Adana Sinemalarının Haritalanması: Yeni/Yerel Sinema Tarihi Çalışmalarında Çoklu Yöntemlerin ve Coğrafi Bilgi Sistemlerinin Kullanımı

Yıl 2021, Cilt: 8 Sayı: 1 - Erkeklikler - 1, 289 - 310, 17.06.2021

Aydın Çam İlke Şanlıer Yüksel

https://doi.org/10.17572/mj2021.1.289310

Cited By: 1

Öz

Adana, 1900’lerin başından itibaren, pamuğa bağlı ekonomisiyle bir sanayi kentine dönüşmüştür. Aynı dönemde, insan hareketliliğinin de merkezinde olan şehrin, toplumsal ve kültürel alanı da ekonomik alanı kadar dinamiktir. Salon ve açık hava sinemaları özellikle 1960–1980 döneminde şehrin toplumsal ve kültürel yaşamının merkezindedir; bu dönemde şehirde 110 sinema mekânı faaliyettedir. Ne var ki, 1970’lerin sonundan itibaren şehrin ekonomisi çökmeye başlar ve sinema da bu çöküşe eşlik eder. Takip eden yıllarda kentsel mekânın da dönüşümüyle birlikte sinema mekânları tarihe karışır. Bugün faaliyette olan sinema kompleksleri dışında, yüzün üzerindeki sinema mekânından çok azının kalıntıları mevcuttur. Sinema mekânlarının bu ölçüdeki yitirilişi, şehrin hafızasının yitirilişine neden olmaktadır.
Bu çalışmada Adana’da 1900’lerin başından itibaren faaliyet gösteren sinema mekânlarının konumlarının araştırılması, bulunması ve coğrafi bilgi sistemi aracılığıyla haritalanması aktarılmaktadır. Çalışmada, 1900’den bugüne değin şehirde faaliyet gösteren 125 açık hava ve salon sineması ile sinema kompleksinin konumlarına dair veri, yerel yayınlar ile yerel ve ulusal arşivlerin taranmasıyla, özellikle geçmişte sinema mekânlarında çalışanların ve mahalle muhtarlarının katıldığı sözlü tarih çalışmaları ve alan ziyaretleriyle ve Datathon çalışması gibi yöntemlerin bir araya gelmesiyle oluşan çoklu yöntemle derlenmiştir. Araştırma sonunda, bu veri ArcGIS Desktop coğrafi bilgi sistemi uygulaması aracılığıyla haritaya aktarılmış ve yeni araştırmalara olanak sağlayacak bir sayısal harita üretilmiştir.

Anahtar Kelimeler

yeni/yerel sinema tarihi, Adana sinemalarının tarihi, coğrafi bilgi sistemleri, Datathon, veri görselleştirme

Destekleyen Kurum

Çukurova Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Koordinasyon Birimi

Proje Numarası

SBA-2019-12134

Teşekkür

Bu çalışma, Çukurova Üniversitesi İletişim Fakültesi – Radyo, Televizyon ve Sinema Bölümü öğrencilerinden Ahmet Keçili, Ali Alban, Azad Durak, Damla Karyağ, Doğuş Özlütraş, Ebru Özhayma, Elif Şimşek, Esin Ruken Usuk, Hakan Çelik, Hilal Mengi, Mert Eşberk, Kürşat Kanepeci, Merve Ağba, Necati Öz ve Nurseli Özenir’in büyük katkılarıyla gerçekleştirilmiştir; kendilerine teşekkürü borç biliriz.

Mapping the Cinema Venues of Adana: The Use of Multi-Methods, and Geographical Information Systems in the New/Local Cinema History Studies

Öz

Adana was transformed into an industrial city in the early 1900’s with its economy dependent on cotton production. In the same era, the social and cultural field of the city, which is also at the centre of human mobility, is as dynamic as its economical field. Halls and open-air cinema venues were at the centre of the social and cultural life of the city, especially in the 1960–1980 period. During this period, there were almost 110 cinema venues in the city. However just as the city’s economical collapse, the economic structure of the film industry in Adana region had been weakened and the fall had begun by the late 1970’s. In the following years, with the transformation of the urban space, cinema venues become history. Apart from the cinema complexes that are active today, there are very few ruins of more than a hundred cinema venues. The loss of cinema places to this extent causes the loss of the memory of the city.
The aim this study is to search the locations of cinema venues operating in Adana since the early 1900’s and to map them through the geographical information system. Within the scope of this study, geographical location data of almost 125 cinema venues since 1900 compiled from the local film bulletins and newspapers, local and national archives, oral history studies especially with the employees of the cinema venues, and the neighbourhood middlemen, and by a Datathon workshop. Consequently, this data is transferred to the digital map through the ArcGIS Desktop geographic information system application, and a digital map that may allow new researches is exported.

Anahtar Kelimeler

new/local cinema history, cinema history of Adana, geographical information systems, Datathon, data visualization

Proje Numarası

SBA-2019-12134

Kaynakça

• Aboab, J., vd. (2016). A “Datathon” Model to Support Cross-Disciplinary Collaboration. Science Translational Medicine, 8(333), 1–6.
• Akbulut, H. (2014). Sinemaya Gitmek ve Seyir: Bir Sözlü Tarih Çalışması. Elektronik Mesleki Gelişim ve Araştırmalar Dergisi, 2(2), 1–16.
• Akbulut, H. (2017). Cinemagoing as a Heterogeneous and Multidimensional Strategy: Narratives of Woman Spectators.
• The Turkish Online Journal of Design, Art and Communication - TOJDAC, 7(4), 530–541.
• Akbulut, H. (2018). Bir Seyirci Araştırmasından Etnografik Deneyimler ve Hikâyeler. Folklor/Edebiyat, 24(95), 13–34.
• Augé, M. (1995). Non-places: Introduction to an Anthropology of Supermodernity. J. Howe (çev.). Verso.
• Bachelard, G. (1996). Mekânın Poetikası. A. Derman (çev.). Kesit Yayıncılık.
• Bauman, Z. (2018). Liquid Modernity (Yeniden Basım). Polity Press.
• Biltereyst, D., Maltby, R. & Meers, P. (Ed.). (2012). Cinema, Audiences and Modernity – New Perspectives on European Cinema History. Routledge.
• Biltereyst, D., Maltby, R. & Meers, P. (Ed.). (2019). The Routledge Companion to New Cinema History. Routledge.
• Biltereyst, D., & Meers, P. (2016). New Cinema History and the Comparative Mode: Reflections on Comparing Historical Cinema Cultures. Alphaville: Journal of Film and Screen Media, 11, 13–32.
• Bollnow, O. F. (2011). Human Space. C. Shuttleworth (çev.). Hyphen Press.
• Brownlow, K. (1968). The Parade’s Gone By… Secker & Warburg.
• Caunce, S. (2011). Sözlü Tarih ve Yerel Tarihçi (3. Baskı). Can, B. B. & A. Yalçınkaya (çev.). Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Chapman, J., Glancy, M. & Harper, S. (Ed.). (2007). The New Film History - Sources, Methods, Approaches. Palgrave Macmillan.
• Coş, N. (1969). Türkiye’de Sinemaların Dağılışı. AS Akademik Sinema – Filmcilik Sinemacılık Dergisi, 2, 19–26.
• Çam, A. (2018). 1960–1975 Yılları Arasında Adana’da Filmcilik ve Sinemacılık İşi. Galatasaray Üniversitesi İleti-ş-im Dergisi, 28, 9–41.
• Çam, A. & Şanlıer Yüksel, Ö. İ. (2019). Toros Yayla Köylerinde Sinema Deneyimleri: Modernlik, Şehir, Sinema ve Seyirci İlişkilerine Dair Bir Soruşturma (Özel Sayı). SineFilozofi, 415–436.
• Çam, A. & Şanlıer Yüksel, İ. (2020). Seyir ve Seyirci Çalışmalarında Yöntem Sorunu – Adana Şehir Merkezi ve Toros Yayla Köylerinden Yansıyanlar. Özsoy, A. (Ed.), Sinema, Seyir ve Seyirci: Türkiye’de 2000 Sonrası Değişen Seyir Kültürü ve Yeni Seyir Deneyimleri içinde (ss. 143–165). Literatürk Akademia Yayınları.
• Deleuze, G. (1993). Critique et Clinique. Editions de Minuit.
• Elsaesser, T. (2004). The New Film History as Media Archaeology. Cinémas : Revue d’études Cinématographiques / Cinémas: Journal of Film Studies, 2(3), 75–117.
• Elsaesser, T. (2016). Film History as Media Archaeology - Tracking Digital Cinema. Amsterdam University Press.
• Foucault, M. & Miskowiec, J. (1986). Of Other Spaces. Diacritics, 16 (1), 22–27.
• Gökmen, E. (2019). Samsun’da Sinema Mekanları Üzerine Bir Sözlü Tarih Çalışması. Selçuk Üniversitesi İletişim Fakültesi Akademik Dergisi, 12(1), 325–350.
• Gökmen, E. & Gür, H. (2017). Yazlık Açıkhava Sinemaları: Sinema Mekanlarının Sosyal Bir Alan Olarak İşlevleri. Erciyes İletişim Dergisi, 5(2), 2–18.
• Hallam, J. & Roberts, L. (2011). Mapping, Memory and The City: Archives, Databases and Film Historiography. European Journal of Cultural Studies, 14(3), 355–372.
• Hallam, J. & Roberts, L. (Ed.). (2014). Locating the Moving Image: New Approaches to Film and Place. Indiana University Press.
• Harvey, D. (1989). The Condition of Postmodernity: An Enquiry into the Origins of Cultural Change. Blackwell.
• Harvey, D. (2001). Spaces of Capital - Towards a Critical Geography. Edinburgh University Press.
• Harvey, D. (2019). Rebel Cities: From The Right to The City to The Urban Revolution. Verso.
• Horak, L. (2016). Using Digital Maps to Investigate Cinema History. C. R. Acland & E. Hoyt (Ed.), The Arclight Guidebook to Media History and the Digital Humanities içinde (ss. 65–102). REFRAME Books.
• Huggett, N. (2007). Everyone was Watching! Strategies of Self-Presentation in Oral Histories of Cinema-Going. Studies in Australasian Cinema, 1(3), 261–274.
• Iggers, G. G. (2000). Bilimsel Nesnellikten Postmodernizme Yirminci Yüzyılda Tarihyazımı. G. Ç. Güven (çev.). Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Kayhan Müldür, S. (2020). The Proliferation of Alternative Film Exhibition Spaces in Istanbul: Cultural Segregation and Urban Cinephilia. Visual Studies, 35(2-3), 232–244.
• Kaymaz, E. (2019). An Architectural History of The Movie Theaters in Ankara (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Ortadoğu Teknik Üniverstitesi SBE.
• Kuhn, A. (2002). An Everyday Magic – Cinema and Cultural Memory. I.B. Tauris.
• Kuhn, A., Biltereyst, D., & Meers, P. (2017). Memories of Cinemagoing and Film Experience: An Introduction. Memory Studies, 10(1), 3–16.
• Lefebvre, H. (1991). The Production of Space. D. Nicholson-Smith (çev.). Basil Blackwell.
• Lefebvre, H. (1996). Writings on Cities. E. Kofman & E. Lebas (çev.). Blackwell.
• Lefebvre, H. (2003). The Urban Revolution. R. Bononno (çev.), University of Minnesota Press.
• Maltby, R., Biltereyst, D. & Meers, P. (Ed.). (2011). Explorations in New Cinema History – Approaches and Case Studies. Wiley-Blackwell.
• Maltby, R., Stokes, M., & Allen, R. C. (2007). Going to The Movies : Hollywood and The Social Experience of Cinema. University of Exeter Press.
• Milligan, I., vd. (2019). Building Community and Tools for Analyzing Web Archives Through Datathons. Proceedings of the ACM/IEEE Joint Conference on Digital Libraries, 2019-Haziran, 265–268.
• Nora, P. (2006). Hafıza Mekânları. M. E. Özcan (çev.). Dost Kitabevi Yayınları.
• Oğuz, R. (2014). 1924 Adana Ticaret Rehberi. H. Altıparmak (çev.). Adana Ticaret Odası Yayınları.
• Özcanlı, N. (Koordinatör). (2008). Adana Sanayi Tarihi. Adana Sanayi Odası.
• Öztürk, S. (2013). Türkiye’de Sinema Mekânlarını Sözlü Tarih Üzerinden Anlamak. Milli Folklor, 25(98), 19–31.
• Öztürkmen, A. (2002). Sözlü Tarih: Yeni Bir Disiplinin Cazibesi. Toplum ve Bilim, 91, 115–121.
• Porubčanská, T. (2018). Approaches to Spatial Analysis in a Local Cinema History Research. TMG Journal for Media History, 21(1), 54.
• Ravazzoli, E. (2018). The Use of Geographical Categories in Cinema Studies: An Ontological Examination. D. T. Gennari, D. Hipkins, & C. O’Rawe (Ed.), Rural Cinema Exhibition and Audiences in a Global Context içinde (ss. 17–29). Palgrave Macmillan.
• Soja, E. W. (1989). Postmodern Geographies: The Reassertion of Space in Critical Social Theory. Verso.
• Soja, E. W. (1996). Thirdspace: A Journey Through Los Angeles and Other Real-And-Imagined Places. Blackwell.
• Soja, E. W. (2000). Postmetropolis : Critical Studies of Cities and Regions. Blackwell.
• Şanlıer Yüksel, İ. & Çam, A. (2019a). Adana Sinema Tarihinden Kadınların Seyir Deneyimine Dair Fragmanlar. Kültür ve İletişim, 44, 63–94.
• Şanlıer Yüksel, İ. & Çam, A. (2019b). Çukurova’da 1960–1980 Dönemi Sinema Pratiklerinin Özel Bir Örneği: Yörük Filmleri. Sinecine: Sinema Araştırmaları Dergisi, 10(2), 291–320.
• Şavk, S. (2019). Mapping Yeşilçam: A Relational Analysis of The Players in Turkish Film Industry. Research Methods in Film Studies: Challenges and Opportunities (ECREA Film Studies), Gent, Belçika, 18-19 Ekim 2019.
• Thissen, J. & Zimmermann, C. (Ed.). (2016). Cinema Beyond City – Small-Town and Rural Film Culture in Europe. Bloomsbury Publishing Plc.
• Thompson, P. (1999). Geçmişin Sesi. Ş. Layıkel (çev.). Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• TÜİK – Türkiye İstatistik Kurumu. Çevrimiçi Erişim: http://www.tuik.gov.tr.
• Uçar İlbuğa, E. (2017). 1960–1970’li Yıllarda Kent ve Taşra Karşıtlığında Türkiye’de Kadınların Sinema İzleme Pratikleri Üzerine Bir Araştırma. İletişim Kuram ve Araştırma Dergisi, 45, 388–502.
• Uçar İlbuğa, E. (2018). 1960–1970’li Yıllarda Antalya’da Sinema İzleme Deneyimleri. Ankara Üniversitesi İlef Dergisi, 5(1), 61–90.
• Verhoeven, D. (2016). Visualising Data in Digital Cinema Studies: More than Just Going through The Motions? Alphaville: Journal of Film and Screen Media, 11, 92–104.
• Verhoeven, D., Bowles, K., & Arrowsmith, C. (2009). Mapping the Movies: Reflections on the Use of Geospatial Technologies for Historical Cinema Audience Research. M. Ross, M. Grauer, & B. Freisleben (Ed.), Digital Tools in Media Studies: Analysis and Research. An Overview içinde (ss. 69–81). Transcript.
• Warf, B. & Arias, S. (2009). Introduction: The Reinsertion of Space into The Social Sciences and Humanities. B. Warf & S. Arias (Ed.), The Spatial Turn: Interdisciplinary Perspectives içinde (ss. 1–10). Routledge.
• Yaman, Y. (Koordinatör). (1981). Yurt Ansiklopedisi – Türkiye İl İl: Dünü, Bugünü, Yarını Cilt I. Anadolu Yayıncılık A.Ş.