma / anlama sürecinde etkili oldukları tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler: Türkçe, Örtülü Anlam, Ana Dili Öğretimi, Soyut Düşünme Becerisi

Abstract

In the present study, the factors which generate implicit meaning in Turkish were addressed within the framework of their functions in teaching mother tongue. The content of the study is composed of two main parts. In the first part, nine concepts which generate implicit meaning were addressed. In this context, metaphors, syncretisms, emotion values/ connotations, citations, sentences which show the distinction of deep structure- surface structure, presuppositions, implications, idioms and expressions were analyzed with examples. It was determined that these concepts were different from each other in terms of both their features and their usages. Especially distance syncretism can be considered as the most typical example of factors which generate the implicit meaning. In the second part of the study, implicit meanings which were analyzed were addressed within the framework of their functions in mother tongue teaching. The analysis of the factor which generates an implicit meaning and its functions in mother tongue teaching were assessed under the same title. At the end of these assessments, it was determined that implicit meanings were effective in the processes of abstract thinking, creative thinking and developing creative language skills, making the knowledge permanent in the long-term memory in the information-processing process and reading/comprehension process.

Key Words: Turkish, Implicit Meaning, Mother Tongue Teaching, Abstract Thinking Skill.

Anahtar Kelimeler

Türkçe, Örtülü Anlam, Ana Dili Öğretimi, Soyut Düşünme Becerisi

Kaynakça

• Aksan, D.(2006a). Anadilimizin Söz Denizinde. Ankara: Bilgi Yayınevi.
• Aksan, D.(2006b). Anlambilim. Ankara: Engin Yayınevi.
• Aksan, D. (2004). Dilbilim ve Türkçe Yazıları. Kelimebilimi ve Anlambilimi Ölçütlerinden Yararlanarak Bir Yazı Dilinin Eskiliğini Saptama Yolları, I: Kavram Alanı – Kelime Ailesi İlişkileri ve Türk Yazı Dilinin Eskiliği Üzerine. İstanbul: Multılıngual Yayınları.
• Aksoy, Ö. A. (1993). Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü I. İstanbul: İnkılap Kitabevi.
• Baş, B. (2002). “Türkçe Temel Dil Becerilerinin Öğretiminde Atasözlerinin Kullanımı”. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi. 12 (2), 60-68.
• Bayraktar, N. (2006). Dil Bilimi. Ankara: Nobel Yayınevi.
• Bayrav, S. (1998). Yapısal Dilbilim. İstanbul: Multilingual Yayınları.
• Budak, S. (2000). Psikoloji Sözlüğü. Ankara: Bilim ve Sanat Yayınları.
• Çetinkaya, B. (2010). “Kişilerarası İlişkiler ve İletişimde Kendini Açma”. (Ed. Alim Kaya. Kişilerarası İlişkiler ve Etkili İletişim). Ankara: Pegem Akademi.
• Dizdaroğlu, H. (1974). Tümcebilgisi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Draaisma, D. (2007). Bellek Metaforları. İstanbul: Metis Yayıncılık.
• Göçer, A. (2010). “Türkçe Öğretiminde Çok Uyaranlı Bir Öğrenme Ortamı Oluşturmak İçin Seçkin Edebî Ürünlerden Yararlanma”. Türklük Bilimi Araştırmaları Dergisi, 27, 341-369.
• Günay, D. (2003). Metin Bilgisi. İstanbul: Multilingual Yayınları.
• Güneş, F. (2007). Türkçe Öğretimi ve Zihinsel Yapılandırma. Ankara: Nobel Yayınları.
• Kılıç, V. (2009). Anlambilime Giriş. İstanbul: Papatya Yayıncılık.
• Kocaman, A. (2011). Dilbilim Sözlüğü. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınları.
• Mckay, M. (2006). İletişim Becerileri. Ankara: HYB Yayıncılık.
• Onan, B. (2011). Anlama Sürecinde Türkçenin Yapısal İşlevleri. Ankara: Nobel Yayınevi.
• Üstünova, K.(2010). “Yüzey Yapı - Derin Yapı Kavramları Üzerine”. Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 5(4).
• Yıldırım, A. D. (2005). Bahaettin Karakoç'un Şiirlerinde Sıra Dışı Bağdaştırmalar. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara: Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Vardar, B. (1998). Açıklamalı Dilbilim Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Multilingual Yayınları.