Söylem, İdeoloji, Söylem, İdeoloji, Söylem, İdeoloji...

Yıl 2014, Cilt: 1 Sayı: 1 - Çağın Ruhu ve Karşı-Hegemonya, 9 - 36, 15.06.2014

Trevor Purvis Alan Hunt

Öz

Modern sosyal teori ‘söylem’ ve ‘ideoloji’yle dolup taşıyor. İki kavram, bazen birbirinin yerine kullanılıyor, bazen karşı karşıya getiriliyor. Bu yazıda, bu iki kavramın günümüzde yürütülen tartışmalardaki rolünü anlamaya çalışıyoruz. Bunu yaparken, farklı teorik geleneklerden çıkan iki anahtar terimimizin birbirinden ayrı tutulabileceği gibi birlikte de çok işe yarayabileceğini ileri sürerek söylem ve ideoloji ilişkisini geri kazanmayı deniyoruz. İlk olarak, modern Batı Marksizmi’nde ideoloji üzerine yürütülen tartışmayı ele alıyoruz ve Larrain’in ideolojinin pozitif ve negatif kavramsallaştırması arasındaki farkı göz önüne almak gerektiği yönündeki cazip önerisini inceliyoruz. Ardından, söylem teorisinin Foucault tarafından geliştirilen versiyonuna bakıyoruz. Üçüncü olarak, söylem ve ideoloji arasında bir kopuşu yeğleyen Ernesto Laclau ve Chantal Mouffe’un çalışmalarına odaklanıyoruz. Laclau ve Mouffe’un sundukları, izledikleri yolu—bizim önerdiğimiz yaklaşıma en yakın duran—ve söylem teorisinin sunduğu açılımlardan yararlanırken ideoloji kavramından vazgeçmeyen Stuart Hall’un savunduğu Gramscici konumla karşı karşıya getireceğiz.

Önerdiğimiz ideoloji teorisi, söylem teorisine karşı durmuyor; daha ziyade söylem teorisini tamamlıyor. Bu, Marx’ın miras bıraktığı ideoloji teorisinden farklıdır. Marx’ın bu konudaki açıklamalarına özgü eleştirelliği, diğer bir ifadeyle, özne konumlarına çağırılmanın, egemen toplumsal ilişkileri tahkim etmek ve yeniden üretmek üzere sistematik olarak işleyişini—ideoloji teorisinin “yön belirleme kapasitesi” denen tam da budur—odağa almasını devam ettiriyoruz ve buna merkezî önem atfediyoruz. Bu “yön belirleme kapasitesi” söylemsel pratiklerin etkilerine—“ideolojinin etkileri” olarak adlandırıyoruz—odaklanmak için ideoloji analizini devreye soktuğumuzda açığa çıkıyor.

Anahtar Kelimeler

İdeoloji, söylem, ideoloji etkileri, post-Marksizm, ortak kanı

Discourse, Ideology, Discourse, Ideology, Discourse, Ideology...

Öz

Modern social theory is awash with talk of “discourse” and “ideology”. Sometimes the two concepts are used interchangeably and at other times they are counterposed. The paper seeks to make sense of the part played by these concepts in contemporary debates. It proposes an exercise in retrieval which suggests that our two key terms form distinct theoretical traditions which, while they can be distinguished, can both be made good use of. We first engage with the debate over ideology within modern western Marxism and explore the suggestive distinction proposed by Larrain between a negative and a positive conception of ideology. Next we explore Foucault's version of discourse theory. Our third investigation focuses on the work of Ernesto Laclau and Chantal Mouffe who opt for a rupture between discourse and ideology; their solution will be contrasted with the Gramscian position espoused by Stuart Hall- the approach closest to the solution we will propose-that retains the concept ideology whilst benefiting from the advances secured by discourse theory.

The theory of ideology we propose supplements discourse theory rather than opposing it. It is a version of ideology theory that is different from that bequeathed by Marx. Retained and moved into central prominence is a key feature of the critical thrust of Marx's account, namely, its focus on the way in which the interpellation of subject positions operates systematically to reinforce and reproduce dominant social relations—it is this that is described as the “directionality” of ideology theory. This directionality is captured by employing ideological analysis to focus upon the effects of discur­ sive practices, which we term “ideology effects”.

Anahtar Kelimeler

Ideology, discourse, ideology effects, post-Marxism, common sense

Kaynakça

• Althusser, L. (1971). Ideology and Ideological State Apparatuses. Lenin and Philosophy and Other Essays içinde. Londra: New Left Books.
• Bernstein, R. (1983). Beyond Objectivism and Relativism: Science, Hermeneutics and Praxis. Oxford: Basil Blackwell.
• Williams, R. (1980). Problems in Materialism and Culture. Londra: Verso.
• Williams, R. (1977). Marxism and Literature. Oxford: Oxford University Press.
• Bourdieu, P. (1984). Distinction. Londra: Routledge.
• de Saussure, F. (1974). Course in General Linguistics. Londra: Fontana.
• Derrida, J. (1974). Of Grammatology. Baltimore: John Hopkins University Press.
• Gramsci, A. (1985). Quaderni del carcere. Cilt 2 Gerratana, V. (der.) Turin: Eunaidi.
• Gramsci, A. (1971). Selections from the Prison Notebooks. Hoare, Q. ve Smith, G. N. (çev. ve der.). Londra: Lawrence & Wishart.
• Giddens, A. (1984). The Constitution of Society. Berkeley: University of California Press.
• Hall, S. (1988). The Toad in the Garden: Thatcher Among the Theorists. Nelson, C. ve Grossberg, L. (der.) içinde. Marxism and the Interpretation of Culture. Urbana: University of Illinois Press.
• Hall, S. (1983). The Problem of ldeology. Matthews, B. (der.) içinde. Marx 100 Years On. Londra: Lawrence & Wishart.
• Hall, S. (1977). Culture, the Media and the "Ideological Effect". Curran, J vd. (der) içinde. Mass Communications and Society. Londra: Edward Arnold.
• Hindess, B. ve Hirst, P. (1977). Mode of Production and Social Formation. Londra: Macmillan.
• Foucault, M. (1982). The Subject and Power. Dreyfus, H. L. ve Rabinow, P. (der.) içinde. Michel Foucault. Chicago: University of Chicago Press.
• Foucault, M. (1981). The Order of Discourse. Young, R.J. (der.) içinde. Untying the Text. Londra: Routledge.
• Foucault, M. (1980). Power/Knowledge. Brighton: Harvester Press.
• Foucault, M. (1972). The Archaeology of Knowledge. New York: Pantheon Books.
• Laclau, E. ve Mouffe, C. (1985). Hegemony and Socialist Strategy. Londra: Verso.
• Laclau, E. (1977). Politics and Ideology in Marxist Theory. Londra: Verso.
• Larrain, J. (1983). Marxism and Ideology. Londra: Macmillan.
• Lovejoy, A. (1936). The Great Chain of Being. Cambridge, Mass.: Harvard University Press.
• Marx, K. ve Engels, F. (1976). The German Ideology. Karl Marx-Frederick Engels Collected Works Cilt 5 içinde. New York: International Publishers.
• Mouffe, C. (1979). Hegemony and Ideology in Gramsci. Mouffe, C. (ed). Gramsci and Marxist Theory içinde. Londra: Routledge.