PAYİTAHT İSTANBUL’DA FOTOĞRAFÇILIĞIN DOĞUŞU VE PORTRE FOTOĞRAFÇILIĞI

Yıl 2024, Sayı: 26, 163 - 179, 10.06.2024

Büşra Cansız

Öz

İnsanoğlunun yüzyıllar boyunca gözle görüneni kalıcı hâle getirme çabasının sonucu olarak 19. asırda ortaya çıkan ve hayatın vazgeçilmez bir unsuru hâline gelen fotoğrafçılık, dönemin sosyokültürel hayatına tanıklık etmemizi sağlayan önemli bir kaynak olmuştur. 19. yüzyılın en merak uyandıran sanatlarından olan fotoğrafçılık, Osmanlı Devleti’nde de ilgi ile karşılanmıştır. Fotoğrafın bulunuşu Osmanlı’da ilk kez 28 Ekim 1839 tarihli Takvîm-i Vekāyi gazetesinde duyurulmuş, takip eden günlerde özellikle Pera sokakları birbiri ardına açılan fotoğrafhanelere ev sahipliği yapmıştır. Bu dönemde Abdullah Frères, Basile Kargopoulo, Bogos Tarkulyan, Nicolas Andriomenos, Pascal Sébah gibi Osmanlı fotoğrafçıları yetişmiş ve “Zat-ı Hazret-i Şehriyârî’nin Fotoğrafçısı” olarak görev almışlardır.
Osmanlı padişahları bu yeni sanat ile yakından ilgilenmiş; özellikle fotoğrafa büyük ilgi duyan Sultan II. Abdülhamid, ülke içinde ve dışında yaptırdığı çekimler ile “Yıldız Albümleri” adıyla çok değerli bir koleksiyon oluşturmuş ve bu fotoğraflarla dünyadaki sosyokültürel gelişmelerden haberdar olmuştur. Toplam 1.677 albümden müteşekkil olan Yıldız Albümleri’nde yer alan 49 bin 943 fotoğraf ile bir dönemin kaydı tutulmuş, böylece Osmanlı halkı profili hakkında birinci kaynaktan yorum yapabilmemize olanak sağlayan biyografik kayıtlar oluşmuştur.

Anahtar Kelimeler

Fotoğrafçılık, Pera, Sultan II. Abdülhamid, Yıldız Albümleri, Osmanlı Devleti, Abdullah Frères, Millî Saraylar, Resim Müzesi

Kaynakça

• Atay, Simber. “Osmanlı İmparatorluğu’nda Fotoğrafın Başlangıcı”, Türkler Ansiklopedisi. Cilt 15. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 2002.
• Azmzâde Sâdık el-Müeyyed. Fenn-i Fotoğraf. İstanbul Üniversitesi Yazma Eserler Kataloğu.
• Benjamin, Walter. Fotoğrafın Kısa Tarihi, Teknik Araçlarla Yeniden- Üretim (Çoğaltma) Çağında Sanat Eseri. Çev. Osman Akınhay. İstanbul: Agora Kitaplığı, 2012.
• Bilici, Z. Kenan. “II. Abdülhamid Albümlerinde Antep, Rumkale ve Halfeti Fotoğrafları Üzerine Bir Değerlendirme”, Sultan II. Abdülhamid ve Osmanlı Modernleşmesi. Haz. A. Melek Özyetgin, Vahdettin Engin, Davut Hut, Ayşe Ersay Yüksel, Elif Tuğçe Kurt, Gökhan Açıkel. İstanbul: Yıldız Teknik Üniversitesi, 2022.
• Çetin, Atilla. “Bir Teknoloji ve Sanat Dalı Olarak Osmanlı’da Fotoğrafçılık”, Tarih ve Medeniyet. 42 (1997).
• Çizgen, Engin. Türkiye’de Fotoğraf. İstanbul: İletişim Yayınları, 1992.
• Çolak, Orhan M. “Sultan II. Abdülhamid için Emperyalizm ve Oryantalizm ile Mücadele Bir Propaganda Aracı Olarak Fotoğraf ”, Sultan II. Abdülhamid ve Osmanlı Modernleşmesi. Haz. A. Melek Özyetgin, Vahdettin Engin, Davut Hut, Ayşe Ersay Yüksel, Elif Tuğçe Kurt, Gökhan Açıkel. İstanbul: Yıldız Teknik Üniversitesi, 2022.
• Doğumunun 174. Yılında Sultan II. Abdülhamid ve Dönemi Fotoğraf Albümü. Haz. Akile Çelik, Gülsen Sevinç Kaya, İstanbul: TBMM Milli Saraylar Daire Başkanlığı Yayınları, 2016.
• Eken, Ahmet. Kartpostallarda İstanbul. İstanbul: İBB Yayınları, 1992.
• Eldem, Edhem. “Görüntülerin Gücü - Fotoğrafın Osmanlı İmparatorluğu’nda Yayılması ve Etkisi, 1870-1924”, Camera Ottomana: Osmanlı İmparatorluğu’nda Fotoğraf ve Modernite 1840-1914. İstanbul: Koç Üniversitesi Yayınları, 2015.
• Ertan, Güler. “Dünden Bugüne Fotoğraf ”, Sanat Dergisi. 7 (2005).
• Gök, Kemal. “Fotoğrafın Bulunuşu ve Sonrasında Oluşan Teknik Gelişmeler”, Yıldız Journal of Art and Design. 3 / 1 (2016).
• Gözeller, Ali. “Osmanlı’da Fotoğrafçılığın Gelişimi ve Yıldız Sarayı Fotoğraf Albümleri Koleksiyonu”, Millî Saraylar Sanat-Tarih- Mimarlık Dergisi. İstanbul: Millî Saraylar Yayınları, 21 (Aralık 2021), 100-117.
• Gülaçtı, İsmail Erim. “TTK Arşivinde II. Abdülhamid’in Oğlu Şehzade Burhaneddin ve Eşinin Halil Edhem’e (Eldem) Gönderdiği Mektup ve Kartpostallar (1917-1923)”, Sultan II. Abdülhamid ve Osmanlı Modernleşmesi. Haz. A. Melek Özyetgin, Vahdettin Engin, Davut Hut, Ayşe Ersay Yüksel, Elif Tuğçe Kurt, Gökhan Açıkel. İstanbul: Yıldız Teknik Üniversitesi, 2022.
• Kocaışık, Dilruba. “Osmanlı Mekteplerinde Fotoğrafçılık Eğitimi Üzerine Bazı Notlar”, Sultan II. Abdülhamid ve Osmanlı Modernleşmesi. Haz. A. Melek Özyetgin, Vahdettin Engin, Davut Hut, Ayşe Ersay Yüksel, Elif Tuğçe Kurt, Gökhan Açıkel. İstanbul: Yıldız Teknik Üniversitesi, 2022.
• Osman Hamdi Bey, Victor Marie de Launay. Les costumes populaires de la Turquie en 1873. İstanbul: The Levant Times and Shipping Gazette Press, 1873.
• Özel, Zuhal. “Osmanlı İmparatorluğu’ndan Cumhuriyet’e Gayrimüslim Fotoğrafçılar”, Kontrast Fotoğraf Dergisi. 43 (2014).
• Özendes, Engin. Abdullah Fréres: Osmanlı Sarayının Fotoğrafçıları. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 1998.
• Özendes, Engin. Osmanlı İmparatorluğu’nda Fotoğrafçılık 1839- 1919. İstanbul: İletişim Yayınları, 1995.
• Özendes, Engin. Osmanlı İmparatorluğu’nda Fotoğrafçılık 1839- 1923. İstanbul: YEM Yayınları, 2013.
• Özendes, Engin. Sébah & Joaillier’den Foto Sabah’a Fotoğrafta Oryantalizm. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 1999.
• Özendes, Engin. “Yıldız Sarayı Kütüphanesi’ne Ait Olması Muhtemel Bir Fotoğraf Albümü Üzerine”, Sultan II. Abdülhamid ve Osmanlı Modernleşmesi. Haz. A. Melek Özyetgin, Vahdettin Engin, Davut Hut, Ayşe Ersay Yüksel, Elif Tuğçe Kurt, Gökhan Açıkel. İstanbul: Yıldız Teknik Üniversitesi, 2022.
• Öztuncay, Bahattin. Dersaadet’in Fotoğrafçıları. İstanbul: Aygaz, 2003.
• Sevinç Kaya, Gülsen. 150 Yılın Sessiz Tanıkları Dolmabahçe Sarayı Fotoğraf Albümleri. İstanbul: TBMM Milli Saraylar Daire Başkanlığı Yayınları, 2007.
• Vural, Timur. “Sultan II. Abdülhamit Döneminde Fotoğraf ”, Sultan II. Abdülhamid ve Osmanlı Modernleşmesi. Haz. A. Melek Özyetgin, Vahdettin Engin, Davut Hut, Ayşe Ersay Yüksel, Elif Tuğçe Kurt, Gökhan Açıkel. İstanbul: Yıldız Teknik Üniversitesi, 2022.
• Takvîm-i Vekāyi. S. 186, 19 Şaban 1255, Millî Kütüphane Süreli Yayınlar Kataloğu.
• Yakar, Halil İbrahim. “Yıldız Sarayı’ndaki Fotoğrafhaneler ve Sultan II. Abdülhamid’in Hususi Fotoğrafhanesi”, Sultan II. Abdülhamid ve Osmanlı Modernleşmesi. Haz. A. Melek Özyetgin, Vahdettin Engin, Davut Hut, Ayşe Ersay Yüksel, Elif Tuğçe Kurt, Gökhan Açıkel. İstanbul: Yıldız Teknik Üniversitesi, 2022.