Türkçe Öğretiminin Tarihî Kaynakları / Historical Roots of Turkish Language Education

Yıl 2014, Cilt: 11 Sayı: 25, 215 - 228, 11.04.2014

Ferhat Ensar , Bayram Baş , Selim Tiryakiol

Öz

Özet

Türk dili dünyanın en köklü dillerinden biridir. Yüzyıllarca farklı coğrafyalarda işlenmiş ve bugüne kadar gelmiştir. Bu süreçte hem öğrenilmiş hem de öğretilmiştir. Bu amaçla birçok anıt dikilmiş, sözlük derlenmiş, dil bilgisi kitabı yazılmıştır. Eski Türk yazıtları ve Çin arşivlerinden derlenen bilgiler göstermektedir ki, eski Türk toplumlarında gündelik yaşam becerilerine yönelik eğitimin yanı sıra okuma ve yazma eğitimi de uygulanagelmiştir. İslam'a girdikten sonra Türkler, Arap harflerini kullanmakla birlikte kendi dillerini korumuşlardır. İlk Müslüman Türk devletlerinde resmî yazışmalar Türkçe yapılmıştır. Bu çalışmada Türkçe öğretiminin tarihî kökenlerini açıklamak amaçlanmaktadır. Bu çerçevede, İslam medeniyeti etkisine girmeden önce Türklerde eğitim-öğretim etkinlikleri kısaca tanıtılmış, Türkçenin öğretim tarihi İslam'dan önce ve sonra olmak üzere iki bölümde ele alınmıştır. Her iki bölümde de Türkçe öğretimi tarihi açısından önemli eserler sıralanmış ve özellikle Divanü Lugati't-Türk ve Muhakemetü'l-lugateyn gibi eserlere dair açıklamalar sunulmuştur. Bazı eserlerdeki Türkçe öğretim yöntemleri özellikle değerlendirilmiştir. İslam'dan sonra yazılan Türkçe gramerleri kısaca tanıtılmış, bilhassa Çağatay sahasındaki Türkçe öğretimi üzerinde durulmuştur.

Anahtar Kelimeler: Türkçe öğretimi, Türk eğitim tarihi, Türkçe dil bilgisi.

Abstract

Turkish Language is one of the oldest languages in the world. This language has been processed in different places and come up to now through the centuries. In this period, it has been learnt and taught. For that purpose a lot of monuments were erected, dictionaries were compiled, grammar books were written. Information compiled from ancient Turkish monuments and archives of china shows that there were reading and writing instruction in Turkish society as well as instruction of skills used daily life. After Islam was introduced started to use Arabic alphabet, however they saved their own language. In the first Muslim Turkish states, Turkish was used in official correspondences.  This study is focused on the history of Turkish language education. In this direction, activities of Turkish language education that were before being exposed to Islamic civilization were introduced in short way. History of Turkish language education was separated in two chapters as before and after Islam. In those two chapters, important titles from history of Turkish language education were mentioned and especially some explanations were given for Divanu Lugati't-Turk and Muhakamatu'l-Lugatayn. Turkish language education methods written in a couple of books were especially evaluated. A little of Turkish grammar rules which were written after Islam was introduced in short way. Especially Turkish language education was emphasized in Chagatay related way.

Key Words: Turkish language education, history of Turkish language education, Turkish grammar.

Anahtar Kelimeler

Türkçe öğretimi, Türk eğitim tarihi, Türkçe dil bilgisi

Kaynakça

• Akyüz, Y. (1982). Türk Eğitim Tarihi (Başlangıçtan 1982'ye). Ankara: Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Yayınları.
• Başaran, İ. E. (1999). Türkiye'de Eğitim Sisteminin Evrimi. 75 Yılda Eğitim (Bilanço '98). İstanbul: Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı Yayınları.
• Başgöz, İ. (1995). Türkiye'nin Eğitim Çıkmazı ve Atatürk. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Bektaş, E. (1996). “Bergamalı Kadri.” Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, s. 496.
• Bergamalı Kadri (1946). Müyessiretü'l-Ulum. (Besim Atalay, Yayınlayan). İstanbul: İbrahim Horoz Basımevi.
• Bilhan, S. (1988). Orta Asya Bilgin Türk Hükümdarları Devletinde Eğitim Bilim ve Sanat. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Binbaşıoğlu, C. (2005). Türk Eğitim Düşüncesi Tarihi. Ankara: Anı Yayıncılık.
• Cicioğlu, H. (1985). Türkiye Cumhuriyetinde İlk ve Orta Öğretim. Ankara: Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Yayınları.
• Dilaçar, A. (1971). “Gramer, Tanımı, Adı Kapsamı, Türleri Yöntemi, Eğitimdeki Yeri ve Tarihçesi.” Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten, 18, 83-145
• Eberhard, D. W. (1942). Çin'in Şimal Komşuları (Çev.: N. Uluğtuğ). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Erdoğan, A. (1938). “Kuran Tercemelerinin Dil Bakımından Değerleri.” Vakıflar Dergisi, 1, 47-54.
• Eren, H. (1950). Çağatay Lugati. Ankara: Ankara Üniversitesi Dil Tarih Coğrafya Fakültesi VIII 1-2.
• Ergin, O. (1977). Türkiye Maarif Tarihi (c. 1). İstanbul: Eser Matbaası.
• Ergün, M. (1982). Atatürk Devri Türk Eğitimi. Ankara: Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Yayınları.
• Ersoy, O. (2001). “Kağıt.” Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, s. 163-166.
• Faroqhi, S. (1998). Osmanlı Kültürü ve Gündelik Yaşam. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Göğüş, B. (1970). “Anadili Olarak Türkçenin Öğretimine Tarihsel Bir Bakış.” Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten, 17, 123-154.
• Gök, F. (1999). 75 Yılda İnsan Yetiştirme Eğitim ve Devlet. 75 Yılda Eğitim (Bilanço '98). İstanbul: Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı Yayınları.
• Gülsevin, G. (1990). “Bergamalı Kadri ve Eseri Üzerine.” Türk Dili, 461, 211-214.
• İlaydın, H. (1972). “Divanla İlgili Bazı Gözlemler ve Düşünceler.” Türk Dili, 27 (253), 96-103.
• İnan, A. (1961). Kur'an-ı Kerim'in Türkçe Tercümeleri Üzerine Bir İnceleme. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Kaçalin, M. S. (1994). Divanü Lugati't-Türk. Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, s. 446-449.
• Kafesoğlu, İ. (1983). Türk Milli Kültürü. İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
• Kanad, H. F. (1948). Pedagoji Tarihi. İstanbul: Millî Eğitim Basımevi.
• Kansu, N. (1952). Pedagoji Tarihi. İstanbul: Millî Eğitim Basımevi.
• Kılıç, A. (2009). Manzume-i Keskin. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Koçer, H. A. (1991). Türkiye'de Modern Eğitimin Doğuşu ve Gelişimi. İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Köprülü, M. F. (1933). “On Altıncı Asırda Yazılmış Türkçe Türk Grameri.” Cumhuriyet Gazetesi (27 Mart).
• Köprülü, M. F. (1934). Türk Dili ve Edebiyatı Hakkında Araştırmalar. İstanbul: Kanaat Kitabevi.
• Köymen, M. A. (1975). “Alparslan Zamanı Selçuklu Kültür Müesseseleri.” Selçuklu Araştırmaları Dergisi, 4, 75-125.
• Kutlutaş, H. (1978). Alparslan Zamanı Selçuklu Türk Toplumunda Eğitim-Öğretim Kurumları. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi, Ankara.
• Bursalı Mehmed Tahir (1914). “Müyessiretü'l-Ulum.” Bilgi Mecmuası, 6, 658-660.
• Onan, B. (2003). “Divanü Lûgat-it Türk'ün Dil Öğretim Yöntemleri ve Dünya Filolojisine Katkıları Bakımından Bir Değerlendirmesi.” Türklük Bilimi Araştırmaları Dergisi, 13, 425-445.
• Ögel, B. (1955). “Uygur Devletinin Teşekkülü ve Yükseliş Devri.” Belleten, 19 (75), 331-376.
• Ögel, B. (1985). “Türkler'de Bilgi Öğretme, Bilgi Teorisi ve Bilgelik.” Millî Kültür ve Gençlik Sempozyumu(13-15 Kasım 1985)Tebliğleri. Ankara: Gazi Üniversitesi Yayınları, s.15-20.
• Özönder, S. B. (1996). Ali Şir Nevayî Muhakemetü'l-lugateyn (İki Dilin Muhakemesi). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Taşağıl, A. (2009). “Soğd.” Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, s. 348-349.
• Togan Z. V. (1946). Umumi Türk Tarihine Giriş. İstanbul: İsmail Akgün Matbaası.
• Turan, O. (1941). On İki Hayvanlı Türk Takvimi. İstanbul: Cumhuriyet Matbaası.
• Turan, O. (1945). “Eski Türklerde Ok'un Hukuki Sembol Olarak Kullanılması.” Belleten. 9 (35), 305-318.
• Turan, O. (1969). Selçuklular Tarihi ve Türk-İslam Medeniyeti. İstanbul: Turan Neşriyat Yurdu.
• Unat, F. R. (1964). Türkiye Eğitim Sisteminin Gelişmesine Tarihi Bir Bakış. Ankara: Milli Eğitim Basımevi.
• Uzunçarşılı, İ. H. (1941). “Çandarlızade Ali Paşa Vakfiyesi.” Belleten, 5 (20), 549-576.
• Ünver, S. (1943). “Ortaçağda Türkçe Takrir.” İkinci Türk Tarih Kongresi ( 29-25 Eylül 1937) Bildirileri. C 1, İstanbul: Kenan Matbaası, s. 741-745.
• Yaltkaya, M. Ş. (1940). Tanzimattan Evvel ve Sonra Medreseler. İstanbul: Maarif Matbaası.