SAFEVÎ DÖNEMİNDE AZERBAYCAN HALKININ MANEVİ KÜLTÜRÜNDE HAT SANATININ ROLÜ ÜZERİNE

Yıl 2022, , 112 - 127, 10.06.2022

Tural Şiriyev

https://doi.org/10.16985/mtad.1039759

Öz

Makalenin amacı, Safevî dönemine ait çömlek, kase, sini, serpuş, kırkaçar camı ve diğer bakır kaplar üzerindeki hat yazılarını inceleyerek Azerbaycan halkının manevi dünya görüşü ve hat sanatının bazı özellikleri hakkında bir fikir edinmektir. İncelenen materyaller Milli Azerbaycan Tarihi Müzesi Etnografya Fonuna ve Milli Azerbaycan Sanat Müzesine aittir. Malzemeler üzerindeki yazıtlar daha çok dini içeriğe sahiptir. Kırkaçar camı hariç, diğer ev kapları dini olmasa da üzerinde Kuran ayetleri ve diğer dini yazılar yazılmıştır. Bu tür dini yazılar hatta nargile kavanozlarında bile var. Dini ritüellerle ilgili olmayan ve günlük hayatta kullanılan sofra kapları üzerindeki dualar, Safevîler döneminde insanların dünya görüşünde İslam'ın etkisinin çok güçlü olduğunu göstermektedir. Kabların üzerindeki yazıtların sıradan değil, hat usulü ile yazılmış olması o dönemde hattın bir sanat olarak halkın manevi dünya görüşünü ifade etme rolü oynadığını göstermektedir.

Anahtar Kelimeler

Safevîler, manevi kültür, kaligrafi, epigrafik yazıtlar, bakır kaplar, kase, serpuş, nargile şişesi

ON THE ROLE OF CALLIGRAPHY IN THE SPIRITUAL CULTURE OF THE AZERBAIJANIS IN THE SAFAVID ERA

Öz

О РОЛИ КАЛЛИГРАФИИ В БЫТОВОЙ КУЛЬТУРЕ НАСЕЛЕНИЯ АЗЕРБАЙДЖАНА В СЕФЕВИДСКИЙ ПЕРИОД

Öz

В статье, в основном, ставится цель получить представление о духовном мировоззрении, а также некоторых особенностях искусства каллиграфии населения Азербайджана, посредством исследования каллиграфических надписей на казанах, чашах, подносах, колпаках, чашах «гырхачар» и других медных сосудах. Исследуемые материалы принадлежат фонду этнографии Национального Музея Истории Азербайджана и Национальный музей искусств Азербайджана. Представленные в настоящем исследовании надписи в большинстве случаев имеют религиозное содержание. Несмотря на то, что за исключением чашей «гырхачар», другие бытовые сосуды не имели религиозного предназначения, на них выбиты аяты Корана и иные надписи религиозного содержания. Подобные надписи религиозного характера имеются даже на кальянных колбах. Молитвенные тексты на не относящейся к обрядам и используемой в повседневном быту столовой посуде свидетельствуют о том, что в сефевидский период мусульманское вероисповедание имело сильное влияние на мировоззрение населения. Чеканка надписей на сосудах не обычным, а именно каллиграфическим стилем, указывает на то, что в данный период каллиграфия в качестве народного ремесла играла роль выразительного средства духовного мировоззрения народа.

Anahtar Kelimeler

Сефевиды, духовная культура, каллиграфия, эпиграфические надписи, медная посуда, чаша, сарпуш (колпак), кальянная колба

Kaynakça

• Источник 1. Национальный музей искусств Азербайджана.
• 2. Национальный музей истории Азербайджана Фонд этнографии.
• Исследовательские работы 3. Adilov M. Azerbaycan paleoqrafiyası. Elm neşriyyatı, Bakı, 2009.
• 4. Aliyeva N. Azerbaycanda islam medeniyyeti (VII – XIII). Elm və tehsil neşriyyatı, Bakı, 2017.
• 5. İçetovkina, Aleksandra Dmitrievna. “İslam i iskusstvo: ot zapreta izobrajeniy k sakralizaçii kalliqrafii”, Reliqiya i novsednevnost: materialı 1. Mejdunarodnıy nauçno-praktiçeskoy konferençii (Minsk, 16–18 аprel, 2015). – Minsk, RİVŞ, 2015. 6. Onullahi S. XIII-XVII asırlarda Tabriz şeheri (sosial-iqtisadi tarixi). Elm neşriyyatı, Bakı, 1982, s. 108-109.
• 7. Vahap Y. “Osmanlılar’da yazı çeşitleri”, Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Temmuz – Aralık 2012. – Yıl: 17, Sayı: 28, s. 47-62.
• 8. Nemat М. “Korpus epiqrafiçeskix Pamyatnikov Azerbaydjana”, Arabo-perso-tyurkoyazıçnıe nadpisi тюркоязычные nadpisi Baku i Apşerona (XIX naçala XX vek.), Т.1, Elm, Baku, 1991.
• 9. Kulizade Z. Zakonomernosti razvitiya vostoçnoy filosofii 13. – 16. Vv. İ problema Zapad-Vostok. Elm neşriyyatı, Baku, 1983.
• 10. Abasov A. İslam memarlığı və inşaat, Qerb Universiteti, Bakı, 2010.
• 11. Zverev AS. İskusstvo islama. QK İTL, Moskva, 2007.
• 12. Qasımov X. Orta asrlarda Azerbaycan medeniyyeti. Aspoliqraf, Bakı, 2008.
• 13. Qeydarov M. Remeslennoe proizvodstvo v qorodax Azerbaydjana v 17. Veke. İzd-vo. AN Azerb. SSR, Baku, 1967.
• 14. Recebova B. Azerbaycanın enenevi senetkrlıq memulatı ve istehsalı tarixinden (IV – XVII esrler). Elm neşriyyatı, Bakı, 2009.
• 15. Nemat М. “Mis qablar, silahlar, bayraqlar üzerindeki ereb-fars dilinde olan kitabeler XVII – XIX asrlar”, Azerbaycanın epiqrafik abideleri toplusu, Red. İ. Ferzelibeyli, 6. cild, Elm ve tehsil neşriyyatı, Bakı, 2011.
• 16. Mustafayev A. Azerbaycanda senetkarlıq. Altay neşriyyatı, Bakı, 1999.
• 17. Qeydarov M. Qoroda i qorodskoe remeslo Azerbaydjana v XIII – XVII vv. Elm neşriyyatı, Baku, 1982.
• 18. Mustafayev A. Azerbaycanın maddi medeniyyet tarixi (etnoqrafik materiallar esasında tipoloji tedqiqat), Bakı Universiteti neşriyyatı, Bakı, 2009.
• 19. Yılmaz K. Osmanlıca Dersleri. II. cilt. Ecdad Yayınları, Ankara, 1993.
• 20. Milli Azerbaycan Tarixi Muzeyini kolleksiyasının incileri. Red. N. Velihanlı. CBS, Bakı, 2010.
• 21. Darabadi Q. Kalliqrafiya. ADU neşriyyatı, Bakı, 1953.
• 22. Baxşeliyev V. Azerbaycan arxeologiyası. Elm neşriyyatı, Bakı, 2007.
• 23. İbrahimov F. Bakıda metalişleme tarixi. Bakı, 1995.
• 24. Ahmedov Q. Orta esr Beylaqan şeheri. Elm neşriyyatı, Bakı, 1979.
• 25. Dostiyev T. Şimal-Şerqi Azerbaycan XI – XV esrlerda. Bakı Universiteti neşriyyatı, Bakı, 2001.
• 26. Qeybullayev Q. Azerbaycanlılarda aile və nikah (XIX esr ve 20. esrin evvelleri), 2. hisse. Elm neşriyyatı, Bakı, 1994.
• 27. Aliyeva H. “Metal eşyalar üzerinde dini kitabeler”, Azerbaycan Tarixi Muzeyi – 2003, Red. N. Velihanlı, Elm neşriyyatı, Bakı, 2003, s. 254-261.
• 28. Semsar M. “Ayine və serqozeştan” [Ayin ve Hikayetler]. Honer ve merdom [Sanat ve insan]. Tehran, 1342.
• Электронные ресурсы 29. Aliyeva H. Azerbaycanda orta asrlara aid metal eşyalar üzerinde arab-fars-türkdilli kitabeler. AMEA, Milli Azerbaycan Tarixi Muzeyi. Bakı, 2013. 270 c. http://www.millikitabxana.az/dissertations/letter/%C6%8F